Tối ưu hóa giá trị các bộ sách giáo khoa

Việc thống nhất sử dụng bộ sách giáo khoa (SGK) "Kết nối tri thức với cuộc sống" từ năm học 2025-2026 là sự cụ thể hóa tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW và Nghị quyết 281/NQ-CP về một hệ thống giáo dục tinh gọn, đồng bộ và chống lãng phí.

Đồng bộ và ổn định

Chủ trương này đã được luật hóa qua Luật Giáo dục sửa đổi (12-2025) và triển khai trực tiếp bằng Quyết định 3588/QĐ-BGDĐT nhằm thiết lập một "hệ quy chiếu chung" cho công tác quản lý, giảng dạy trên toàn quốc. Sự chuyển dịch này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực ngân sách mà còn giảm bớt áp lực tài chính và tâm lý cho phụ huynh, học sinh trong bối cảnh đổi mới.

Trong tiến trình triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, chủ trương "một chương trình, nhiều bộ SGK" đã tạo ra những chuyển biến tích cực về tư duy sư phạm, học liệu và quyền chủ động của nhà trường. Bước sang giai đoạn ổn định và đi vào chiều sâu từ năm học 2025-2026, yêu cầu tinh gọn, đồng bộ, hiệu quả và chống lãng phí - như tinh thần chỉ đạo xuyên suốt của Trung ương - đặt ra bài toán mới cho việc tổ chức và sử dụng SGK trong phạm vi toàn quốc.

Trong bối cảnh đó, phương án thống nhất sử dụng bộ SGK "Kết nối tri thức với cuộc sống" làm bộ sách chủ đạo, đồng thời khai thác tối ưu, khoa học 2 bộ sách còn lại (Chân trời sáng tạo và Cánh Diều) với vai trò học liệu tham khảo, như một "hệ sinh thái bổ trợ", có thể xem là một tiếp cận tối ưu hóa nguồn lực sẵn có và phù hợp với thực tiễn giáo dục Việt Nam hiện nay.

Việc xem xét sử dụng thống nhất bộ SGK "Kết nối tri thức với cuộc sống " là một cách tiếp cận phù hợp trong bối cảnh hệ thống giáo dục phổ thông đã có điều kiện đánh giá, so sánh và rút kinh nghiệm từ thực tiễn triển khai nhiều bộ sách khác nhau, sau khi kết thúc tròn một chu kỳ triển khai.

"Kết nối tri thức và cuộc sống" là bộ sách có tỉ lệ lựa chọn cao nhất và đã được triển khai ổn định qua nhiều năm học. Việc chọn bộ sách này giúp giảm thiểu rủi ro so với việc biên soạn mới hoặc chọn những bộ sách có độ phủ thấp hơn. Đa số giáo viên đã quen thuộc với phương pháp và cấu trúc của bộ sách này, do đó giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và ngân sách cho công tác bồi dưỡng giáo viên hằng năm.

Cần sử dụng hai bộ sách còn lại như nguồn tài liệu tham khảo để phong phú nguồn học liệu. Ảnh: TẤN THẠNH

Viết mới hoàn toàn một bộ SGK dùng chung cho cả nước trong một năm đòi hỏi phải điều chỉnh một số thủ tục hành chính liên quan như: lựa chọn tác giả, phê duyệt, thẩm định, thử nghiệm... đôi khi kéo dài cả năm. Do đó, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) chọn bộ SGK "Kết nối tri thức với cuộc sống" có sẵn làm trục chính từ năm học 2025-2026 là giải pháp tối ưu nhằm giải quyết vấn đề thời gian trong một chuỗi thao tác: biên soạn, biên tập, thẩm định, dạy thử nghiệm, cấp phép, in ấn, phát hành...

Nếu viết mới hoàn toàn một bộ sách chất lượng trong chỉ một năm là điều ít khả thi hơn về mặt khoa học sư phạm. Thay vì mạo hiểm với những bản thảo vội vàng, việc kế thừa bộ sách "Kết nối tri thức với cuộc sống" (hoặc, giả sử cả 2 bộ còn lại) giúp tận dụng ngay một hệ thống nội dung đã qua kiểm chứng thực tế trọn một chu kỳ, là một lựa chọn đúng đắn của Bộ GD-ĐT. Sự điều chỉnh và tinh chỉnh trên nền tảng có sẵn sẽ bảo đảm tính đồng bộ, hạn chế các sai sót kỹ thuật phát sinh do chạy đua thời gian.

Tập trung nguồn lực hoàn thiện ngân hàng đề thi

Cách tiếp cận này giúp các cơ quan quản lý tập trung nguồn lực để hoàn thiện ngân hàng đề thi và bồi dưỡng giáo viên một cách bài bản. Đây là bước đi chiến lược để vừa kịp tiến độ năm học mới vừa bảo đảm tính ổn định và tránh lãng phí ngân sách quốc gia. Hơn nữa, việc này còn tạo điều kiện để số hóa các bộ sách còn lại thành học liệu bổ trợ mà không làm gián đoạn việc dạy học. Tóm lại, chọn một bộ sách làm "trục chính" để điều chỉnh là lựa chọn tốt nhất, hài hòa nhất giữa yêu cầu cấp bách của thời gian và chất lượng giáo dục.

Khi toàn quốc cùng sử dụng một bộ SGK chủ đạo, các khâu từ xây dựng kế hoạch dạy học, bồi dưỡng giáo viên, kiểm tra - đánh giá đến ra đề thi chung sẽ thuận lợi và nhất quán hơn. Điều này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh học sinh di chuyển giữa các địa phương ngày càng nhiều, giúp hạn chế "độ vênh" về nội dung, thuật ngữ và cách tiếp cận kiến thức.

Việc thống nhất một bộ SGK giúp giảm đáng kể chi phí in ấn, phát hành, tập huấn giáo viên song song cho nhiều bộ sách. Phụ huynh cũng bớt áp lực khi không phải tìm mua lại bộ sách mới nếu con em chuyển trường hoặc chuyển tỉnh. Về dài hạn, đây là một giải pháp thiết thực nhằm chống lãng phí nguồn lực xã hội.

Qua quá trình triển khai thực tế, bộ sách "Kết nối tri thức với cuộc sống" được đánh giá là có ngôn ngữ tương đối phổ thông, cấu trúc bài học rõ ràng, dễ triển khai đại trà và phù hợp với số đông điều kiện dạy học trên cả nước. Việc chọn bộ sách này làm trục chính góp phần bảo đảm tính khả thi, đặc biệt ở các địa phương còn khó khăn về đội ngũ và cơ sở vật chất.

Một bộ SGK thống nhất sẽ là nền tảng thuận lợi để Bộ GD-ĐT xây dựng ngân hàng câu hỏi, đề kiểm tra chuẩn hóa trên phạm vi toàn quốc, từ đó nâng cao tính công bằng, khách quan trong đánh giá kết quả học tập.

Sử dụng tối ưu 2 bộ sách còn lại như học liệu tham khảo

Việc thống nhất sử dụng một bộ SGK không đồng nghĩa với việc phủ nhận giá trị học thuật và sư phạm của 2 bộ sách còn lại đã qua quá trình biên soạn, thẩm định, sử dụng mấy năm học qua. Ngược lại, nếu được tổ chức hợp lý, bộ sách "Chân trời sáng tạo" và "Cánh Diều" vẫn có thể sát cánh cùng bộ "Kết nối tri thức với cuộc sống", tiếp tục đóng góp tích cực vào hệ sinh thái giáo dục.

Mỗi bộ SGK đều là kết tinh trí tuệ của các nhà khoa học, chuyên gia giáo dục và giáo viên trong thực tiễn. Hai bộ sách còn lại có nhiều ưu điểm về cách tổ chức hoạt động, hệ thống bài tập, ví dụ gắn với thực tiễn hoặc cách tiếp cận vấn đề theo các góc nhìn khác nhau. Việc khai thác các nội dung này như tài liệu tham khảo chính thống sẽ giúp giáo viên làm phong phú nội dung bài giảng, tránh dạy học đơn điệu.

Thay vì tiếp tục in ấn đại trà, gây lãng phí, 2 bộ sách này có thể được: Số hóa toàn diện và tích hợp vào kho học liệu số quốc gia; lưu trữ tại thư viện trường học, trung tâm học liệu hoặc thư viện điện tử.

Cách làm này vừa tận dụng được giá trị tri thức đã đầu tư, vừa phù hợp với xu thế chuyển đổi số trong giáo dục.

Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 xác định rõ: SGK là tài liệu, không phải pháp lệnh. Việc cho phép và khuyến khích giáo viên tham khảo, chọn lọc ví dụ, bài tập, tình huống sư phạm từ cả 3 bộ sách sẽ góp phần phát huy năng lực nghề nghiệp, đồng thời giữ được tinh thần đổi mới phương pháp dạy học.

Việc xác lập một bộ SGK làm trục chính nên được nhìn nhận như sự tạo lập một "hệ quy chiếu chung" về học liệu, giúp bảo đảm tính đồng bộ mà không làm mất đi không gian sáng tạo trong dạy và học. Theo đó, các hoạt động kiểm tra và đánh giá sẽ tập trung vào việc hiện thực hóa các yêu cầu cần đạt của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Cách tiếp cận này nhằm đạt mục tiêu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018: Dạy học phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, giúp học sinh thoát ly khỏi lối học thuộc lòng máy móc, để thực sự làm chủ kiến thức ở mức độ vận dụng trong cuộc sống và hiểu rõ bản chất vấn đề thông qua đa dạng nguồn học liệu bổ trợ.

TS Huỳnh Ngọc Thanh