Tiến quân ca - Bài ca bất tử của người dân Việt

Họa sĩ Văn Thao - con trai trưởng của cố nhạc sĩ Văn Cao - không kìm được nước mắt. “Không chỉ tôi, mà con trai tôi, các cháu tôi - cả ba thế hệ gia đình đều đứng nghiêm, tay đặt lên ngực trái, hòa vào 5 vạn người hát vang bài ca bất tử. Đó là khoảnh khắc thiêng liêng, hiếm có trong đời tôi và tôi cũng tin rằng trong bất kỳ ai” - ông chia sẻ.

Tiến quân ca hùng tráng vang lên trong concert Tổ quốc trong tim. Ảnh: SVVN)

Thời khắc Tổ quốc cất lời - Tiến Quân Ca tại Ba Đình, 2/9/1945

Âm hưởng hùng tráng ở Mỹ Đình hôm nay gợi nhắc lại ký ức 80 năm trước, lần đầu tiên Tiến quân ca vang lên giữa quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội, khiến chính nhạc sĩ Văn Cao cũng xúc động rơi nước mắt.

Chuyện là, sáng 17/8/1945, chính quyền bù nhìn Trần Trọng Kim tổ chức một cuộc mít-tinh ở quảng trường Nhà hát Lớn. Nhưng ngay tại đó, một người bạn của Văn Cao bất ngờ hát vang Tiến quân ca. Điều không ai ngờ tới: đám đông hàng nghìn người đều thuộc lời và đồng thanh cất tiếng hát.

“Cha tôi xúc động đến rơi nước mắt. Ông hiểu rằng bài ca không còn là của riêng mình nữa. Nó thuộc về nhân dân”, ông Văn Thao kể. Từ khoảnh khắc ấy, Tiến quân ca trở thành khúc hát của cách mạng, của lòng dân.

Chỉ vài tuần sau, Tiến quân ca đã đi thẳng vào dòng chảy lịch sử. 14h ngày 2/9, nắng thu vàng rực phủ xuống quảng trường Ba Đình lịch sử. Từ lễ đài, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các vị lãnh đạo Chính phủ lâm thời khoan thai bước ra.

Ngay khoảnh khắc ấy, ban nhạc Giải phóng do nhạc sĩ Đinh Ngọc Liên chỉ huy cất lên những nốt nhạc hào hùng của Quốc ca - Tiến quân ca. Tiếng nhạc vang vọng giữa không gian mênh mông, dẫn nhịp cho lá cờ đỏ sao vàng từ từ được kéo lên, rực sáng giữa bầu trời thu Hà Nội.

Hàng chục vạn đồng bào lặng đi trong xúc động, mắt dõi theo lá cờ Tổ quốc đang tung bay phấp phới. Khi Quốc ca vừa dứt, Chủ tịch Hồ Chí Minh với giọng trầm ấm, vang vọng: “Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng…” - bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Khoảnh khắc ấy, lịch sử như ngừng lại, để mở ra kỷ nguyên mới: kỷ nguyên của độc lập, tự do, của một dân tộc đã đứng thẳng làm chủ vận mệnh của mình.

Giữa hàng trăm nghìn con tim dõi theo, tiếng Quốc ca chạm tới từng trái tim, trở thành bản anh hùng ca bất tử của một dân tộc vừa vượt qua thời kỳ nô lệ. Nó không đơn thuần là bản nhạc, một bài hát mà là biểu tượng của tinh thần chiến đấu, hy sinh, của khát vọng sống và quyền được làm chủ vận mệnh của chính mình.

Ít ai biết, để có khoảnh khắc hào hùng tại Ba Đình, Văn Cao viết nên khúc tráng ca ấy trong những ngày tháng tăm tối cuối năm 1944...

Mùa đông 1944: Bản tráng ca ra đời trong căn gác nhỏ

Lúc ấy, miền Bắc bắt đầu chìm vào nạn đói. Hạn hán, bão lụt liên tiếp, mùa màng thất bát, trong khi chính quyền thực dân Pháp và phát xít Nhật ra sức vơ vét, thu mua gạo, khiến cuộc sống người dân thêm kiệt quệ.

Trong bối cảnh ấy, Văn Cao - chàng nhạc sĩ trẻ mới ngoài đôi mươi - nhận được từ đồng chí Vũ Quý nhiệm vụ đặc biệt: Viết một bài hát cho lực lượng cách mạng.

Họa sĩ Văn Thao nói: Cha tôi từng kể, ông chứng kiến những đoàn người đói rách lê bước qua các ngõ phố, những đứa trẻ gầy guộc ôm chặt bát cơm độn ngô khoai hiếm hoi, những cụ già run rẩy ngồi bên đường chờ bố thí. Không khí u ám ấy, cộng với lòng căm phẫn trước áp bức, thôi thúc ông cầm bút.

Trong căn gác nhỏ nơi phố Nguyễn Thường Hiền, Văn Cao viết nên giai điệu dồn dập, hùng tráng, ca từ súc tích như hồi kèn xung trận: “Đoàn quân Việt Minh đi, chung lòng cứu quốc…”.

“Cha tôi nói, ông gửi gắm tất cả nỗi đau và khát vọng vào bài ca ấy. Đó không chỉ là âm nhạc, mà là lời kêu gọi từ trái tim, một vũ khí tinh thần cho toàn dân vùng lên”, ông Văn Thao nhớ lại.

Nếu khoảnh khắc lịch sử năm 1945 cho thấy sức mạnh của âm nhạc, thì nhiều thập kỷ sau, gia đình Văn Cao đã biến thông điệp ấy thành hiện thực bằng hành động cụ thể.

Tiến quân ca - của nhân dân, do nhân dân gìn giữ

“Cha tôi nhiều lần dặn: Khi ông mất, nếu có điều kiện, hãy trao bài ca này cho nhân dân. Không được đòi hỏi bất cứ quyền lợi nào”, ông Văn Thao kể.

Họa sĩ Văn Thao

Lời dặn ấy trở thành hành động. Năm 2016, gia đình Văn Cao hiến tặng bản quyền Tiến quân ca cho Nhà nước. Trong lễ trao tặng, ông Văn Thao phát biểu: “Đây là niềm vinh dự không chỉ của gia đình, mà thuộc về nhân dân - những người đã gìn giữ và hát vang Quốc ca cho tới hôm nay”.

Mỗi lần Quốc ca vang lên trong lễ chào cờ, trong ngày Quốc khánh, đó không chỉ là một nghi thức, mà còn là lời nhắc nhở: Độc lập hôm nay được đánh đổi bằng máu xương của bao thế hệ. Nhiệm vụ của chúng ta là tiếp tục hát vang, giữ gìn, truyền lại ca khúc ấy như ngọn lửa bất diệt của dân tộc.

Tiến quân ca đã đi cùng lịch sử dân tộc suốt 80 năm qua. Từ nỗi đau của một thời đói khát, từ khát vọng của một nhạc sĩ trẻ, bài hát đã trở thành Quốc ca của một dân tộc kiêu hãnh. Nó vang lên trong những khoảnh khắc thiêng liêng, trong tim mỗi người Việt Nam, và sẽ tiếp tục vang vọng trong tương lai.

Với Văn Cao, vinh quang lớn nhất không phải là giải thưởng hay danh hiệu, mà là khi tác phẩm của ông trở thành của chung, của nhân dân. Và với mỗi người Việt Nam hôm nay, niềm tự hào lớn nhất là được cất tiếng hát Tiến quân ca - bài ca bất tử của dân tộc. Và hôm nay, mỗi khi tiếng Quốc ca cất lên, đó không chỉ là nghi thức, mà còn là lời thề thiêng liêng của một dân tộc kiêu hãnh, tiếp nối di nguyện của người nhạc sĩ đã dâng hiến cả trái tim mình cho Tổ quốc.

Thùy Trang - Phương Đông