Tiền triều Tây Sơn (1778 - 1802) Kỳ III - Tiền đời Hoàng đế Cảnh Thịnh - Nguyễn Quang Toản (1793 - 1802)

Tiền đời Hoàng đế Cảnh Thịnh - Nguyễn Quang Toản (1793 - 1802)

Năm 1792, vua Quang Trung băng hà, con trưởng là Nguyễn Quang Toản lên ngôi. Trong 10 năm trị vì đất nước (1792-1802), vua Nguyễn Quang Toản đặt hai niên hiệu là Cảnh Thịnh (1793-1801) và Bảo Hưng (1801-1802). Cả hai niên hiệu đều có đúc tiền giống như tiền thời Quang Trung. Đặc điểm chung của tiền thời kỳ này là khá mỏng, vành rộng, chữ đúc không nổi.

a. Tiền Cảnh Thịnh thông bảo 景盛通寳

Tiền đúc bằng đồng với số lượng nhiều và có sự kế thừa tiền Quang Trung giai đoạn sau. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Cảnh Thịnh thông bảo” - 景盛通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ nhỏ, nét chữ mảnh, rõ ràng. Lưng tiền để trơn. Biên tiền trước và sau đều rộng. Tiền rất mỏng. Đường kính 23 - 23,4mm, dày 0,9mm, nặng 1,9gr.

Các chữ có sự khác nhau và cũng có sự khác nhau về tự dạng, ví như chữ “Thông” - 通, kiểu phồn thể có nhiều dạng, chữ “Cảnh” - 景 giản lược bớt nét và không có chữ “Bảo”giản thể (宝). Lưng tiền không có chữ giống như tiền Quang Trung thông bảo nhưng lại xuất hiện các dấu hiệu trăng sao. Tiền Cảnh Thịnh thông bảo 景盛通寳 có nhiều loại: Mặt trước có hai đường biên, mặt sau có hai đường biên, 2 mặt chữ…

Ảnh 1.10.12. Tiền Cảnh Thịnh thông bảo 景盛通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn, đk 23mm

Ảnh 1.10.13. Tiền Cảnh Thịnh thông bảo 景盛通寳, kiểu chữ Chân - Hai mặt chữ, tiền đúc lỗi, giáp 2 mặt trước với nhau

Cho đến nay, chúng ta còn phát hiện được tiền Cảnh Thịnh thông bảo đúc dày dặn, biên tiền rõ ràng. Mặt tiền đúc 4 chữ “Cảnh Thịnh thông bảo”- 景盛通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Đặc biệt, lưng tiền có cả hai ký hiệu “trăng” và “sao”. Đường kính 25mm, dày 1,5mm, nặng 3,8gr. Loại tiền này rất hiếm.

Ảnh 1.10.14. Tiền Cảnh Thịnh thông bảo 景盛通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền có hai ký hiệu trăng và sao, đk 25mm

Trong thời kỳ trị vì đất nước của mình, vua Quang Toản cũng cho ra đời Cảnh Thịnh thông bảo đại tiền (tiền thưởng, tiền mệnh giá lớn) mà thời Thái Đức Hoàng đế hay Quang Trung Hoàng đế không có. Đại tiền được đúc rất đặc biệt, có đường kính 45 - 46mm, dày 2-2,5mm, nặng khoảng 24,8 - 28gr. Biên viền mặt tiền và lưng tiền được trang trí bằng họa tiết hồi văn chữ “T” chạy xung quanh, viền lỗ là hai hình vuông lồng vào nhau, mặt trước đúc nổi 4 chữ “Cảnh Thịnh thông bảo”- 景盛通寳 theo kiểu Chân thư. Lưng tiền đúc họa tiết “Long ẩn vân” (Rồng bay trong mây), dưới là một đôi “cá chép - lý ngư” tượng trưng cho hạnh phúc. Trên thực tế, cho đến nay, chúng tôi có tiếp cận và ghi nhận được vài dạng tiền thưởng khác nhau của dòng đại tiền Cảnh Thịnh.

b. Tiền Cảnh Thịnh đại bảo 景盛大宝

Đúc gần giống tiền Cảnh Thịnh thông bảo. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Cảnh Thịnh đại bảo”- 景盛大宝 theo kiểu chữ Chân, đọc chéo. Khổ chữ rất nhỏ, nét chữ mảnh, rõ ràng. Chữ “Bảo” đúc theo lối giản thể (宝) như tiền Quang Trung đại bảo. Lưng tiền để trơn. Biên tiền trước và sau đều rất rộng. Tiền rất mỏng. Tiền Cảnh Thịnh đại bảo thường có đường kính 24 - 24,7mm, dày 0,7mm, nặng 1,6gr. Tiền đúc rõ ràng và ghi nhận có vài tiêu bản khác biệt như nét mảnh, bè, có hai đường biên,…

Ảnh 1.10.15.Tiền Cảnh Thịnh thông bảo 景盛通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền đúc họa tiết “Long ẩn vân”, đk 45-46mm

Ảnh 1.10.16. Tiền Cảnh Thịnh đại bảo 景盛大宝, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn, đk 24,7mm

Ảnh 1.10.17. Một số mẫu tiền kẽm triều Tây Sơn niên hiệu Thái Đức, Minh Đức, Quang Trung, Cảnh Thịnh

c. Tiền Bảo Hưng thông bảo 寳興通寳

Những năm cuối thế kỷ XVIII, tình hình đất nước có nhiều biến động, nội bộ Tây Sơn có nhiều mâu thuẫn, lực lượng quân đội của Nguyễn Phúc Ánh ngày càng mạnh lên, dần lấy lại quyền làm chủ Sài Gòn - Gia Định và vùng phụ cận. Năm 1801, chúa Nguyễn Phúc Ánh ra đánh Phú Xuân, vua Quang Toản dốc sức chống giữ không nổi, Phú Xuân bị chiếm, vua Quang Toản chạy ra Bắc Hà. Năm 1801 đổi niên hiệu thành Bảo Hưng (1801 - 1802) và cho đúc tiền Bảo Hưng thông bảo.

Tiền đúc bằng đồng. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Bảo Hưng thông bảo”- 寳興通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ nhỏ, nét chữ mảnh. Lưng tiền để trơn. Biên tiền trước và sau đều rất rộng. Đường kính 24mm, dày 1,5mm, nặng 2,7gr.

Niên hiệu Bảo Hưng được hơn một năm, số lượng tiền đúc ra rất ít nên hiếm gặp và không thấy tiền đúc bằng kẽm hay chì có cùng niên hiệu.

Ảnh 1.10.18. Tiền Bảo Hưng thông bảo 寳興通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn, đk 24mm

Năm 1802, Nguyễn Phúc Ánh đánh ra Thăng Long, khí thế rất mạnh, vua Quang Toản bỏ chạy theo hướng Bắc bị các thổ hào địa phương bắt đưa về Thăng Long. Chính quyền Tây Sơn sụp đổ. Như vậy, triều đại Tây Sơn chính thức kéo dài được 25 năm, từ 1778 đến 1802.

Tiền Tây Sơn nhìn chung không đẹp so với các loại tiền có từ đời trước, nhưng nhân dân rất mến mộ triều đại Tây Sơn và theo đó, họ cũng rất tín nhiệm tiền của triều đại này. Sau khi triều Tây Sơn mất, tiền Tây Sơn vẫn được tiêu dùng đến nửa thế kỷ sau. Mặc dù thời Gia Long, Minh Mệnh, gọi đó là tiền ngụy nhưng cũng không cấm nổi trong dân.

Tiền Tây Sơn còn tràn sang thị trường Trung Hoa đến mức vua Càn Long triều Thanh phải ra lệnh cấm lưu hành. Điều đó cho thấy, uy lực của đồng tiền Tây Sơn và triều đại Tây Sơn có ảnh hưởng rất lớn tới đời sống kinh tế - xã hội, không chỉ trong thời gian vương triều tồn tại.

Nguồn: Tác phẩm: ''Lịch sử đồng tiền Việt Nam'' của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Biên tập: Mạnh - Thắng | Đồ họa:Văn Lâm

Lâm.TV