Thiết lập 'lối đi nhanh FDI' cho dự án đầu tư xanh: Đừng để 'trâu chậm uống nước đục'

Trong buổi gặp gỡ mới đây với giới lãnh đạo Tp.HCM, ông Thue Quist Thomasen, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp các nước Bắc Âu (NordCham) tại Việt Nam, đã đưa ra đề xuất là cần thiết lập “lối đi nhanh FDI” cho các dự án đầu tư xanh có tác động lớn.

Từ mong đợi của khối ngoại

Để duy trì động lực cho các nhà đầu tư nước ngoài (FDI) khi rót vốn vào các dự án đầu tư xanh, ông Thue Quist Thomasen có khuyến nghị chính quyền Tp.HCM nên thành lập một đơn vị một cửa chuyên trách, có sự hỗ trợ bằng tiếng Anh và có thẩm quyền điều phối sự phê duyệt các cấp cho các dự án chiến lược về xanh.

Các dự án đầu tư năng lượng tái tạo còn gặp nhiều “điểm nghẽn” về khung pháp lý, rủi ro tranh chấp, khó khăn tài chính…

“Việc đẩy nhanh các dự án trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, giao thông vận tải và sản xuất bền vững - được hỗ trợ bởi các mốc thời gian minh bạch và cấp phép thông qua kỹ thuật số - sẽ là tín hiệu cho thấy Tp.HCM không chỉ rộng mở cho kinh doanh, mà còn rộng mở cho các khoản đầu tư chất lượng cao và có trách nhiệm”, vị chủ tịch của NordCham bộc bạch.

Cũng theo ông Thue Quist Thomasen, năng lượng xanh là cửa ngõ thu hút FDI chất lượng Bắc Âu. Đối với các nhà đầu tư Bắc Âu, việc tiếp cận nguồn năng lượng sạch và đáng tin cậy hiện là yếu tố then chốt trong quyết định đầu tư. Các công ty từ sản xuất, trung tâm dữ liệu đến vận tải biển và tài chính, đang chịu áp lực toàn cầu phải giảm thải carbon trong chuỗi giá trị của họ.

“Bằng cách ưu tiên mở rộng công suất năng lượng tái tạo, nâng cấp lưới điện và các quy định rõ ràng cho các thỏa thuận mua bán điện trực tiếp và ảo (PPA), Tp.HCM có thể mở ra làn sóng FDI từ Bắc Âu. Các công ty Bắc Âu sẵn sàng mang đến công nghệ, tài chính và sự xuất sắc trong vận hành để hiện thực hóa điều này, không chỉ cho các dự án của riêng họ mà còn cho quá trình chuyển đổi xanh rộng lớn hơn của Việt Nam”, ông Thue Quist Thomasen chia sẻ thêm.

Còn như lưu ý của ông Michele D'Ercole, Chủ tịch Phòng Thương mại Ý tại Việt Nam (ICHAM), để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững đầy tham vọng ở Việt Nam, đòi hỏi cần có nguồn vốn đầu tư lớn. Chính vì vậy, rất cần xây dựng hệ sinh thái hỗ trợ tài chính xanh.

Cụ thể, theo ông Michele D'Ercole, nên khuyến khích đầu tư xanh. Đặc biệt cung cấp ưu đãi thuế, trợ cấp hoặc lãi suất vay ưu đãi cho các công ty và dự án tập trung vào năng lượng tái tạo, nông nghiệp bền vững và công trình xanh.

Bên cạnh đó, như với Tp.HCM, theo vị chủ tịch ICHAM, cần khẩn trương phối hợp và hoàn tất các bước chuẩn bị cho báo cáo Phát triển Trung tâm Tài chính Quốc tế (IFC), mở đường cho trung tâm tài chính tham vọng nhất của Tp.HCM từ trước đến nay. Thành phố phải nhanh chóng hoàn thiện báo cáo và đề xuất, giữ tiến độ cho dự án IFC – yếu tố then chốt để thu hút nguồn vốn và dự án quốc tế phục vụ phát triển bền vững.

Ngoài những đề xuất, khuyến nghị từ đại diện của giới đầu tư từ châu Âu như kể trên, cần nhìn nhận một thực tế là việc thiết lập “lối đi nhanh FDI” đối với các dự án đầu tư xanh ở Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức liên quan đến pháp lý, rủi ro tranh chấp, khó khăn về tài chính…

Điều này có thể thấy rõ những vấn đề nảy sinh trong các dự án đầu tư vào lĩnh vực năng lực tái tạo. Đơn cử như trong thượng tuần tháng 11/2025, nhóm 23 nhà đầu tư nước ngoài (gồm các nhà đầu tư Thái Lan, Nhật Bản, Philippines, Singapore…) trong lĩnh vực điện tái tạo tại Việt Nam đã có thư gửi các Bộ trưởng Bộ Công thương, Bộ Tư pháp và Bộ Tài chính, đề nghị đối thoại song phương về vấn đề chậm thanh toán của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đối với các dự án năng lượng tái tạo theo cơ chế giá FIT (biểu giá điện hỗ trợ).

Đến những “điểm nghẽn” chờ tháo gỡ

Mong muốn của 23 nhà đầu tư quốc tế này (với các dự án điện tái tạo có tổng công suất hơn 4.182 MW) là giải quyết những vấn đề đang tồn tại liên quan đến việc thanh toán cho 173 dự án thuộc cơ chế giá FIT. Bởi lẽ, hầu hết các nhà đầu tư bị ảnh hưởng bởi Thông tư 10/2023 của Bộ Công thương có hiệu lực từ tháng 6/2023, đã đưa ra yêu cầu mới đối với các dự án điện tái tạo về việc phải có Biên bản nghiệm thu hoàn thành công trình (CCA) trước khi đạt được Ngày vận hành thương mại (COD).

Vướng mắc như vậy khiến các nhà đầu tư chưa nhận được thanh toán hoặc chỉ được thanh toán một phần từ EVN kể từ kỳ thanh toán tiền điện tháng 1/2025, và trong một số trường hợp là từ tháng 8/2022. Từ đó dẫn đến khó khăn về tài chính, thiếu hụt dòng tiền, gây áp lực cho họ trong việc trả nợ vay.

Trong khi đó, bàn về thách thức khung pháp lý đối với các dự án đầu tư năng lượng tái tạo, Ts. Nguyễn Quốc Vinh - luật sư sáng lập Công ty Luật TNHH Scientia, cho rằng một trong những vấn đề đang nằm ở việc bất đồng về việc áp dụng FIT và chính sách hồi tố. Từ đó đã ảnh hưởng đến khoảng 173 dự án điện mặt trời và điện gió (khoảng 13 tỷ USD đầu tư), có thể giảm doanh thu 25–50%. Điều này làm suy yếu niềm tin của nhà đầu tư do việc áp dụng chính sách hồi tố. Không chỉ vậy còn gửi tín hiệu tiêu cực của việc thực thi hợp đồng.

Ngoài vấn đề nêu trên, theo ông Châu Việt Bắc - Phó Giám đốc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) - Chi nhánh tại Tp.HCM, trong các năm 2023 và 2024, các tranh chấp có yếu tố năng lượng có xu hướng gia tăng. Những rào cản về hạ tầng kỹ thuật và sự chưa hoàn thiện của khung pháp lý vẫn lại đang là thách thức lớn, khiến nhà đầu tư gặp khó khăn trong quá trình tiếp cận và vận hành dự án.

Hơn thế nữa, thách thức của các dự án điện tái tạo còn nằm ở vấn đề Hợp đồng mua bán điện mẫu của EVN (PPA) được coi là không hỗ trợ vay (unbankability) bởi các tổ chức tài chính quốc tế.

Các vấn đề chính của thách thức này, như chia sẻ của Ts. Nguyễn Quốc Vinh, đó là không có bảo lãnh chính phủ cho nghĩa vụ thanh toán của EVN. Phân bổ rủi ro không cân xứng khi đặt rủi ro lớn lên nhà đầu tư. Ngoài ra, không được bồi thường khi bị cắt giảm sản lượng. Thanh toán khi chấm dứt hợp đồng không đủ để bù đắp phí tổn. Mặt khác là rủi ro tiền tệ khi thiếu cơ chế điều chỉnh khi chi phí gia tăng, lạm phát hay mất giá tiền tệ…

Từ những vấn đề như thế để thấy mong muốn thiết lập “lối đi nhanh FDI” đối với các dự án năng lượng tái tạo nói riêng và với các dự án đầu tư xanh nói chung vẫn còn những “điểm nghẽn” nhất định, đặc biệt là liên quan đến khung pháp lý. Nếu không sớm gỡ nghẽn thì việc thu hút đầu tư xanh của Việt Nam sẽ khó tránh rơi vào tình cảnh “trâu chậm uống nước đục”.

Thế Vinh