Công nghệ số sẽ là chìa khóa thúc đẩy tuân thủ tự giác thuế

Hội thảo "Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế – Xây dựng kỷ nguyên hùng cường" - Ảnh: VGP

Từ tuân thủ hành chính đến tuân thủ tự giác

Chiều 23/10, Cục Thuế (Bộ Tài chính), Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Báo Lao Động tổ chức hội thảo "Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế – Xây dựng kỷ nguyên hùng cường".

Ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng: Tuân thủ pháp luật không chỉ là nghĩa vụ, mà là văn hóa. Dẫn lại tinh thần của Nghị quyết 66-NQ/TW, ông nhấn mạnh, khi làm luật và chính sách, Nhà nước phải đảm bảo "dễ tuân thủ, không tạo thêm gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp".

Theo ông Hiếu, để nâng cao tính tuân thủ nghĩa vụ nộp thuế cần chú ý gồm các yếu tố: Chính sách phải rõ ràng, thủ tục đơn giản; quản lý phải chuyển từ quy trình sang mục tiêu. Trong đó, chuyển đổi số cần thay đổi tư duy quản trị; cơ quan công quyền cần chủ động hỗ trợ người dân; cần cơ chế khuyến khích người tuân thủ tốt, phân biệt rõ với người vi phạm để khơi dậy tinh thần tự giác.

"Tự giác tuân thủ là thước đo của niềm tin, không thể ép buộc mà phải nuôi dưỡng bằng công bằng và minh bạch", ông Phan Đức Hiếu khẳng định.

Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) - Ảnh: VGP/HT

Ngành thuế phấn đấu giảm 44% chi phí hành chính

Ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính) nhấn mạnh, trong quản lý thuế hiện đại, tuân thủ tự nguyện là thước đo của sự phát triển. Ở các quốc gia tiên tiến, người dân nộp thuế không chỉ vì nghĩa vụ pháp lý, mà vì niềm tin rằng đồng tiền thuế được sử dụng công bằng, minh bạch và mang lại lợi ích chung.

Ông Mai Sơn dẫn chứng, tại Việt Nam, nhiều chương trình an sinh như bảo hiểm y tế, giáo dục, hạ tầng... đều được duy trì bằng nguồn thuế. Khi người dân thấy rõ hiệu quả đó, đóng thuế trở thành hành động đồng hành cùng Nhà nước.

Từ đó, ngành thuế đang chuyển mạnh sang "người dân biết – hiểu – đồng thuận" với chính sách thuế.

Ông Mai Sơn cho biết, các đánh giá độc lập của VCCI và khảo sát mức độ hài lòng của doanh nghiệp đã giúp cơ quan thuế cải thiện quy trình, tăng tính minh bạch.

Ngành thuế hiện đã trải qua 4 giai đoạn cải cách lớn, tiến tới quản lý dựa trên dữ liệu số hóa. Theo đó, hệ thống dữ liệu thuế đang liên thông với ngân hàng, bảo hiểm, hải quan, công thương, tài nguyên môi trường để đối chiếu, gợi ý tờ khai, giảm sai sót và chi phí tuân thủ; ứng dụng blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI) trong hệ thống quản lý thế hệ mới, hướng tới triển khai từ năm 2026.

Mục tiêu là dùng dữ liệu lớn (big data) để phân tích rủi ro, phát hiện gian lận và hỗ trợ người nộp thuế một cách chủ động hơn.

"Ngành thuế phấn đấu giảm 44% chi phí hành chính, cao hơn mức yêu cầu chung 30%. Đây vừa là cam kết, vừa là mong muốn nhằm xây dựng môi trường thuế thân thiện, minh bạch và hiệu quả, đóng góp tích cực cho phát triển đất nước và bảo đảm an sinh xã hội", ông Mai Sơn nhấn mạnh.

Hơn 18.500 hộ kinh doanh đã chuyển sang kê khai trong 9 tháng đầu năm

Chuyển sang nhóm đối tượng hộ kinh doanh, bà Lê Thị Chinh, Phó Trưởng ban Nghiệp vụ Cục Thuế cho biết: Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị và Quyết định 3389/QĐ-BTC của Bộ Tài chính đã xác định mốc xóa bỏ thuế khoán từ 1/1/2026, thay bằng phương pháp kê khai hiện đại – một bước ngoặt quan trọng trong quản lý thuế hộ kinh doanh.

Bà Lê Thị Chinh, Phó Trưởng ban Nghiệp vụ Cục Thuế - Ảnh:VGP/HT

Phương pháp kê khai mang lại 3 lợi ích lớn: Đơn giản hơn nhờ công thức dễ hiểu: doanh thu thực tế nhân thuế suất theo ngành nghề; Minh bạch hơn nhờ hóa đơn điện tử và phần mềm bán hàng; Dễ dự báo hơn khi hộ kinh doanh có thể theo dõi doanh thu, chi phí, lãi lỗ, tính trước nghĩa vụ thuế.

Bà Lê Thị Chinh thông tin, chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, hơn 18.500 hộ kinh doanh đã chuyển sang kê khai, gần 2.530 hộ lên mô hình doanh nghiệp, trong đó 98% hộ kê khai điện tử và 133.000 hộ dùng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền.

Những con số này cho thấy niềm tin của hộ kinh doanh đối với mô hình mới đang gia tăng.

Cơ quan thuế đang đồng hành cùng người nộp thuế thông qua 3 nhóm giải pháp:

Hoàn thiện thể chế, sửa đổi Luật Quản lý thuế, Luật Thuế TNCN, đảm bảo đơn giản và công bằng; Đơn giản hóa thủ tục, phát triển dịch vụ thuế điện tử thông minh; Đổi mới tuyên truyền – hướng dẫn trực tiếp, dễ hiểu, dễ làm, đưa cán bộ đến từng hộ, từng địa điểm kinh doanh.

"Việc chuyển sang kê khai không chỉ là thay đổi kỹ thuật, mà là chuyển đổi về niềm tin – từ mô hình kiểm tra sang mô hình hỗ trợ – phục vụ. Công nghệ số sẽ là chìa khóa để thúc đẩy văn hóa tuân thủ tự nguyện, khi người nộp thuế có thể kê khai và nộp thuế ngay trên điện thoại, nhanh gọn và minh bạch", bà Lê Thị Chinh nói.

Bà Bùi Thị Trang - Giám đốc Khối Giải pháp Bán lẻ, Công ty Cổ phần MISA cho rằng, công nghệ chính là “chìa khóa” giúp việc tuân thủ trở nên tự nhiên và thuận tiện hơn. Theo đó, trong quá trình đồng hành cùng các hộ kinh doanh, MISA đã thiết kế lại toàn bộ giải pháp phần mềm theo hướng đơn giản hóa và tự động hóa quy trình. Trên cùng một nền tảng, người dùng có thể thực hiện mọi nghiệp vụ - từ bán hàng, xuất hóa đơn, đến kê khai thuế mà không cần chuyển đổi nhiều ứng dụng. Hệ thống tự động nhắc nhở, tổng hợp dữ liệu đầu vào – đầu ra, hình thành tờ khai thuế và gợi ý ghi sổ kế toán theo đúng quy định. Nhờ đó, hộ kinh doanh không còn lo quên thao tác, sai sót nghiệp vụ, giảm thời gian và chi phí.

“Nếu cơ quan thuế cho phép kết nối trực tiếp phần mềm MISA với cổng thanh toán ngân hàng để người nộp thuế có thể nộp thuế ngay trên ứng dụng, quy trình sẽ hoàn thiện toàn trình - từ kê khai đến nộp và lưu trữ hồ sơ. Khi đó, “tự giác tuân thủ” sẽ trở thành hành vi thường nhật, gắn với hoạt động kinh doanh hằng ngày”, bà Bùi Thị Trang nói.

IMF: Việt Nam có vị trí tốt để dẫn đầu trong quản lý rủi ro tuân thủ

Từ góc độ quốc tế, ông Frank Van Brunschot, chuyên gia cao cấp của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), đánh giá cao những cải cách thuế của Việt Nam.

Ông Frank Van Brunschot cho biết, tỷ lệ thuế/GDP của Việt Nam năm 2024 là 13,1%, thấp hơn mức khuyến nghị 15-16% mà IMF coi là cần thiết cho tăng trưởng bền vững.

Để đạt mục tiêu này, ông khuyến nghị Việt Nam cần tăng cường quản lý rủi ro tuân thủ thay vì tăng thuế suất. Cụ thể, quản lý rủi ro tuân thủ là cách tiếp cận chiến lược giúp phân bổ nguồn lực thông minh, tập trung vào nhóm không tuân thủ, đồng thời xây dựng lòng tin và công bằng trong hệ thống thuế.

Để tiến xa hơn, ông Frank Van Brunschot cho rằng, Việt Nam cần mở rộng mô hình thí điểm quản lý rủi ro ra các lĩnh vực mới, nhất là du lịch và thương mại giá trị cao. Cùng với đó, tăng cường chia sẻ dữ liệu giữa hải quan, ngân hàng và thuế. Cần xây dựng văn hóa quản lý dựa trên rủi ro, đào tạo cán bộ hiểu và áp dụng phương pháp mới.

"Việt Nam có vị trí tốt để dẫn đầu trong lĩnh vực quản lý rủi ro tuân thủ. Với sự lãnh đạo mạnh mẽ và hợp tác quốc tế, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt tỷ lệ thuế/GDP 16% để bảo đảm nguồn lực cho phát triển bền vững", chuyên gia của IMF kỳ vọng.

Huy Thắng