Tích hợp giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng trong chiến lược phát triển con người Việt Nam

Hội viên, sinh viên tham quan, nghe thuyết minh tại Bảo tàng Hồ Chí Minh (chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh) trong Hành trình Theo bước chân những người anh hùng do Hội Sinh viên tỉnh Đồng Nai tổ chức. Ảnh: Nga Sơn

Chính vì vậy, tích hợp giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng vào toàn bộ quá trình giáo dục - đào tạo được xem là nhiệm vụ trung tâm, vừa cấp bách vừa lâu dài, nhằm kiến tạo con người Việt Nam thời đại mới: yêu nước - nhân ái - trung thực - kỷ luật - sáng tạo - trách nhiệm - hội nhập.

Cội nguồn của sức mạnh Việt Nam

Trong mọi thời kỳ lịch sử, chiến thắng của dân tộc Việt Nam đều gắn liền với sức mạnh tinh thần. Từ Phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh, Cách mạng tháng Tám, Chiến dịch Điện Biên Phủ đến Đại thắng mùa Xuân 1975, sức mạnh ấy được hun đúc từ lý tưởng độc lập - tự do - hạnh phúc, từ phẩm chất kiên trung, đoàn kết, hy sinh vì dân, vì nước.

Tư tưởng Hồ Chí Minh luôn đặt con người ở vị trí trung tâm của sự nghiệp cách mạng. Người khẳng định: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết phải có con người xã hội chủ nghĩa”. Con người đó phải toàn diện cả về trí tuệ, đạo đức, lý tưởng, lối sống. Nếu trí tuệ là năng lực hành động thì lý tưởng - đạo đức là định hướng dẫn đường. Chính vì vậy, giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng không chỉ là trách nhiệm của ngành giáo dục mà còn là nhiệm vụ chiến lược của cả hệ thống chính trị.

Hiện nay, những giá trị nền tảng ấy càng trở nên cần thiết để thế hệ trẻ giữ được “bản lĩnh Việt Nam”, đứng vững trước sự xâm lấn của lối sống thực dụng, chủ nghĩa cá nhân cực đoan và các luồng tư tưởng sai trái trên không gian mạng.

Trong bối cảnh đất nước hội nhập sâu rộng, những biến đổi mạnh mẽ của kinh tế thị trường và không gian số đang tác động trực tiếp đến hệ giá trị của thanh thiếu niên. Sự phát triển kinh tế mở ra nhiều cơ hội nhưng đồng thời kéo theo những sức ép mới: lối sống hưởng thụ, chủ nghĩa tiêu dùng, tâm lý “sống nhanh - sống gấp” và sự đề cao quá mức cái tôi cá nhân. Một bộ phận giới trẻ dễ bị hấp dẫn bởi vẻ hào nhoáng trên mạng xã hội, thiếu bản lĩnh trước các giá trị vật chất, giảm ý thức trách nhiệm với cộng đồng và đôi khi thờ ơ trước các vấn đề xã hội.

Song hành với đó, không gian mạng đang trở thành “mặt trận tư tưởng” mới, nơi giới trẻ tiếp xúc hằng ngày với lượng thông tin khổng lồ, cả tích cực lẫn tiêu cực. Tin giả, tin xấu độc, các luận điệu xuyên tạc lịch sử, lối sống lệch chuẩn cùng văn hóa phản cảm lan truyền nhanh chóng, tác động mạnh đến nhận thức và cảm xúc của người trẻ. Nếu thiếu nền tảng lý tưởng và đạo đức vững vàng, họ rất dễ bị dao động, mất niềm tin hoặc xa rời các giá trị truyền thống.

Bên cạnh những thách thức ấy, thời đại số cũng đặt ra các yêu cầu mới: nguồn nhân lực sáng tạo, thành thạo công nghệ; khả năng học tập suốt đời; tinh thần đổi mới - khởi nghiệp và ý thức trách nhiệm với môi trường, cộng đồng. Để chuẩn bị cho thế hệ làm chủ tương lai, giáo dục lý tưởng và đạo đức phải đi trước một bước, trở thành động lực nội sinh giúp đất nước phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Lý tưởng, đạo đức cách mạng là nền tảng

Trong bối cảnh thế hệ trẻ lớn lên giữa những biến đổi nhanh chóng của xã hội hiện đại, giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng không thể tiếp cận theo lối truyền thống, càng không thể chỉ gói gọn trong vài tiết học cố định. Lý tưởng không phải khẩu hiệu, đạo đức không thể tách rời đời sống. Vì vậy, tích hợp nội dung này vào toàn bộ quá trình giáo dục - từ chương trình chính khóa, hoạt động trải nghiệm đến văn hóa học đường và không gian số - trở thành xu hướng tất yếu.

Các môn học đều có thể là kênh truyền tải giá trị đạo đức - lý tưởng. Môn Lịch sử giúp học sinh phân tích những tấm gương cách mạng; các ngành kinh tế, y khoa, luật góp phần hình thành trách nhiệm nghề nghiệp; ngành công nghệ thông tin nhấn mạnh đạo đức số; các môn Khoa học tự nhiên lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường. Khi lý tưởng được lồng vào tri thức chuyên môn, người học hiểu rằng đạo đức là nền tảng cho sự nghiệp bền vững.

Trải nghiệm thực tiễn là con đường hiệu quả để nuôi dưỡng phẩm chất. Những mô hình như: Hành quân về nguồn, Sinh viên với biển đảo Tổ quốc, chiến dịch Mùa hè xanh, các chương trình tình nguyện cộng đồng, bảo vệ môi trường hay lớp kỹ năng sống giúp người trẻ cảm nhận sâu sắc tinh thần trách nhiệm và giá trị của việc sống vì người khác.

Một môi trường học đường văn minh, kỷ cương và nhân văn hình thành đạo đức tốt hơn bất kỳ bài giảng nào. Văn hóa tôn trọng - trách nhiệm, không bạo lực học đường, thầy cô làm gương và môi trường học an toàn giúp mỗi cá nhân tự điều chỉnh hành vi, mỗi tập thể tự nuôi dưỡng giá trị tốt đẹp.

Không gian mạng là nơi giới trẻ tiếp cận thông tin nhiều nhất, vì vậy giáo dục phải đồng hành cùng thói quen số của họ. Việc xây dựng video ngắn, infographic, podcast về tư tưởng Hồ Chí Minh, tổ chức diễn đàn trực tuyến, phát triển hệ sinh thái học liệu số về lịch sử - văn hóa - đạo đức sẽ giúp lan tỏa lý tưởng cách mạng bằng ngôn ngữ và phương thức của thời đại.

Trong chiến lược phát triển con người Việt Nam thời kỳ mới, Đảng ta xác định rõ nhiệm vụ xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị con người Việt Nam. Đây chính là “la bàn định hướng” để giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng được triển khai thống nhất, xuyên suốt và phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước.

Giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng có nhiệm vụ chuyển hóa các giá trị đó thành hành vi, thói quen và bản sắc của từng học sinh, sinh viên. Khi mỗi người trẻ thấm nhuần lý tưởng sống đẹp, biết tôn trọng cộng đồng, tự tin hội nhập và chủ động đổi mới sáng tạo, chúng ta sẽ từng bước xây dựng hình mẫu “con người Việt Nam mới” - vững vàng về tư tưởng, giàu nhân văn và đủ năng lực đóng góp vào sự phát triển bền vững của quốc gia.

Để giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng thực sự thấm sâu và lan tỏa, cần triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp. Trước hết, chương trình và phương pháp giáo dục phải đổi mới theo hướng truyền cảm hứng, tăng tính đối thoại, phản biện và lồng ghép các chủ đề thời sự như văn hóa số, an ninh mạng, trách nhiệm công dân hay bảo vệ môi trường. Song song đó, việc phát triển đội ngũ nhà giáo đóng vai trò then chốt: bồi dưỡng chính trị - tư tưởng, tập huấn phương pháp sư phạm mới, cải thiện đời sống và khuyến khích giáo viên nêu gương trong thực tiễn.

Cuối cùng, cơ chế đánh giá đạo đức cần toàn diện hơn, không chỉ dựa vào điểm số mà dựa trên trách nhiệm cộng đồng, hành vi ứng xử, tinh thần hợp tác và đóng góp cho tập thể.

Từ Hữu Công