Tính hai mặt của AI

Đã đến lúc mỗi người dùng cần trở thành một “lá chắn số”, tỉnh táo, cảnh giác và có trách nhiệm với từng cú click, chia sẻ.

Lợi ích và lằn ranh mong manh từ AI

Chưa bao giờ trí tuệ nhân tạo lại gần gũi với đời sống như hiện nay. Chỉ vài cú click chuột, một đoạn lệnh ngắn gọn là có thể tạo ra giọng nói, hình ảnh, thậm chí là đoạn video có độ chân thực đến giật mình. AI giúp tiết kiệm thời gian, giảm chi phí sản xuất nội dung và mở ra kỷ nguyên truyền thông số linh hoạt.

Tuy nhiên, chính khả năng “mô phỏng giả như thật” ấy lại trở thành con dao hai lưỡi. Gần đây, mạng xã hội liên tiếp xuất hiện những video được tạo từ công nghệ deepfake, trong đó gương mặt của các lãnh đạo ngành Công an, hình ảnh lực lượng chức năng trong các vụ việc nhạy cảm... bị cắt ghép, lồng tiếng xuyên tạc nhằm gây hiểu lầm, chia rẽ lòng dân.

Những hình ảnh dàn dựng kiểu này ngày càng xuất hiện nhiều trên mạng xã hội.

Trong một clip lan truyền trên TikTok, hình ảnh một chiến sĩ CSGT đang làm nhiệm vụ bị gán ghép với lời thoại phản cảm, kèm theo hashtag "phạt cho có" nhằm ám chỉ chiến sĩ này lợi dụng quyền lực để thu lợi cá nhân. Không ít người dùng, đặc biệt là giới trẻ, dễ dàng tin vào nội dung này vì phần hình ảnh quá giống thật, giọng nói sát với khẩu hình khiến việc phân biệt thật giả trở nên vô cùng khó khăn.

Chỉ vì muốn “khoe” khả năng ứng dụng công nghệ AI, một YouTuber trẻ tại Điện Biên đã phải trả giá bằng bị xử phạt phạt hành chính và buộc công khai xin lỗi. Chiều 24/1, Công an tỉnh Điện Biên cho biết, Phòng An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao đã ra quyết định xử phạt hành chính 7,5 triệu đồng đối với Tòng Văn T. (sinh năm 2001, trú tại huyện Mường Ảng) về hành vi sử dụng AI để tạo dựng video không có thật, mang nội dung xuyên tạc, xúc phạm lực lượng CSGT.

Cụ thể, ngày 7/1, T. đã đăng tải lên tài khoản YouTube “Tuyền Vlog” đoạn video dài hơn 3 phút với tiêu đề gây sốc: “Đang đi chơi thì bị cảnh sát giao thông đuổi”. Trong clip, hình ảnh và tình huống được dàn dựng bằng công nghệ AI, mô phỏng CSGT truy đuổi người dân, được lồng ghép với các hiệu ứng và lời bình mang tính công kích, bôi nhọ lực lượng chức năng.

Làm việc với Cơ quan công an, T. thừa nhận toàn bộ nội dung clip là sản phẩm dựng giả với mục đích “giải trí” và thể hiện khả năng sử dụng công nghệ AI. Ngoài mức phạt tiền, cơ quan chức năng yêu cầu T. gỡ bỏ video sai sự thật nói trên và thực hiện xin lỗi công khai lực lượng CSGT ngay trên kênh YouTube cá nhân.

Trong thời đại công nghệ số bùng nổ, đặc biệt là sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo, các thế lực thù địch, phản động đã không ngần ngại tận dụng công cụ này để dựng nên những hình ảnh, câu chuyện bịa đặt nhằm mục đích xuyên tạc, bôi nhọ hình ảnh lực lượng CAND Việt Nam. Bức ảnh đang lan truyền trên mạng xã hội gần đây, trong đó một người phụ nữ mặc trang phục công an đang mang thai, bị 2 người đàn ông có ngoại hình “xã hội đen” đe dọa là minh chứng rõ nét cho chiêu trò này.

Bức ảnh được tạo ra bằng AI lan truyền trên mạng xã hội gần đây.

Thoạt nhìn, người xem dễ lầm tưởng đây là cảnh thật, kèm theo dòng tiêu đề đầy tính giật gân như: “Cậu bé nghèo cứu nữ cảnh sát mang thai bị giang hồ gí đánh, không ngờ mở ra vụ án chấn động cả nước...”. Tuy nhiên, đây thực chất chỉ là một cảnh dàn dựng, có thể là từ một bộ phim hoặc sản phẩm giải trí, hoặc tệ hơn, là hình ảnh được tạo ra bởi AI để đánh lừa cảm xúc người đọc, hướng họ đến sự thương xót và nghi ngờ tính chân thực của hoạt động thực thi pháp luật.

Đáng lo ngại hơn, việc lan truyền những nội dung như vậy không chỉ gây tổn hại đến uy tín và hình ảnh của lực lượng CAND, những người đang ngày đêm bảo vệ an ninh, trật tự cho xã hội mà còn là một dạng chiến tranh tâm lý tinh vi. Khi niềm tin của nhân dân vào lực lượng chức năng bị xói mòn bởi những hình ảnh dối trá, mục tiêu sâu xa của các thế lực thù địch về chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc sẽ từng bước được thực hiện.

Vì vậy, mỗi người dân cần nâng cao cảnh giác, có tư duy phản biện và kỹ năng nhận diện thông tin giả, đồng thời kiên quyết tố giác, phản bác các nội dung sai sự thật, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng, giữ gìn sự ổn định của xã hội trước làn sóng thông tin độc hại trên không gian mạng hiện nay.

Tại TP Hồ Chí Minh, một đoạn clip có thời lượng gần 1 phút bất ngờ lan truyền trên mạng xã hội, ghi lại cảnh một người mang sắc phục cảnh sát đang "ép cung" đối tượng vi phạm trong phòng làm việc. Trong video, người được cho là cán bộ công an có thái độ gay gắt, liên tục quát mắng, thậm chí có những lời nói thô bạo, gây phẫn nộ trong dư luận.

Tuy nhiên, ngay sau khi clip lan truyền, Công an TP. Hồ Chí Minh nhanh chóng vào cuộc xác minh và khẳng định đây là sản phẩm deepfake tinh vi. Theo kết luận, gương mặt trong video được trích xuất từ một đoạn ghi hình hội nghị nội bộ của ngành Công an, sau đó bị các đối tượng xấu dùng công nghệ AI ghép vào bối cảnh dàn dựng, khiến người xem lầm tưởng là một hành vi thật.
Đặc biệt, phần âm thanh đi kèm bao gồm giọng nói mang tính đe dọa, xúc phạm thực chất không phải lời nói thật của cán bộ nào mà là giọng AI tổng hợp, được lập trình và chỉnh sửa để đánh lừa cảm xúc người xem.

Vụ việc là minh chứng điển hình cho thủ đoạn sử dụng công nghệ deepfake nhằm xuyên tạc, bôi nhọ lực lượng CAND, một chiêu trò đang ngày càng được các thế lực phản động và chống phá tận dụng trên không gian mạng. Đáng nói, nếu không được bóc trần kịp thời, những sản phẩm giả mạo như vậy có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: làm lung lay niềm tin của nhân dân đối với lực lượng bảo vệ pháp luật, kích động tâm lý phản kháng trong cộng đồng và tạo điều kiện cho các luận điệu sai trái lan rộng. Đây là lời cảnh tỉnh rõ ràng về tính cấp thiết của việc nâng cao năng lực truyền thông phản bác, phát hiện và đấu tranh với tin giả, đồng thời kêu gọi mỗi người dân cần tỉnh táo, không vội chia sẻ hay bình luận trước những nội dung chưa được kiểm chứng từ nguồn chính thống.

Một trường hợp khác gần đây, liên quan đến việc xử lý sai phạm tại một trung tâm đăng kiểm ở miền Nam, các đối tượng thù địch đã phát tán video giả mạo một lãnh đạo công an tỉnh phát biểu “bênh vực cán bộ sai phạm”. Clip này được lan truyền trên Telegram và mạng xã hội với tiêu đề “có thế lực chống lưng”, nhưng thực chất là sản phẩm của AI, hoàn toàn không xuất hiện trong bất kỳ buổi họp báo hay văn bản chính thống nào.

Một xu hướng nguy hiểm đang âm thầm lan rộng trên không gian mạng, đó là việc các đối tượng xấu sử dụng công nghệ AI để dựng lên những clip giả mạo với mục đích lừa đảo, tống tiền. Gần đây, nhiều người đã trở thành nạn nhân khi hình ảnh của họ, đặc biệt là những người có uy tín xã hội như luật sư, bác sĩ, doanh nhân bị ghép vào các đoạn video quảng cáo “thu hồi tiền bị lừa trên mạng”.

Trong các clip này, AI được sử dụng để giả giọng và khuôn mặt luật sư, khiến người xem tin tưởng, từ đó dễ dàng cung cấp thông tin cá nhân hoặc chuyển tiền cho kẻ lừa đảo. Nguy hiểm hơn, một số đối tượng còn sử dụng công nghệ deepfake để ghép mặt nạn nhân vào các video sex, sau đó gửi cho vợ, chồng hoặc đồng nghiệp với mục đích đe dọa, ép buộc họ chuyển tiền để “giữ kín chuyện”.

Một vụ việc khiến nhiều người hoang mang xảy ra vào tháng 3/2025, một nạn nhân tại Hà Nội bị yêu cầu chuyển khoản hàng chục triệu đồng sau khi nhận được clip sex giả mạo mang hình ảnh của chính mình. Trong khi đó, tại TP Hồ Chí Minh, một người khác bị tống tiền lên tới 2 tỷ đồng nếu không muốn đoạn video nhạy cảm lan truyền. Bộ Công an đã vào cuộc, xác định nhiều nhóm tội phạm xuyên quốc gia chủ yếu từ Trung Quốc và Đông Nam Á, chúng đứng sau những đường dây này và sử dụng sim rác, ví điện tử và nền tảng mạng xã hội để che giấu danh tính.

Đây không còn là chiêu trò lừa đảo nhỏ lẻ mà là một hình thức “chiến tranh tâm lý công nghệ cao”, khai thác sâu vào nỗi sợ danh dự và các mối quan hệ xã hội để gây sức ép lên nạn nhân. Nếu không nâng cao cảnh giác, kỹ năng nhận diện thông tin và hành vi bất thường, bất kỳ ai cũng có thể trở thành “con mồi” trong tay những kẻ tội phạm sử dụng công nghệ cao. Trước làn sóng giả mạo tinh vi này, mỗi người dân cần tỉnh táo, tuyệt đối không chia sẻ thông tin cá nhân tùy tiện và sẵn sàng lên tiếng tố cáo các hành vi bất hợp pháp, góp phần bảo vệ sự an toàn cho chính mình và cộng đồng.

Cần một “lá chắn số” từ cộng đồng để chống lại hiểm họa deepfake

Theo Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), trong năm 2024, các nền tảng số tại Việt Nam đã phải gỡ bỏ hơn 4.000 video chứa thông tin sai sự thật, xuyên tạc, trong đó phần lớn là sản phẩm được tạo từ công nghệ AI như deepfake, voice clone... Riêng TikTok - nền tảng phổ biến với giới trẻ - đã bị yêu cầu xóa hơn 1.300 clip deepfake, chủ yếu liên quan đến lực lượng Công an, chính quyền và chính sách xã hội.

Trong thời đại bùng nổ công nghệ, trí tuệ nhân tạo đang mở ra những tiềm năng đột phá, nhưng cũng kéo theo những mối nguy chưa từng có tiền lệ, đặc biệt là các sản phẩm deepfake mang nội dung xuyên tạc, tấn công uy tín các cơ quan công quyền. Một khảo sát của Viện Nghiên cứu truyền thông MICRI cho thấy: 62% người dùng mạng xã hội tại Việt Nam không thể phân biệt thật, giả nếu không có cảnh báo từ báo chí chính thống hoặc cơ quan chức năng. Đây là “khoảng trống nhận thức” mà các thế lực xấu đang triệt để lợi dụng để tung tin sai lệch, gây nhiễu loạn tâm lý xã hội.

Tòng Văn T. tại cơ quan Công an.

Theo Thiếu tướng, PGS.TS Đỗ Cảnh Thìn, chuyên gia tội phạm học, việc sử dụng AI để tạo ra các video giả mạo lãnh đạo, cắt ghép phát ngôn sai sự thật hay xuyên tạc hành động nghiệp vụ của lực lượng Công an là một thủ đoạn mới nhưng đặc biệt nguy hiểm. “Deepfake không đơn thuần là sản phẩm giải trí, mà là một dạng chiến tranh thông tin hiện đại, có khả năng phá hoại niềm tin, gây bất ổn xã hội và rất khó kiểm soát”, Thiếu tướng Đỗ Cảnh Thìn nhận định.

Thực tế, các clip bị AI thao túng không hề “vô thưởng vô phạt” mà thường đánh trúng những chủ đề nhạy cảm như xử lý vi phạm, điều tra tội phạm, đấu tranh chống tham nhũng... khiến người dân hoang mang, nghi kị vào lực lượng thực thi pháp luật. Đáng lo hơn, nhiều video còn được chia sẻ trên các nền tảng lớn như YouTube, TikTok với hàng trăm nghìn lượt xem trước khi bị gỡ bỏ, tạo hiệu ứng lan truyền tiêu cực.

Chuyên gia truyền thông số Hoàng Minh cảnh báo: “Chỉ cần một cú share, một cái like thiếu tỉnh táo, bạn có thể trở thành người tiếp tay cho tin giả. Mỗi người dùng mạng cần hiểu rằng, hành vi trên không gian số cũng để lại hệ quả thật”.

Trong bối cảnh này, điều cần hơn bao giờ hết là xây dựng một “lá chắn số” từ chính cộng đồng: đó là ý thức cảnh giác, là khả năng miễn dịch thông tin, là tinh thần trách nhiệm với môi trường mạng. Công nghệ có thể trung lập, nhưng cách con người sử dụng nó sẽ quyết định liệu AI trở thành lực kéo phát triển hay lực phá hủy niềm tin xã hội. Giữ vững trận địa tư tưởng, bảo vệ hình ảnh người chiến sĩ CAND, chính là bảo vệ nền tảng an ninh quốc gia nhiệm vụ không chỉ của ngành chức năng, mà là của mỗi người dân trong thời đại số.

Bảo Phương