Tiền triều Tây Sơn (1778 - 1802) Kỳ I - Tiền đời Thái Đức Hoàng Đế - Nguyễn Nhạc (1778 - 1793)

Bối cảnh lịch sử

Từ giữa thế kỷ XVIII, ở Đàng Trong, mâu thuẫn xã hội giữa giai cấp phong kiến thống trị với quần chúng nhân dân trong xã hội ngày càng gay gắt. Khởi nghĩa Tây Sơn đã nổi dậy và phát triển trong bối cảnh lịch sử đó.

Năm 1771, ba anh em Nguyễn Văn Nhạc, Nguyễn Văn Huệ và Nguyễn Văn Lữ ở vùng Tây Sơn đã liên kết với nhiều người cùng chí hướng, mộ quân nổi dậy lật đổ chính quyền chúa Nguyễn, đánh tan quân xâm lược Xiêm (1785), lật đổ chính quyền Lê -Trịnh ở Đàng Ngoài.

Năm 1778, Nguyễn Văn Nhạc đã tự xưng Hoàng đế, đặt niên hiệu là Thái Đức, lấy thành Đồ Bàn (Bình Định) làm Kinh đô, với tên mới là Thành Hoàng Đế.

Cuối năm 1788, khi quân Mãn Thanh vào Thăng Long. Trước khi cử binh ra Thăng Long đánh đuổi quân xâm lược, ngày 25 tháng 11 năm Mậu Thân (22/12/1788), Nguyễn Văn Huệ tế trời tại núi Bân ở Phú Xuân, lên ngôi Hoàng đế, đặt niên hiệu Quang Trung (1788 – 1792).

Vua Quang Trung đã cho xây dựng chính quyền Trung ương tập quyền, đề ra các chính sách khôi phục và phát triển kinh tế, chủ trương khuyến khích phục hồi và mở rộng các làng thủ công cũng như việc trao đổi buôn bán trong và ngoài nước; xây dựng nền văn hóa tự chủ với việc chủ trương đưa chữ Nôm vào giáo dục và khoa cử, thiết lập quan hệ ngoại giao hòa hiếu với các nước láng giềng…

Tình hình tài chính, tiền tệ: Ngay từ rất sớm, và trong suốt thời kỳ nắm quyền điều hành đất nước, những người thủ lĩnh của phong trào Tây Sơn đã có ý thức đúc tiền để lưu thông và khẳng định vị trí chính thống của mình, đồng thời, đưa ra các chính sách phát triển kinh tế từ lĩnh vực nông nghiệp đến công thương nghiệp, do đó, tiền tệ có sự phát triển đáng được ghi nhận. Tuy vậy, so với tiền được đúc vào thời Lê sơ và Lê Trung Hưng, tiền thời kỳ này đúc mỏng và nhỏ, chất lượng kém, nét chữ không đẹp, tiền đúc ra nhiều nhưng giá trị nghệ thuật không cao.

Tiền của các đời vua triều Tây Sơn

1. Tiền đời Thái Đức Hoàng Đế - Nguyễn Nhạc (1778 - 1793)

Năm 1778, Nguyễn Nhạc tự xưng Hoàng đế, đặt niên hiệu là Thái Đức. Niên hiệu Thái Đức kéo dài 15 năm, từ 1778 đến 1793. Phạm vi quản lý của Nguyễn Nhạc chủ yếu là vùng Quảng Ngãi, Bình Định trở vào trong. Ông cho đúc tiền Thái Đức thông bảo lưu thông trên địa bàn quản lý của mình. Do đó, ở miền Bắc, tiền Thái Đức rất hiếm gặp.

Ảnh 1.10.1.Tiền Thái Đức thông bảo 泰德通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn hoặc có ký hiệu trăng sao, đường kính 22,2-23,6mm

Tiền Thái Đức thông bảo 泰德通寳 mang phong cách gần giống như tiền Cảnh Hưng, nhất là tiền Cảnh Hưng thuận bảo. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Thái Đức thông bảo” -泰德通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ rất nhỏ, nét chữ mảnh hoặc nét chữ đậm. Biên trước và sau đều rất rộng. Tiền rất mỏng. Qua mẫu vật tiền, có thể chia tiền Thái Đức thông bảo 泰德通寳 thành hai loại khác nhau:

- Loại thứ nhất: Lưng tiền trơn, có ký hiệu trăng sao. Loại tiền này thường nhỏ, mỏng, nét chữ không đẹp. Đường kính 22,2 - 23,6mm, dày 0,8 -1mm, nặng 2,2 - 3,5gr.

Ảnh 1.10.2.Tiền Thái Đức thông bảo 泰德通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền đúc 2 chữ “Vạn Tuế”- 萬歲, kiểu Thảo thư, đường kính 23,6mm

- Loại thứ hai: Lưng tiền đúc chữ “Vạn tuế” - 萬歲, đúc theo kiểu Thảo thư. Loại này có lẽ được đúc sau khi Nguyễn Nhạc trở về từ Bắc Hà (1787) và được đúc song hành với hiệu tiền Minh Đức thông bảo 明德通寳 mà ở lưng tiền cũng có chữ “Vạn tuế” - 萬歲 tương ứng. Đường kính từ 23,6 mm, dày 0,8 mm, nặng 3 gr.

Ảnh 1.10.3.Tiền Minh Đức thông bảo 明德通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền đúc 2 chữ “Vạn Tuế”- 萬歲, đường kính 25,7mm

Tháng 4 năm Thái Đức thứ 10 (1787), Nguyễn Nhạc xưng Trung ương Hoàng đế ở Quy Nhơn. Để mừng việc lên ngôi, Nguyễn Nhạc cho đúc tiền đồng Minh Đức thông bảo. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Minh Đức thông bảo”- 明德通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Chữ được bố cục gọn gàng, khổ chữ nhỏ, nét chữ mảnh, rõ ràng. Lưng tiền đúc nổi 2 chữ “Vạn tuế”- 萬歲 theo kiểu Thảo thư ở hai bên lỗ vuông. Biên tiền trước và sau đều rộng. Tiền khá mỏng. So với tiền Thái Đức thông bảo, tiền Minh Đức thông bảo có kích thước to hơn, đường kính 25,7mm, dày 1mm, nặng 4,6gr.

Đón đọc Kỳ II: Tiền đời Hoàng đế Quang Trung - Nguyễn Huệ (1788 - 1792)

Nguồn: Tác phẩm: ''Lịch sử đồng tiền Việt Nam'' của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Biên tập: Mạnh - Thắng | Đồ họa:Văn Lâm

Lâm.TV