Thí điểm chế định luật sư công: Yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn

Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền. Trong bối cảnh đó, việc thí điểm chế định luật sư (LS) công được đặt ra như một yêu cầu khách quan nhằm khắc phục những hạn chế lâu nay trong công tác bảo vệ lợi ích của Nhà nước và lợi ích công.

Sự gia tăng của các vụ kiện hành chính, tranh chấp đầu tư quốc tế và các vụ việc pháp lý phức tạp đang tạo ra sức ép lớn đối với bộ máy công quyền, vốn chưa có một lực lượng LS chuyên trách để đảm nhiệm các nhiệm vụ pháp lý đặc thù.

Nhận diện rõ thách thức đó, Nghị quyết 66-NQ/TW năm 2025 của Bộ Chính trị đã chính thức đặt vấn đề nghiên cứu hình thành chế định LS công. Đây là sự tiếp nối của các định hướng lớn như Nghị quyết 27-NQ/TW về xây dựng Nhà nước pháp quyền và Nghị quyết 623/NQ-UBTVQH15, trong đó yêu cầu tăng cường vai trò của LS trong hoạt động của cơ quan nhà nước.

Cục Bổ trợ tư pháp, Bộ Tư pháp tổ chức hội thảo kiến nghị giải pháp thu hút luật sư tham gia việc bảo vệ lợi ích công hồi tháng 4-2025. Ảnh: YẾN CHÂU

Chủ trương này cho thấy quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong việc thiết lập một “tấm khiên” pháp lý vững chắc với lực lượng nòng cốt là những người có trình độ chuyên môn và kỹ năng như đội ngũ LS hiện nay nhưng hoạt động vì mục tiêu bảo vệ lợi ích công.

Thực tiễn quản lý nhà nước thời gian qua cho thấy nhiều cơ quan chưa có đội ngũ pháp lý chuyên sâu có thể theo đuổi các vụ kiện phức tạp kéo dài. Việc thuê LS tư thường gặp vướng mắc về kinh phí, thủ tục và không phải lúc nào cũng chọn được đúng chuyên gia phù hợp. Hệ quả là một số vụ việc quan trọng bị rơi vào thế bị động do thiếu chuẩn bị pháp lý bài bản từ sớm. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, mà còn làm gia tăng rủi ro chính sách, tạo áp lực lớn đối với người đứng đầu cơ quan quản lý.

Nhìn ra thế giới, nhiều quốc gia đã xây dựng lực lượng LS công để bảo vệ Nhà nước và phục vụ lợi ích cộng đồng. Mỹ có hệ thống Public Defenders được tổ chức chuyên nghiệp, Nhật Bản có đội ngũ LS nhà nước từ năm 1947, Trung Quốc duy trì hệ thống LS tư vấn phục vụ Chính phủ trong các tranh chấp thương mại và đầu tư quốc tế.

Những mô hình này đều có điểm chung là Nhà nước chịu trách nhiệm đào tạo, tuyển dụng và bảo đảm điều kiện hành nghề cho LS công, giúp pháp luật được thực thi thống nhất và hiệu quả.

Từ góc độ hoạch định chính sách, việc thí điểm mô hình LS công là bước đi cần thiết để đánh giá thực tiễn trước khi nhân rộng. Giai đoạn thí điểm giúp cơ quan có thẩm quyền xác định được nhu cầu sử dụng LS công ở từng lĩnh vực, đo lường chi phí, xác định phương thức phối hợp với LS tư và giải quyết các vướng mắc về chế độ, tổ chức, đào tạo. Đây là cách tiếp cận thận trọng, dựa trên căn cứ thực tiễn, tránh ban hành quy định khi chưa có đủ dữ liệu.

LS công được kỳ vọng trở thành cầu nối giữa khu vực công và khu vực tư, đặc biệt trong các vụ việc cần sự phối hợp của cả hai lực lượng. Trong trường hợp cần thiết, cơ quan nhà nước vẫn có thể ký hợp đồng thuê LS tư. Sự kết hợp này giúp tận dụng được nguồn lực xã hội, đồng thời phát huy vai trò chủ đạo của Nhà nước trong các vấn đề pháp lý trọng yếu.

Việc thí điểm mô hình LS công tại tám bộ, ngành và 10 địa phương lớn sẽ tạo điều kiện để đánh giá toàn diện, từ tổ chức bộ máy, yêu cầu phối hợp liên ngành đến chất lượng nhân sự. Nếu được triển khai đúng hướng, LS công sẽ trở thành lực lượng nòng cốt trong việc bảo vệ lợi ích công, hỗ trợ hoạt động quản lý nhà nước và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật.

Kết quả thí điểm sẽ là cơ sở quan trọng để hoàn thiện chính sách trước khi xem xét luật hóa trong tương lai. Với sự chuẩn bị nghiêm túc và quyết tâm của Đảng, Nhà nước cùng sự ủng hộ của giới chuyên môn, chế định LS công hứa hẹn đóng góp mạnh mẽ vào công cuộc cải cách tư pháp, củng cố niềm tin của người dân vào pháp luật và xây dựng một nền tư pháp phụng sự nhân dân.

THS LÊ BÁ ĐỨC, Viện Phát triển chính sách ĐHQG-HCM