Thương mại toàn cầu 2026: Từ 'bức tường thuế quan' đến loạt thách thức mới

Tàu container vận tải COSCO của Trung Quốc neo tại cảng Long Beach ở Los Angeles, bang California, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Hệ thống thương mại toàn cầu, chuẩn bị khép lại một trong những năm mang tính chuyển đổi sâu rộng nhất trong nhiều thập kỷ, hướng tới năm tiếp theo với hàng loạt thách thức mới đối với ổn định và tăng trưởng.

Theo số liệu được chuyên gia kỳ cựu trong ngành vận tải biển John McCown dẫn lại, khối lượng container toàn cầu trong tháng 10/2025 tăng 2,1% so với cùng kỳ năm trước.

Tuy nhiên, đằng sau bức tranh tổng thể tương đối tích cực là những dịch chuyển đáng kể trong dòng chảy thương mại. Lượng hàng container nhập khẩu vào Mỹ giảm 8%, trong khi châu Phi, Trung Đông, Mỹ Latinh và Ấn Độ lại ghi nhận mức tăng trưởng mạnh.

Trong báo cáo ngày 22/12, ông McCown nhận định “Chuỗi cung ứng container toàn cầu đã bắt đầu thích nghi và tái cấu trúc các mô hình thương mại”. Sau khi Mỹ ghi nhận mức tăng 15,2% lượng container nhập khẩu trong năm 2024, việc tổng lượng của năm 2025 đi theo chiều hướng hoàn toàn ngược lại là điều không thể phủ nhận.

Theo ông McCown, các cảnh báo thuế quan của Tổng thống Trump là một trong những nguyên nhân chính thúc đẩy sự tái định hình này. Nếu năm 2025 là “năm của thuế quan”, thì năm 2026 sẽ là “năm của những hệ quả từ thuế quan”.

Nhiều chuyên gia dự báo thương mại toàn cầu trong năm 2026 sẽ tiếp tục đối mặt với bất ổn, trong đó có bốn vấn đề lớn. Thứ nhất, Mỹ, Canada (Ca-na-đa) và Mexico (Mê-hi-cô) sắp khởi động quá trình rà soát Hiệp định thương mại Mỹ-Mexico-Canada (USMCA), có hiệu lực từ năm 2020. Dù nhiều bên ủng hộ việc gia hạn USMCA, hầu hết các bên liên quan cũng kêu gọi cải thiện nội dung hiệp định. Tuy nhiên, bất kỳ điều chỉnh nào có lợi cho một nước thành viên cũng có thể gây bất lợi cho nước khác, làm gia tăng nguy cơ căng thẳng trong đàm phán, đặc biệt khi Canada và Mexico đang chịu áp lực từ thuế nhập khẩu của Mỹ.

Nguy cơ gián đoạn chuỗi vận tải biển là vấn đề đáng lo ngại thứ hai. Các chuyên gi cho rằng chuỗi cung ứng toàn cầu trong năm 2026 có thể chịu tác động từ hai cú sốc tiềm tàng. Thứ nhất là khả năng các tuyến tàu container quay trở lại Biển Đỏ và kênh đào Suez, sau khi các cuộc tấn công của lực lượng Houthi suy giảm. Việc này có thể khiến công suất vận tải tăng đột ngột, dẫn tới ùn tắc nghiêm trọng tại những cảng châu Âu. Thứ hai là nguy cơ nhu cầu vận chuyển bùng nổ nếu kinh tế Mỹ tăng tốc mạnh trong năm 2026, kéo theo làn sóng tái tích trữ hàng hóa, vượt quá khả năng đáp ứng của ngành vận tải biển.

Tiếp theo là các thỏa thuận thương mại thiếu bền vững. Dù Nhà Trắng coi những thỏa thuận thương mại đạt được trong năm 2025 là thành tựu lớn, phần lớn trong số này không mang tính ràng buộc pháp lý chặt chẽ và chỉ mang tính “đình chiến” thương mại ngắn hạn, nhất là trong quan hệ với Trung Quốc. Trong khi đó, các cuộc đàm phán của Mỹ với Liên minh châu Âu (EU) và Ấn Độ vẫn bế tắc.

Và vấn đề cuối cùng là phán quyết sắp tới của Tòa án Tối cao Mỹ về tính hợp pháp của các mức thuế đối ứng do ông Trump áp đặt. Nếu Chính phủ Mỹ thua kiện, câu hỏi đặt ra là liệu họ có phải hoàn trả hàng chục tỷ USD tiền thuế đã thu hay không, một kịch bản được cho là rất phức tạp về mặt hành chính. Theo các dự đoán của thị trường, khả năng ông Trump thua kiện lên tới khoảng 75%, đồng nghĩa với việc chính quyền có thể phải tìm kiếm các công cụ khác để tiếp tục chính sách thuế quan.

Trước đó, theo báo cáo công bố đầu tháng 12/2025 của Cơ quan Thương mại và Phát triển Liên hợp quốc (UNCTAD), thương mại toàn cầu vào năm 2025 dự kiến tăng lên trên 35.000 tỷ USD, nhưng triển vọng cho năm 2026 lại ảm đạm hơn.

Đánh giá của UNCTAD cho thấy khu vực Đông Á và châu Phi sẽ thúc đẩy thương mại toàn cầu vào năm 2025, trong khi nhập khẩu của Mỹ vẫn mạnh và nhập khẩu của Trung Quốc tụt lại. Nếu các dự báo hiện tại vẫn đúng, thương mại toàn cầu vào năm 2025 sẽ vượt quá 35.000 tỷ USD, tăng khoảng 2.200 tỷ USD - khoảng 7% - so với năm 2024. Trong mức tăng 2.200 tỷ USD này, hàng hóa đóng góp khoảng 1.500 tỷ USD, tăng 6% so với năm ngoái, trong khi dịch vụ chiếm khoảng 750 tỷ USD, tăng gần 9%.

Theo UNCTAD, thương mại tiếp tục mở rộng trong nửa cuối năm 2025, ngay cả khi căng thẳng địa chính trị, chi phí tăng cao và nhu cầu toàn cầu không đồng đều đã làm chậm đà tăng trưởng. Tăng trưởng thương mại toàn cầu đã chậm lại trong quý III/2025 nhưng vẫn tăng 2,5% từ tháng 4 đến tháng 6. Tuy nhiên, có sự bất ổn đang tác động tới triển vọng cho năm tới. Đối với năm 2026, UNCTAD dự báo tăng trưởng sẽ yếu hơn do hoạt động toàn cầu chậm lại, nợ công gia tăng, chi phí thương mại cao hơn và bất ổn dai dẳng gây ảnh hưởng đến hiệu suất. Sự phân mảnh địa chính trị và tính dễ bị tổn thương gia tăng cũng có khả năng ảnh hưởng đến hoạt động thương mại”.

Bên cạnh đó, UNCTAD cho biết, ngành sản xuất đã tăng trưởng 10% trong bốn quý gần đây so với 4 quý trước đó, dẫn đầu là nhu cầu về thiết bị điện tử liên quan đến trí tuệ nhân tạo. Trong khi đó, hoạt động buôn bán ô tô giảm 4%.

Minh Hằng/Bnews/vnanet.vn