Tiền Đông Dương - Indochine (1885 - 1945): Tiền bằng đồng

10/11/2025 Gốc

Kể từ khi kinh thành Huế thất thủ (1885) đến ngày Nhật đảo chính Pháp (3/9/1945), Ngân hàng Đông Dương đã đưa vào lưu thông 210 mẫu đồng tiền kim loại Đông Dương Indochine, gồm 12 mệnh giá, bằng nhiều chất liệu khác nhau (bạc, đồng, niken, nhôm và kẽm). Đó là các loại mệnh giá: 1 piastre; 50 cent, 20 cent, 10 cent, 5 cent, 1 cent, 1/2 cent, 1/4 cent, 1/5 cent, 1/6 cent và 1 Tael, 1/2 Tael dùng cho việc giao dịch ngoại thương với nước khác. Ngoài 210 mẫu trên, trước thời điểm thành lập Liên bang Đông Dương (17/10/1887), Ngân hàng Đông Dương đã đưa vào lưu thông 6 mẫu đồng tiền kim loại Cochinchine với 5 mệnh giá khác nhau.

Tiền bằng đồng

Tiền 1 cent Bách phân chi nhất: Trong giai đoạn từ nửa cuối năm 1885 đến năm 1895, Ngân hàng Đông Dương cho phát hành 9 mẫu đồng xu Bách phân chi nhất (xu thẻ bài), về kích cỡ và trọng lượng không thay đổi so với đồng Bách phân chi nhất thời kỳ trước. Tuy nhiên, mặt sau đổi dòng chữ “COCHINCHINE” thành “INDO-CHINE”. Riêng năm 1895, đổi dòng chữ ở mặt trước từ “REPUBLIQUE FRANCAISE” thành “UN CENTIEME DE PIASTRE”.

Tiền 1 cent Bách phân chi nhất, 1885 - 1895, đường kính 31mm

Từ năm 1896, Ngân hàng Đông Dương dừng đúc tiền Bách phân chi nhất (xu thẻ bài) theo mẫu cũ, chuyển sang đúc mẫu mới và đồng tiền sau khi đúc được đưa vào máy để đục lỗ tròn ở giữa để phù hợp với thói quen sử dụng và bảo quản của người dân.

Trong giai đoạn từ năm 1896 đến năm 1939, Ngân hàng Đông Dương cho phát hành 38 mẫu đồng xu Bách phân chi nhất hình tròn bằng đồng, lỗ tròn ở giữa. Trong đó 9 mẫu đồng tiền đúc trong các năm 1896 đến 1903 và 1906 cỡ to với đường kính 27,5 mm, dày 1,60 mm và trọng lượng 7,51 gr; các đồng tiền đúc từ năm 1908 đến năm 1939, đường kính và trọng lượng giảm xuống còn 26 mm và 5 gr.

Mặt trước đồng tiền đúc nổi hình tượng Marianne cầm cờ ở chính giữa, bao quanh viền cạnh của đồng tiền có dòng chữ “REPUBLIQUE FRANCAISE”, dưới là mệnh giá “1 CENT”.

Mặt sau đồng tiền đúc nổi 4 chữ “Bách phân chi nhất”- 百分之一. Bao quanh cạnh viền của đồng tiền có dòng chữ “INDO-CHINE FRANCAISE” (Đông Dương thuộc Pháp) và phía dưới là năm đúc tiền.

Tiền 1 cent Bách phân chi nhất, 1896 -1939 đường kính 26mm và 27,5mm

Tiền 1/2 cent: Từ năm 1935 đến năm 1940, Ngân hàng Đông Dương cho đúc thêm 6 loại đồng tiền xu bằng đồng mệnh giá 1/2 cent, đường kính 21 mm, dày 1,70 mm và trọng lượng 4,00 gr, cạnh trơn không xẻ răng cưa. Đồng xu hình tròn, đục lỗ tròn ở giữa để phù hợp với thói quen sử dụng và bảo quản của người dân Annam.

Mặt trước đúc chữ “RF” (viết tắt của từ “REPUBLIQUE FRANCAISE”) nằm ở vị trí hai bên lỗ, phía trên là hình chiếc mũ và trong mũ có vòng tròn, viền cạnh xu được bao quanh bởi vòng nguyệt quế.

Mặt sau có mệnh giá “1/2 cent” ở chính giữa và vòng nguyệt quế bao quanh lỗ tròn, phía trên có dòng chữ “INDOCHINE FRANCAISE”, phía dưới là số năm đúc, hai bên là ký hiệu bảo an hình sừng sung túc và bó đuốc.

Tiền 1/2 cent, 1935 - 1940 đường kính 21mm

Tiền 1/5 cent - 1 sapèque: Từ năm 1887 đến năm 1902, Ngân hàng Đông Dương tiếp tục cho đúc đồng tiền xu sapèque (Hai điếu) có mệnh giá 1/5 cent bằng đồng. Đường kính, độ dày và trọng lượng giống đồng 1/5 cent phát hành năm 1879. Dòng chữ “COCHINCHINE” đổi thành “INDO-CHINE”. Các ký hiệu bảo an trên đồng tiền cũng thay đổi: các đồng tiền đúc từ năm 1887 đến năm 1894 đổi từ hình con ong và mỏ neo thành hình sừng sung túc và bó lúa; các đồng đúc từ năm 1897 đổi hình bó lúa thành bó đuốc. Mục đích của việc phát hành đồng tiền này là để thay thế tiền kẽm ở Việt Nam, dù không được người dân Việt Nam tín nhiệm, nhưng cũng không được thu hồi. “Để đề phòng mất tín nhiệm, chính phủ thực dân quy định một hình luật phạt những người nào không chịu tiêu hoặc đầu cơ tiền đó” .