Thủ công mỹ nghệ Hà Nội: Vẫn gặp khó về nguyên liệu

Bị động về nguồn nguyên liệu đang là thách thức đối với các làng nghề tại Hà Nội. Ảnh: Nguyễn Lương.

Thiếu nguyên liệu đầu vào

Là địa phương dẫn đầu trong cả nước với 1.350 làng nghề với doanh thu hàng tỷ USD mỗi năm, tuy nhiên việc phát triển các làng nghề của Hà Nội đang đứng trước thách thức do thiếu nguồn cung nguyên liệu. Đề cập đến vấn đề nguyên liệu, ông Nguyễn Vinh Quang - Chủ tịch Hiệp hội Khảm trai Phú Xuyên (Hà Nội) chia sẻ, nghề khảm sử dụng vỏ trai, vỏ ốc làm nguyên liệu chính, nhưng tài nguyên này bị khai thác nhiều năm nên ngày càng khan hiếm. Sự thiếu ổn định về nguồn cung làm chi phí đầu vào tăng cao, gây khó khăn cho các nghệ nhân và doanh nghiệp (DN) xuất khẩu.

Tương tự, nghệ nhân ưu tú Đào Việt Bình - Chủ tịch Hiệp hội gốm sứ Kim Lan cũng cho biết, nhu cầu nguyên liệu cho sản phẩm gốm sứ hàng năm khá cao. Đơn cử, đất sét, cao lanh khoảng 80.000 tấn; tràng thạch, thạch anh 10.000 tấn; men, phụ gia 3.000 tấn. Song phần lớn nguyên liệu này phải mua từ các tỉnh ngoài Hà Nội như Phú Thọ, Quảng Ninh, Lào Cai… và một phần từ nhập khẩu. Trong khi đó, chuỗi cung ứng nguyên liệu cho gốm sứ còn nhiều bất cập do phụ thuộc trung gian, chưa có hệ thống mua bán trực tiếp giữa nơi khai thác và nơi sản xuất.

Theo khảo sát mới nhất của Trung tâm Khuyến công và Tư vấn phát triển công nghiệp Hà Nội, tại các khu vực tập trung nhiều làng nghề thuộc các nhóm ngành gốm sứ, sơn mài, mây tre đan và đồ gỗ, trung bình một năm các làng nghề mây tre đan Hà Nội tiêu thụ khoảng 6.800 tấn nguyên liệu các loại (mây, tre, luồng, nứa, vầu, bèo, cỏ tế, chít...).

Trong đó, trung bình một DN tiêu thụ khoảng 50 tấn nguyên liệu/tháng, hộ gia đình tiêu thụ khoảng 20 tấn nguyên liệu/tháng. Các làng nghề gốm sứ tiêu thụ khoảng 620.000 tấn nguyên liệu, chủ yếu là đất sét và cao lanh; các làng nghề sơn mài khoảng 4.000 tấn; làng nghề gỗ khoảng trên 1.000.000 m3 gỗ.

Ông Nguyễn Ánh Dương - Phó Giám đốc Sở Công thương TP Hà Nội cho biết, thành phố hiện có khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề, chiếm hơn 30% tổng số làng nghề của cả nước. Ngoài giá trị kinh tế, các làng nghề còn là nơi lưu giữ tinh hoa văn hóa, thu hút du lịch và tạo sinh kế cho khoảng 800.000 lao động tại địa phương. Thu nhập bình quân đầu người của lao động đạt trên 50 triệu đồng/người/ năm…Tuy nhiên trong bối cảnh hội nhập hiện nay làng nghề thủ công mỹ nghệ Hà Nội đang đứng trước nhiều thách thức.

“Thách thức lớn nhất là tình trạng thiếu hụt nguyên liệu đang diễn ra tại nhiều làng nghề do nhu cầu sản xuất, chế biến sản phẩm tăng cao, trong khi các vùng nguyên liệu càng bị thu hẹp. Bên cạnh đó việc phát triển nghề và làng nghề còn mang tính tự phát, phân tán, thiếu bền vững” - ông Dương nhấn mạnh.

Hình thành vùng nguyên liệu bền vững

Để giải quyết những khó khăn về nguồn nguyên liệu, ông Lê Bá Ngọc - Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hiệp hội xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam cho biết, nguyên liệu cho thủ công mỹ nghệ đang là vấn đề lớn của các làng nghề. Do đó cần liên kết nội tại, kết nối liên vùng với nhau. Bên cạnh liên kết tạo vùng nguyên liệu, ông Ngọc cho rằng cần liên kết để tạo nguồn nguyên liệu minh bạch thông qua chế biến. Quan điểm hợp tác nên theo chuỗi: công - tư - cộng đồng kết hợp, vì các thị trường nhập khẩu hiện nay truy xuất đến tận cùng sản phẩm.

Đồng quan điểm, ông Trịnh Quốc Đạt - Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cũng cho rằng, các vùng nguyên liệu trong nước cung cấp cho sản xuất của các làng nghề phải được quy hoạch, cung cấp nguồn nguyên liệu bền vững, có chứng chỉ nguồn gốc hợp lệ. Nguyên liệu khai thác từ các mỏ phải được quy hoạch hợp pháp; nguyên liệu là gỗ, mây, tre, cói…phải có nguồn gốc rõ ràng và có kế hoạch tái sinh hay trồng mới. Để làm được điều này cần có sự liên kết chặt chẽ giữa DN thủ công mỹ nghệ và địa phương cung cấp nguyên liệu.

Ở góc độ cơ quan quản lý nhà nước, ông Nguyễn Ánh Dương cho biết chiến lược xuất nhập khẩu hàng hóa của thành phố đến năm 2030 đặt mục tiêu có 6 - 10 nhóm hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu trực tiếp và tỷ trọng hàng thủ công mỹ nghệ chiếm 3–5 % giá trị xuất khẩu của Hà Nội. Để đạt mục tiêu này, thành phố đang thúc đẩy hợp tác với các địa phương trong nước và cả những nước như Lào, Campuchia nhằm hình thành vùng nguyên liệu bền vững.

Sở Công thương Hà Nội đã rà soát và phát triển các vùng nguyên liệu tại chỗ, xây dựng kế hoạch phát triển nguồn cung bền vững từ các tỉnh và quốc gia khác.

Lê Bảo