Thực phẩm không an toàn: Những hệ lụy khó lường

Thức ăn đường phố thoạt nhìn đã thấy không đảm bảo các quy định về an toàn thực phẩm nhưng vẫn thu hút rất đông người mua do giá rẻ.

Bệnh tật mang tên... thức ăn

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm, toàn cầu ghi nhận hàng trăm triệu ca mắc bệnh do thực phẩm không an toàn, trong đó có hàng trăm nghìn người tử vong. Các bệnh phổ biến bao gồm tiêu chảy cấp, viêm gan A, ngộ độc cấp, nhiễm ký sinh trùng và vi khuẩn nguy hiểm… Trong số này, phần lớn có liên quan đến việc sử dụng thực phẩm bị ô nhiễm vi sinh hoặc hóa chất trong quá trình sản xuất, bảo quản, chế biến.

Tại Việt Nam, theo báo cáo của Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), năm 2024, cả nước ghi nhận 135 vụ ngộ độc thực phẩm, khiến gần 5 nghìn người mắc, trong đó có 24 người tử vong. So với năm 2023, tăng 10 vụ, 2.787 người mắc, giảm 4 người tử vong. Đáng chú ý, có tới 31 vụ ngộ độc với quy mô lớn - trên 30 người mắc; nhiều vụ có nguyên nhân từ thực phẩm chế biến tại bếp ăn tập thể, tiệc cưới, cỗ bàn đông người.

Cũng như nhiều địa phương khác, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, thực phẩm không an toàn có thể xuất hiện ở mọi lúc, mọi nơi. Tình trạng sử dụng các chất cấm trong chế biến thực phẩm, hay thuốc trừ sâu không theo quy định vẫn diễn ra; thịt gia súc, gia cầm không rõ nguồn gốc, thậm chí ôi thiu, bốc mùi vẫn được buôn bán, vận chuyển với số lượng lớn; hải sản giả vẫn được bày bán… tiềm ẩn nguy cơ bệnh tật khôn lường. Trong khi đó, phần lớn người tiêu dùng lại thiếu kiến thức, công cụ để nhận diện.

“Khu vực” chế biến không thể sơ sài hơn tại một quầy bán thức ăn đường phố trên đường Lưu Nhân Trú, TP. Thái Nguyên.

Tiến sĩ, bác sĩ Vi Trần Doanh, Giám đốc Trung tâm Ung bướu Bệnh viện Trung ương Thái Nguyên chia sẻ: Các yếu tố môi trường, bao gồm nguồn nước, thực phẩm, khói bụi, chiếm tới 70% nguyên nhân gây ra ung thư. Thiếu kiểm soát trong sản xuất, chế biến, bảo quản thực phẩm dẫn đến nhiều sản phẩm chứa chất độc hại vẫn lưu hành đến tay người dùng. Khi các chất này đưa vào cơ thể với liều lượng đủ lớn, tích tụ trong thời gian dài, chúng có thể gây rối loạn hoạt động của tế bào, từ đó làm tăng nguy cơ phát sinh ung thư.

Còn bất cập trong quản lý

Mặc dù Luật An toàn thực phẩm đã được Quốc hội thông qua từ năm 2010 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2011), nhưng việc triển khai trên thực tế vẫn còn nhiều bất cập. Nhiều địa phương thiếu kinh phí, thiết bị, nhân lực, khiến công tác thanh tra, kiểm tra ATTP bị dàn trải, hình thức hoặc chỉ tập trung vào các đợt cao điểm như Tết Nguyên đán, lễ hội...

Nếu những xiên thịt này được làm từ nguyên liệu đảm bảo sẽ rất khó để có giá bán 4 nghìn đồng/xiên.

Chị Lê Thị Phượng, tổ 2, phường Trung Thành, TP. Thái Nguyên chia sẻ: Trước một loạt các thông tin về sữa, thuốc, thực phẩm chức năng giả; thịt lợn, thịt bò, giá đỗ… không đảm bảo an toàn được bày bán công khai trong các nhà thuốc, chợ, siêu thị.. mà báo chí đưa tin thời gian qua khiến tôi không tránh khỏi hoang mang, lo lắng. Tôi không biết mua ở đâu mới thực sự an toàn. Tôi mong, cơ quan chức năng sẽ tăng cường quản lý, kiểm tra, xử lý thật nghiêm và công khai các cơ sở vi phạm để bảo vệ sức khỏe, mang lại niềm tin cho người dân.

Còn theo chị Nguyễn Thị Thu, tổ 11, phường Hương Sơn, TP. Thái Nguyên: Không khó để mua thịt lợn có giá chỉ bằng 50% giá thị trường, thậm chí còn rẻ hơn tại chợ đầu mối Túc Duyên. Chính tôi cũng đã từng làm phép thử đối với một số tiểu thương nơi đây. Khi tôi gọi điện bảo lái buôn nhà có đàn lợn đến ngày muốn bán (theo giá thị trường), thì chỉ rất ít người hỏi giá bán là bao nhiêu, còn lại hầu hết đều từ chối, vì họ bảo chỉ có thể bán thịt lợn giá rẻ. Còn nếu nói, nhà có đàn lợn ốm, “chê cám”, thì ai cũng hỏi địa chỉ nhà để đến xem trực tiếp rồi trả giá (được biết những con lợn ốm như thế, họ thường chỉ mua trên dưới 1 triệu đồng/con nặng cả tạ). Và tất nhiên, đại đa số thịt lợn ở chợ này không có dấu kiểm dịch của cơ quan thú y.

Trong tháng hành động vì toàn thực phẩm năm 2025 (từ ngày 15-4 đến 15-5), tỉnh đã thành lập 3 đoàn kiểm tra liên ngành cấp tỉnh, đồng thời chỉ đạo 9/9 huyện, thành phố và các xã tổ chức hoạt động kiểm tra, với tổng cộng 143 đoàn. Tuy nhiên, trong số 1.641 cơ sở được kiểm tra, chỉ có 81 cơ sở vi phạm (chưa đến 5%) và số tiền xử phạt cũng chỉ đạt hơn 364 triệu đồng. Đáng chú ý, cấp xã kiểm tra 1.276 cơ sở, nhưng chỉ phát hiện 33 cơ sở vi phạm, với số tiền phạt là 3,5 triệu đồng… Kết quả này được cho là chưa phản ánh đúng thực tế, khi rất nhiều cơ sở nhỏ lẻ, điều kiện bảo quản sơ sài, việc chế biến, bày bán thoạt nhìn cũng đã thấy không đảm bảo, vẫn diễn ra công khai.

Trách nhiệm không của riêng ai

Theo đồng chí Đặng Ngọc Huy, Giám đốc Sở Y tế: Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác đảm bảo an toàn thực phẩm trong tình hình mới trên địa bàn tỉnh hiện vẫn đối mặt với những khó khăn, thách thức như: Công tác quản lý các cơ sở sản xuất, kinh doanh nhỏ lẻ, cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố còn gặp nhiều khó khăn; tình trạng thực phẩm lậu, thực phẩm giả, thực phẩm không an toàn còn tồn tại; việc kinh doanh, quảng cáo thực phẩm chức năng vi phạm pháp luật trên mạng xã hội vẫn diễn ra; nguy cơ mất an toàn thực phẩm trong bếp ăn tập thể vẫn luôn thường trực.

Một cơ sở cung cấp hàng vạn suất ăn mỗi ngày cho các đơn vị trên địa bàn TP. Thái Nguyên nên rất chú ý đến vấn đề đảm bảo an toàn thực phẩm.

Trước thực tế này, ngành Y tế đề nghị, các cấp ngành chức năng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, tuyên truyền, nâng cao trách nhiệm; xử lý nghiêm vi phạm; tăng cường kiểm tra đột xuất, phát hiện, xử lý thực phẩm giả, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc; khuyến khích doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, mở rộng chuỗi thực phẩm an toàn, nông sản đạt chuẩn VietGAP, OCOP gắn với hỗ trợ tiêu thụ…

Đảm bảo an toàn thực phẩm không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan chức năng trong việc quản lý, giám sát, mà còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Mỗi tổ chức, doanh nghiệp, hộ kinh doanh cần tuân thủ nghiêm các quy định về an toàn thực phẩm; mỗi người dân cần nâng cao ý thức, cẩn trọng trong từng bữa ăn, từng lựa chọn tiêu dùng, để góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân, gia đình và cộng đồng, ngăn ngừa những hệ lụy đáng tiếc có thể xảy ra.

Hạ Liên