Thông điệp từ chuyến công du Mỹ lần đầu tiên của Tổng thống lâm thời Syria

Dù từng đến New York hồi tháng 9 để phát biểu tại Đại hội đồng Liên hợp quốc, nhưng đây là chuyến thăm chính thức Mỹ đầu tiên của một nhà lãnh đạo Syria kể từ khi nước này giành độc lập năm 1946. Chuyến công du cũng đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong tiến trình bình thường hóa quan hệ giữa hai quốc gia từng là đối thủ hàng thập niên.

Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa thăm Mỹ. Ảnh: Reuters

Lần đầu tiên một tổng thống Syria thăm Nhà Trắng

Chuyến thăm của nhà lãnh đạo Syria Al-Sharaa có thể coi là một bước ngoặt của Damascus bởi vì đây là lần đầu tiên trong lịch sử, một tổng thống Syria tới thăm Nhà Trắng. Nó còn đặc biệt hơn nữa vì Mỹ vừa mới loại ông Al-Sharaa khỏi danh sách khủng bố chỉ vài ngày trước chuyến thăm.

Còn với Mỹ, việc Tổng thống Donald Trump nồng nhiệt chào đón nhà lãnh đạo Syria trong chuyến thăm Washington là một dấu hiệu cho thấy sự chuyển hướng đáng kể trong chính sách Trung Đông của Mỹ, không chỉ đối với Damascus mà còn với toàn bộ bản đồ an ninh khu vực.

Thứ nhất, từ góc nhìn chiến lược, động thái này cho thấy Mỹ đang thử nghiệm chính sách “hòa giải có điều kiện” với những đối thủ cũ, thay vì đối đầu trực diện như trước.

Thứ hai, đây cũng là bước đi chiến thuật nhằm phá vỡ thế liên kết Nga - Iran - Syria, vốn là trục ảnh hưởng đang chi phối cục diện khu vực. Bằng cách mở cửa với Damascus, Washington muốn tách Syria khỏi ảnh hưởng tuyệt đối của Moscow và Tehran.

Thứ ba, động thái này còn phản ánh tham vọng thiết lập lại “trật tự Trung Đông mới”. Sau khi Israel, Saudi Arabia và một số quốc gia Arab đã điều chỉnh quan hệ với Mỹ, việc xích gần lại Syria - vốn từng bị cô lập - có thể giúp Washington tạo nên một bản đồ an ninh khu vực linh hoạt hơn, trong đó Mỹ vẫn đóng vai trò trung tâm.

Cuối cùng, ở tầm biểu tượng, việc đón tiếp lãnh đạo Syria cho thấy ông Trump muốn gửi đi thông điệp rằng mọi xung đột đều có thể hóa giải nếu Mỹ là bên cầm chìa khóa đối thoại. Đó vừa là thông điệp chính trị, vừa là cách ông Trump khẳng định vị thế cá nhân - một “người làm hòa bằng sức mạnh”, đúng với phong cách mà ông theo đuổi từ khi trở lại Nhà Trắng.

Chính sách đối ngoại của Syria

Cho đến thời điểm này, cá nhân Tổng thống lâm thời Syria Ahmed Sharaa và chính quyền Syria, đã khá thành công trong việc xác lập và triển khai chính sách đối ngoại mới theo hướng cân bằng quan hệ giữa các cường quốc cũng như các quốc gia và thực thể có ảnh hưởng ở trong và ngoài khu vực. Minh chứng rõ nhất là việc Syria đã được cả Mỹ, Anh, Liên hợp quốc dỡ bỏ trừng phạt, được nhiều nước Arab giàu có trong khu vực ủng hộ và hỗ trợ tài chính, đồng thời vẫn giữ được quan hệ khá tốt với các đối tác truyền thống quan trọng như Nga, Trung Quốc...

Theo nhiều đánh giá, việc thúc đẩy chính sách đối ngoại cân bằng giữa các nước lớn, là sự lựa chọn khôn ngoan của ông Sharaa và chính quyền Syria, xét trong bối cảnh quốc gia Arab đang ở vị thế khá yếu tại khu vực, cả trên khía cạnh kinh tế lẫn năng lực quân sự. Đồng thời, hàng loạt bài học lớn ở Trung Đông thời gian qua, bao gồm cả bài học tại chính Syria dưới thời của cựu Tổng thống Bashar Al Assad, đã cho thấy rằng việc nghiêng hẳn hay phục thuộc quá nhiều vào một bên và bên đó lại không phải là bên mạnh nhất, không phải là đối sách tối ưu, mà ngược lại rất rủi ro. Sự thành công của các quốc gia Vùng Vịnh hay Thổ Nhĩ Kỳ khi theo đuổi chính sách đối ngoại theo hướng cân bằng giữa các cường quốc, được cho là nguồn cảm hứng rất lớn để ông Sharaa và chính quyền Syria thúc đẩy hướng đi này.

Tuy nhiên, việc Syria bây giờ mới bắt đầu theo đuổi chính sách đối ngoại theo hướng cân bằng quan hệ giữa các cường quốc vốn đang cạnh tranh quyết liệt trên nhiều góc độ và tại nhiều mặt trận, được cho là một nhiệm vụ rất thách thức. Không ít đánh giá lo ngại rằng với cục diện hiện nay tại Trung Đông khi Mỹ có lợi thế hơn rõ rệt trước Nga sau hàng loạt biến động khó lường tại khu vực thời gian qua, ông Sharaa có thể sẽ phải điều chỉnh, thậm chí hy sinh quan hệ với Nga, do sức ép từ Washington cũng như trong chính nội bộ người Syria. Với Mỹ, ngoài việc sở hữu sức mạnh kinh tế, quân sự và ngoại giao, lá bài Israel cũng là một lợi thế rất lớn của Washington trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng trước Nga và các đối thủ khác tại Syria, cũng như toàn Trung Đông. Nhiều đánh giá cho rằng yếu tố Israel đóng vai trò rất lớn trong việc xây dựng các chiến lược phát triển mới của Syria, trong đó có chiến lược đối ngoại và an ninh-quốc phòng.

Về phía Nga, thế bất lợi không chỉ bởi sự hạn chế về tiềm lực kinh tế và sức ảnh hưởng toàn cầu suy giảm do cuộc xung đột kéo dài với Ukraine, mà còn liên quan đến số phận của cựu Tổng thống Syria Al Assad đang tỵ nạn tại Nga. Không loại trừ kịch bản Nga sẽ rơi vào tình thế hoặc phải lựa chọn tiếp tục bảo vệ cựu Tổng thống Syria để giữ uy tín quốc tế, nhất là với các đồng minh; hoặc buộc phải trao trả ông Assad cho chính quyền Syria, để duy trì quan hệ với Syria và đảm bảo sức ảnh hưởng tại khu vực, trước mắt là tiếp tục được vận hành hai căn cứ quân sự chiến lược tại Syria có từ thời chính quyền Al Assad.

Thế nhưng, giới phân tích cũng cảnh báo, trong trường hợp Syria thất bại trong việc triển khai chính sách đối ngoại cân bằng giữa các cường quốc, nước này có thể sẽ phải những cái trả giá rất đắt trong tương lai, bao gồm suy giảm, thậm chí đánh mất quyền tự chủ, ngày càng lệ thuộc và phụ thuộc nhiều hơn vào bên ngoài…

Xu hướng quan hệ Mỹ - Syria

Cuộc gặp Mỹ - Syria vừa qua, diễn ra sau hơn nửa thế kỷ gián đoạn và đối đầu, cho thấy một xu hướng chuyển dịch thận trọng nhưng đáng chú ý trong quan hệ hai bên. Sau thời gian dài Syria là “điểm mù” trong chính sách Trung Đông của Washington - bị cô lập vì quan hệ với Iran, Nga và các nhóm vũ trang trong khu vực - thì việc hai bên ngồi lại cho thấy Mỹ đang điều chỉnh chiến lược nhằm giảm căng thẳng và tái định hình ảnh hưởng ở Trung Đông hậu xung đột Gaza.

Còn về phía Syria, Nhà lãnh đạo Al-Sharaa cam kết tham gia liên minh do Mỹ dẫn đầu để đánh bại tổ chức khủng bố Nhà nước Hồi giáo (IS). Đây sẽ là một bước tiến quan trọng trong mối quan hệ giữa nước này với phương Tây. Việc chủ động đối thoại với Mỹ phản ánh mong muốn tìm kiếm cơ hội nới lỏng cấm vận, phục hồi vị thế ngoại giao và thu hút viện trợ tái thiết.

Giai đoạn tới hai bên sẽ hướng đến kênh đối thoại hạn chế và từng bước khôi phục niềm tin, trước mắt có thể là về các vấn đề nhân đạo, trao trả tù nhân hoặc phối hợp chống khủng bố. Tuy nhiên, việc bình thường hóa hoàn toàn quan hệ vẫn còn xa bởi ông Al-Sharaa mới nắm quyền tại Syria chưa đầy 1 năm và còn rất nhiều công việc nội bộ cần phải làm còn Mỹ thì vẫn cần có thêm thời gian để đánh giá xem liệu chính quyền mới tại Syria có thật sự là một đối tác đáng tin cậy hay là không.

Hơn nữa, cách ông Al-Sharaa đi vào Nhà Trắng trong chuyến thăm cũng rất khác lạ, ông đi bằng cửa phụ chứ không đi bằng cửa chính hướng Tây, điều này cho thấy vẫn còn khoảng cách nhất định nào đó giữa Mỹ và Syria.

Quang Trung - Bá Thi/VOV