Tòa thương mại quốc tế ở các nước châu Á và Tòa án chuyên biệt ở Việt Nam

Mới đây, Quốc hội đã thảo luận về dự án Luật tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế.

Dự thảo Luật quy định thành lập một tòa án chuyên biệt tại TP.HCM, có thẩm quyền giải quyết đối với các tranh chấp, yêu cầu phát sinh tại Trung tâm tài chính quốc tế cả ở TP.HCM và TP Đà Nẵng.

Đây là thiết chế mới tại Việt Nam, tuy nhiên trên thế giới đã có nhiều quốc gia có cơ quan này.

Singapore

Theo trang web của tòa án Singapore (judiciary.gov.sg), nhằm nâng vị thế quốc tế của Singapore như trung tâm pháp lý và kinh doanh then chốt ở châu Á, cũng như trung tâm hàng đầu về giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế, năm 2015, Tòa Thương mại Quốc tế Singapore (SICC) được thành lập.

SICC là một phân ban thuộc tòa án Thượng thẩm và là một bộ phận của Tối cao Pháp viện Singapore. SICC thụ lý các vụ việc mang tính “quốc tế và thương mại”. Hội đồng xét xử của SICC quy tụ đội ngũ thẩm phán đa dạng, bao gồm thẩm phán trong nước và thẩm phán nước ngoài. Hiện nay, SICC có 11 thẩm phán quốc tế đến từ cả hệ thống dân luật và thông luật trên toàn cầu.

SICC cho phép luật sư nước ngoài tham gia đại diện trong một số trường hợp cụ thể, miễn là có đăng ký với tòa và tuân thủ Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp.

SICC áp dụng các thông lệ quốc tế trong giải quyết tranh chấp thương mại.

Liên quan việc bổ nhiệm thẩm phán, theo khoản 4 Điều 95 Hiến Pháp Singapore, việc bổ nhiệm thẩm phán do tổng thống quyết định dựa trên lời khuyên từ thủ tướng. Người được bổ nhiệm phải từ 65 tuổi trở lên và đáp ứng các điều kiện về chuyên môn.

Trung Quốc

Tòa Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CICC). Ảnh: CICC

Trong hệ sinh thái pháp lý Trung Quốc, đặc biệt tập trung vào hỗ trợ Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC - International Financial Center), Tòa án Tài chính Thượng Hải (Shanghai Financial Court) và Tòa án Thương mại Quốc tế Trung Quốc (China International Commercial Court - CICC) là hai thiết chế tòa án nổi bật có thể tham khảo cho cơ chế giải quyết tranh chấp một cửa (one-stop mechanism).

Tòa án Tài chính Thượng Hải có thẩm quyền riêng đối với các vụ án dân sự, thương mại tài chính và các vụ án hành chính liên quan đến tài chính vốn thuộc thẩm quyền của các TAND trung cấp tại Thượng Hải trước khi tòa này được thành lập.

Việc bổ nhiệm và miễn nhiệm Chánh án Tòa án Tài chính Thượng Hải do Hội nghị Giám đốc của Ủy ban Thường vụ HĐND TP Thượng Hải đề xuất và được Ủy ban Thường vụ HĐND TP Thượng Hải phê chuẩn, theo trang web của tòa.

Đề xuất thành lập Tòa án Tài chính Thượng Hải, do TAND Tối cao, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc và Chính quyền thành phố Thượng Hải đồng ký, đã được phê duyệt ngày 28-3-2018.

Về tòa Thương mại Quốc tế Trung Quốc (CICC), CICC được TAND Tối cao Trung Quốc (SPC) thành lập để xét xử các vụ án thương mại quốc tế, theo cicc.court.gov.cn.

Mục tiêu của CICC là xét xử công bằng và kịp thời các vụ việc thương mại quốc tế theo đúng pháp luật, bảo vệ bình đẳng quyền và lợi ích hợp pháp của các bên Trung Quốc và nước ngoài, đồng thời xây dựng môi trường kinh doanh quốc tế thượng tôn pháp luật ổn định, công bằng, minh bạch và thuận tiện.

Tòa Thương mại Quốc tế số Một đặt tại Thâm Quyến, tỉnh Quảng Đông; Tòa Thương mại Quốc tế số Hai đặt tại Tây An, tỉnh Thiểm Tây.

Các vụ việc do CICC thụ lý được xét xử bởi hội đồng gồm ba thẩm phán trở lên.

Trong năm 2018, Tòa Tối cao ban hành nhiều văn bản tư pháp hướng dẫn hoạt động của CICC, bao gồm Quy định về một số vấn đề liên quan việc thành lập CICC, Quy tắc tố tụng của CICC, và Quy tắc làm việc của Ủy ban Chuyên gia Thương mại Quốc tế.

Các Quy định có hiệu lực từ 1-1-2024 và đưa ra ba điều kiện để cho phép các bên lựa chọn CICC làm tòa xét xử, bao gồm tranh chấp phải mang tính thương mại quốc tế. Thỏa thuận lựa chọn tòa án phải được lập bằng văn bản; Giá trị tranh chấp phải hơn 300 triệu NDT (42,5 triệu USD).

CICC tương tự các tòa cấp khu vực của Tòa Tối cao, với các thẩm phán chuyên trách am hiểu điều ước quốc tế, tập quán thương mại quốc tế, cơ chế hải quan và đầu tư. Thẩm phán phải sử dụng được cả tiếng Trung và tiếng Anh, nhưng trên thực tế quá trình xét xử chỉ diễn ra bằng tiếng Trung.

Mọi phán quyết của CICC đều có hiệu lực chung thẩm, không được kháng cáo. Điều này tạo sự dứt điểm cho các bên thắng kiện, nhưng cũng đồng nghĩa rằng nếu một bên cho rằng pháp luật nước ngoài đã bị diễn giải sai thì họ không còn cơ chế khiếu nại nào khác.

Chỉ luật sư có chứng chỉ hành nghề tại Trung Quốc mới được đại diện cho đương sự trước CICC. Luật sư nước ngoài chỉ có thể hỗ trợ thẩm phán xác định nội dung luật nước ngoài nhằm phục vụ việc giải thích pháp luật.

Thẩm phán CICC có thể tham khảo ý kiến của các bên và thành viên Ủy ban Chuyên gia Thương mại Quốc tế. Tuy nhiên, mức độ ảnh hưởng của các ý kiến này trong việc lựa chọn luật áp dụng vẫn chưa rõ ràng. Các thẩm phán thường quay lại áp dụng luật Trung Quốc như một cách mở rộng phạm vi áp dụng của hệ thống pháp luật nước này.

Về mặt thi hành, Trung Quốc là quốc gia thành viên Công ước New York về Công nhận và Thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài. Điều đó có nghĩa phán quyết trọng tài của CICC có thể được thi hành tại các quốc gia thành viên khác của Công ước, hiện có hơn 170 nước.

Malaysia

Malaysia không có tòa án thương mại quốc tế chuyên trách nhưng chính phủ nước này đang nghiên cứu thành lập tòa Thương mại Quốc tế tại Malaysia, tờ Malay Mail năm 2023 dẫn lời bà Datuk Seri Azalina Othman Said - bộ trưởng chính phủ phụ trách pháp luật.

Bà cho biết sáng kiến này nhằm đưa Malaysia trở thành điểm đến hàng đầu trong khu vực về giải quyết tranh chấp liên quan đến luật thương mại.

“Đồng thời, điều đó cũng củng cố niềm tin của nhà đầu tư nước ngoài đối với chúng ta, phù hợp với chương trình của chính phủ đoàn kết trong việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài thông qua các mô hình phù hợp” - bà Azalina viết trên Facebook.

Dubai (UAE)

Tòa Tài chính Quốc tế Dubai (DIFC). Ảnh: GOVERNMENT OF DUBAI

Tòa Tài chính Quốc tế Dubai (DIFC) là hệ thống tòa án hai cấp, xét xử bằng tiếng Anh trong hệ thống tòa án Dubai, theo hãng tin Reuters.

Các tòa này được thành lập tại DIFC vào năm 2005 để xét xử các tranh chấp dân sự và thương mại thuộc thẩm quyền luật định của mình.

Khác với các tòa tiếng Ả Rập trong hệ thống tòa án Dubai, tòa DIFC áp dụng các nguyên tắc và thủ tục của thông luật thay cho dân luật. Tòa DIFC sẽ áp dụng bất kỳ hệ thống pháp luật nào do các bên lựa chọn, hoặc nếu không có thỏa thuận thì tòa sẽ quyết định luật áp dụng.

Luật sư nước ngoài có thể tương đối dễ dàng được cấp quyền tranh tụng trước tòa miễn là sử dụng thành thạo tiếng Anh.

Đội ngũ thẩm phán của tòa DIFC chủ yếu đến từ nhiều hệ thống pháp luật án lệ quan trọng, bao gồm Úc, Anh và xứ Wales, New Zealand, Malaysia và Singapore.

THẢO VY