Tiền triều Nguyễn (1802 - 1945) Kỳ II - Tiền đời vua Nguyễn Thế Tổ (1802 - 1819)

Tiền các đời vua triều Nguyễn giai đoạn 1802 - 1883

Tiền đời vua Nguyễn Thế Tổ (1802 - 1819)

a. Tiền đồng

Tháng 5 năm Nhâm Tuất (1802), Nguyễn Phúc Ánh lên ngôi vua, đặt niên hiệu Gia Long (1802-1819), miếu hiệu khi mất là Thế Tổ. Năm 1803, nhà vua cho đúc tiền đồng Gia Long thông bảo. Sách Đại Nam thực lục chép: “Quý Hợi, năm Gia Long thứ 2 [1803]… Tháng 6,…Bắt đầu đúc tiền Gia Long thông bảo. Sai cai đội Cáp Văn Cẩn trông coi công việc. Đúc xong đưa 1.000 đồng ra Bắc Thành để đúc theo cho có quy thức nhất định. (Mẫu tiền, mỗi đồng đường kính 5 phân 5 ly, mỗi quan tiền nặng 2 cân 4 lạng”.

Tiền đồng Gia Long thông bảo 嘉隆通寳 có nhiều loại và nhiều kích cỡ khác nhau:

- Tiền Gia Long thông bảo 嘉隆通寳, lưng trơn

Loại tiền này đúc nhiều lần ở nhiều nơi. Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Gia Long thông bảo”- 嘉隆通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ to, nét chữ mảnh, rõ ràng và sắc nét. Lưng tiền để trơn. Biên trước và sau đều hẹp và nổi rõ. Tiền rất mỏng. Tiền có đường kính 22,3-26 mm, dày 0,8-1,1mm, nặng 1,8 - 4,3gr.

Ảnh 1.11.1.Tiền Gia Long thông bảo 嘉隆通寳, kiểu Chân thư, lưng tiền trơn, đk 22,3-26mm

Ảnh 1.11.2. Tiền Gia Long thông bảo 嘉隆通寳, kiểu Chân thư - Lưng tiền đúc 2 chữ “Thất phân”-七分, đk 23mm

-Tiền Gia Long thông bảo 嘉隆通寳, lưng có chữ “Thất phân”-七分 đúc năm 1813.

“Quý Dậu, Gia Long năm thứ 12 [1813], mùa xuân, tháng giêng…Bắt đầu đúc tiền kẽm nặng 7 phân hiệu “Gia Long thông bảo”. Ở Bắc Thành có người Thanh là Trần Hiển Chu và Chu Vĩnh Cát xin tự mua kẽm để đúc tiền, lấy tiền kẽm 130 quan đổi lấy 100 quan tiền đồng ở kho. Thành thần đem việc tâu lên. Vua y lời xin. Sai đặt cục Bảo Tuyền ở cửa Tây Long ngoài thành. (Năm Thiệu Trị thứ 1, đổi làm cục Thông bảo). Lấy Cai cơ Trương Văn Minh làm Bảo tuyền cục đại sứ, Hiệp tổng trấn Lê Chất kiêm lãnh Giám đốc. Theo kiểu mẫu bộ Hộ đưa ra để đúc (tiền 1 quan, nặng 2 cân 10 lạng cân bình thiên, người dân có vốn riêng hoặc lãnh vốn công đều đem đến lò đúc để đúc. Khi thành tiền rồi, cứ 125 quan tiền kẽm đổi được 100 quan tiền đồng. Tiền mỗi quan phải đúng cân lạng, nếu thiếu từ 15 đồng trở xuống thì cho nộp phụ; 16 đồng trở lên thì hủy đi không dùng. Pha lẫn chì thì có tội. Nhà nước đúc bằng kẽm Thái Nguyên, mỗi 100 cân hao 12 cân 8 lạng, thành tiền 33 quan 3 tiền 20 đồng, tiền vật liệu 6 tiền 13 đồng, tiền công thợ 2 quan 7 tiền 41 đồng, đại ước thành tiền, mỗi 100 đồng thì tiền công 8 đồng 2 phân 4 ly hào, 5 hốt”

Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Gia Long thông bảo”- 嘉隆通寳 theo kiểu Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ to, nét chữ mảnh, rõ ràng và sắc nét. Lưng tiền đúc nổi 2 chữ “Thất phân” -七分 theo kiểu Chân thư ở hai bên lỗ vuông. Biên trước và sau đều hẹp và nổi rõ. Tiền khá mỏng. Đường kính 23mm, dày 1mm, nặng 1,8gr.

Mặc dù, trong thư tịch chỉ ghi đúc tiền kẽm, nhưng trong thực tế, phát hiện cả tiền đồng. Đường kính tiền có khác biệt, chứng tỏ tiền được đúc nhiều lần.

Ảnh 1.11.3. Tiền Gia Long thông bảo 嘉隆通寳 kiểu Chân thư, lưng tiền đúc hai chữ “Lục phân”- 六分 kiểu Triện thư, đk 23mm

- Tiền Gia Long thông bảo 嘉隆通寳, lưng tiền có hai chữ “Lục phân”- 六分, đúc năm 1814

“Giáp Tuất, Gia Long năm thứ 13 [1814]... Tháng 2... Đúc tiền đồng 6 phân hiệu “Gia Long thông bảo”. Sai cục Bảo tuyền Bắc Thành phỏng theo phép đúc tiền của nước Thanh mà làm. (Chỉ đồng đỏ 500 cân, kẽm 415 cân, chì 65 cân, thiếc 20 cân”.

Mặt tiền đúc nổi 4 chữ “Gia Long thông bảo”- 嘉隆通寶 theo thể Chân thư, đọc chéo. Khổ chữ to, nét chữ đậm, rõ ràng. Lưng tiền đúc nổi 2 chữ “Lục phân”- 六分 theo kiểu Triện thư ở hai bên lỗ vuông. Biên trước và sau đều hẹp và nổi rõ. Tiền khá mỏng. Đường kính 22-23mm, dày 1mm, nặng 1,8gr. Tiền đúc nhiều nơi, nhiều lần, có loại bằng đồng, có loại bằng kẽm.

Tiền đúc dưới đời vua Gia Long được phát hiện nhiều nơi, số lượng cũng khá lớn. Ở trong kho không phải đếm từng đồng mà có thước đong làm bằng gỗ có 2 ngăn. Bỏ tiền đầy hai ngăn là 1 quan (600 đồng) rồi lấy dây xâu lại. Đây là thước đong tiền đời vua Gia Long.

Đón đọc Kỳ III: Thoi bạc Gia Long

Nguồn: Tác phẩm: ''Lịch sử đồng tiền Việt Nam'' của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
Biên tập: Mạnh - Thắng | Đồ họa: Văn Lâm

Lâm.TV