Toàn cảnh khủng hoảng ở Sudan dẫn tới vụ thảm sát kinh hoàng 460 người

Người tị nạn chờ được phát thực phẩm cứu trợ tại Bentiu, Nam Sudan. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo kênh Al Jazeera, hàng nghìn người đã bị sát hại tại thành phố el-Fasher ở miền Tây Sudan và là thủ phủ bang Bắc Darfur kể từ khi lực lượng bán quân sự Lực lượng Hỗ trợ Nhanh (RSF) chiếm được thành phố này.

El-Fasher thất thủ ngày 26/10 sau 18 tháng bị RSF bao vây, khiến hàng trăm nghìn người bị mắc kẹt bên trong không thể tiếp cận thực phẩm và nhu yếu phẩm.

Theo Liên hợp quốc, Sudan đã chìm trong nội chiến suốt hai năm rưỡi qua, khiến khoảng 40.000 người thiệt mạng và 12 triệu người phải rời bỏ nhà cửa.

Điều gì đã xảy ra ở el-Fasher?

RSF chiếm el-Fasher ngày 26/10, chiếm nốt các vị trí cuối cùng của quân đội Sudan (SAF) tại khu vực Darfur. Theo SAF, đến ngày 29/10 đã có khoảng 2.000 người thiệt mạng, trong khi Mạng lưới Bác sĩ Sudan cho rằng con số ít nhất là 1.500 người.

Khoảng 1,2 triệu người trong thành phố này đã phải chịu cảnh bị bao vây suốt 18 tháng, sống cầm cự bằng thức ăn chăn nuôi khi RSF dựng hệ thống rào chắn dài 56 km, ngăn chặn nguồn thực phẩm và thuốc men, đồng thời phong tỏa các tuyến đường thoát.

Các video được chia sẻ trên mạng cho thấy các tay súng RSF hành quyết và tra tấn người dân. Thành viên RSF từng nhiều lần tự quay cảnh gây tội ác.

Các tổ chức y tế và nhân quyền Sudan cáo buộc RSF giết hại hàng loạt, bắt giữ dân thường và tấn công bệnh viện.

Văn phòng Nhân quyền Liên hợp quốc chỉ trích các hành động của RSF như xử tử tại chỗ người bỏ chạy, nói rằng các vụ việc có dấu hiệu mang động cơ sắc tộc.

Phân tích của Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Nhân đạo thuộc Đại học Yale (HRL) cũng xác nhận các thông tin về vụ thảm sát thông qua hình ảnh vệ tinh và dữ liệu viễn thám.

HRL kết luận rằng các cụm vật thể và vùng đất đổi màu là bằng chứng về thi thể và vết máu. Báo cáo cho biết các dấu vết này không xuất hiện trong ảnh chụp trước khi RSF tấn công.

Theo Liên hợp quốc, trên 26.000 người đã chạy khỏi el-Fasher chỉ trong hai ngày, phần lớn đi bộ tới Tawila, cách 70 km về phía Tây. Tổ chức Di cư Quốc tế ước tính khoảng 177.000 dân thường vẫn đang bị mắc kẹt trong el-Fasher.

Trong khi đó, cũng xuất hiện thông tin về tội ác ở Bara, thuộc bang Bắc Kordofan lân cận, nơi RSF tuyên bố kiểm soát ngày 25/10 và tấn công dân thường cùng nhân viên cứu trợ.

Ngày 27/10, theo Liên đoàn Chữ thập đỏ và Trăng lưỡi liềm đỏ quốc, 5 tình nguyện viên Sudan của tổ chức này đã bị sát hại ở Bara và 3 người mất tích.

Bara nằm ngay bên ngoài thành phố chiến lược el-Obeid, hiện do SAF kiểm soát, nhưng RSF đang tiến gần nhằm giành quyền kiểm soát.

Tầm quan trọng của el-Fasher và el-Obeid là gì?

Cả hai đều là thành phố lớn ở miền Tây Sudan và hiện là các điểm giao tranh then chốt.

RSF đã cắm rễ sâu rộng khắp khu vực miền Tây và muốn hoàn toàn chiếm lĩnh nơi này, trong khi SAF tìm cách tấn công vào lãnh thổ RSF từ các căn cứ ở miền Đông.

El-Fasher là thủ phủ bang Bắc Darfur và cho đến ngày 26/10 vẫn là thành phố lớn cuối cùng ở Darfur chưa rơi vào tay RSF. Việc RSF chiếm được el-Fasher đồng nghĩa đất nước Sudan nay bị chia đôi: miền Đông do SAF kiểm soát và miền Tây do RSF nắm giữ.

RSF đã tuyên bố thành lập chính quyền song song tại Darfur, trong khi SAF kiểm soát các khu vực miền Đông, Trung và Bắc.

El-Obeid là thủ phủ giàu dầu mỏ của bang Bắc Kordofan, thuộc vùng Kordofan giáp Darfur, giữ vị trí chiến lược nối Darfur với thủ đô Khartoum.

Thành phố này hiện do SAF kiểm soát, song RSF đang tiến gần, điều mà các nhà phân tích cho rằng có thể khiến SAF mất tuyến phòng thủ trọng yếu giữa căn cứ Khartoum và lãnh thổ của RSF.

Ngày 25/10, RSF tuyên bố chiếm lại Bara – cách el-Obeid 59 km – sau khi SAF vừa giành lại nơi này hồi tháng 9.

RSF đã mở các cuộc tấn công từ Bara nhằm bao vây el-Obeid và giờ có thể tiến sâu hơn, nơi khoảng 137.000 người đang trú ẩn tính đến tháng 7.

Hai bên nói gì về việc el-Fasher thất thủ?

Ngày 27/10, Tư lệnh SAF kiêm lãnh đạo trên thực tế của Sudan, ông Abdel Fattah al-Burhan, tuyên bố quân đội đã rút khỏi el-Fasher, tránh để dân thường chịu cảnh tàn phá và thảm sát có hệ thống do RSF gây ra. Tuy nhiên, ông nói thêm: “Chúng tôi quyết tâm trả thù cho những gì đã xảy ra với người dân el-Fasher”.

Đến ngày 29/10, Ngoại trưởng Hussein Al-Amin chỉ trích cộng đồng quốc tế không hành động để ngăn chặn RSF.

RSF khẳng định họ muốn thống nhất Sudan dưới nền dân chủ thực sự. Ngày 30/10, Thủ lĩnh RSF là Mohammed Hamdan “Hemedti” Dagalo tuyên bố mọi cá nhân phạm tội ác chống dân thường sẽ bị trừng phạt.

RSF là ai?

Lực lượng bán quân sự này ban đầu được thành lập với tên gọi “Janjaweed” – nhóm tay súng du mục chiến đấu cho cựu Tổng thống Omar al-Bashir trong cuộc chiến Darfur năm 2003, nổi tiếng tàn bạo.

Janjaweed tấn công các bộ tộc định cư nổi dậy và bị một số tổ chức nhân quyền gọi là tội ác diệt chủng, khiến từ 100.000 đến 300.000 người thiệt mạng và 2,5 triệu người mất nhà cửa.

Năm 2013, ông al-Bashir chính thức hợp thức hóa Janjaweed thành RSF với khoảng 100.000 thành viên. Năm 2017, một đạo luật trao thêm quyền hạn cho lực lượng này, biến RSF thành đơn vị an ninh độc lập.

RSF từng hỗ trợ lật đổ ông al-Bashir trong phong trào nổi dậy năm 2019. Đến năm 2021, lực lượng này liên minh với SAF để lật đổ Thủ tướng dân sự Abdalla Hamdok, chấm dứt giai đoạn chuyển tiếp dân sự - quân sự.

Cuộc xung đột ở Sudan bắt đầu thế nào?

Căng thẳng giữa ông Hemedti và ông al-Burhan leo thang liên quan đến việc RSF sáp nhập vào SAF và ai sẽ chỉ huy, dẫn tới bùng nổ chiến sự ngày 15/4/2023.

Tranh chấp chính là về quyền lãnh đạo đất nước khi SAF yêu cầu RSF phải sáp nhập hoàn toàn vào hệ thống chỉ huy của quân đội.

Các tổ chức nhân quyền cáo buộc cả hai bên đều gây ra tội ác trong cuộc xung đột.

Tháng 1 vừa qua, Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố RSF và các nhóm vũ trang đồng minh đang gây ra tội ác diệt chủng ở Darfur.

Hậu quả thảm khốc

Các nhóm nhân quyền Sudan cảnh báo việc RSF chiếm el-Fasher là thảm họa đối với dân thường, đặc biệt là các bộ tộc định cư không phải người Arab.

460 người đã bị giết tại Bệnh viện Saudi của thành phố el-Fasher, nơi bệnh nhân, nhân viên y tế và người tị nạn đang trú ẩn.

RSF đã bắt giữ hàng trăm người và nhiều thông tin ghi nhận hành vi bạo lực tình dục với phụ nữ.

Các nhà phân tích cảnh báo thêm nhiều vụ thảm sát có thể xảy ra tại bất kỳ khu vực nào RSF chiếm được.

Việc chiếm el-Fasher giúp RSF kiểm soát toàn bộ vùng Darfur – khu vực rộng lớn giáp Chad, Libya và Nam Sudan, đồng thời là nguồn cung vàng quan trọng của Sudan.

Báo cáo năm 2024 của Viện Nghiên cứu Chính trị Quốc tế Italy (ISPI) cho rằng cuộc chiến một phần do tranh giành vàng ở Sudan.

Nhiều vòng đàm phán hòa bình do Saudi Arabia, Mỹ và Liên minh châu Phi chủ trì đã không đạt tiến triển đáng kể.

Gần đây nhất, Mỹ cùng Saudi Arabia, Ai Cập và UAE (gọi chung là “Bộ Tứ”) đã công bố kế hoạch ngày 12/9 kêu gọi chấm dứt giao tranh.

Lộ trình này đề xuất ngừng bắn nhân đạo trong ba tháng để đưa viện trợ vào, tiến tới ngừng bắn lâu dài và chuyển giao quyền lực cho chính quyền dân sự trong vòng 9 tháng.

Ban đầu ông al-Burhan bác bỏ thỏa thuận, yêu cầu giải thể RSF. Nhưng sau cuộc gặp Tổng thống Ai Cập Abdel-Fattah el-Sisi ngày 15/10, ông tỏ ý sẵn sàng cân nhắc.

Tuần trước, đại diện của SAF và RSF đã tiến hành đàm phán gián tiếp tại Washington và vòng tiếp theo dự kiến vào cuối tháng 10. Tuy nhiên, điều đó xảy ra trước khi RSF chiếm el-Fasher. Hiện tình hình vẫn chưa rõ ràng.

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc