Thế khó của chính phủ Mỹ trước 'đế chế' Elon Musk

Sau chưa đầy một năm gắn kết và khen ngợi lẫn nhau, Tổng thống Mỹ Donald Trump và tỷ phú Elon Musk đã chấm dứt mối quan hệ đồng minh thân thiết theo cách đầy kịch tính trong tuần qua. Họ không ngần ngại công khai bất hòa trước công chúng, như người giàu nhất thế giới cáo buộc tổng thống Mỹ có liên quan tới một tội phạm tình dục khét tiếng, còn ông Trump nói ông Musk “mất trí”.

Khẩu chiến có thể còn tiếp diễn trong tương lai và mối bất hòa lần này một lần nữa phơi bày mối nguy hiểm khi giao các nhiệm vụ quan trọng vào tay các công ty tư nhân có người điều hành thất thường, Guardian nhận định.

Diễn biến gần đây nhấn mạnh cách những lĩnh vực như du hành vũ trụ - từng được coi là niềm tự hào của doanh nghiệp nhà nước - giờ đây có thể bị ảnh hưởng bởi những ý thích và cảm xúc của một cá nhân.

Đe dọa lẫn nhau

Khi ông Musk và ông Trump khẩu chiến qua lại trên mạng xã hội, mỗi người đều đưa ra lời đe dọa riêng.

Ông Trump ám chỉ về khả năng cắt mọi hợp đồng chính phủ với các công ty của ông Musk, “cách tốt nhất để tiết kiệm tiền”, một động thái sẽ gây ra hậu quả tàn khốc với hoạt động kinh doanh của vị tỷ phú, nhưng cũng ảnh hưởng nghiêm trọng tới các cơ quan liên bang.

Ông Musk đáp trả bằng cách sẽ cho ngừng hoạt động tàu vũ trụ SpaceX Dragon, chuyên chở phi hành gia và vật tư đến Trạm vũ trụ quốc tế, song sau đó rút lại quyết định.

Ông Trump dọa sẽ cắt hết hợp đồng chính phủ với các công ty của Elon Musk. Ảnh: Reuters.

Suốt nhiều tháng qua, quan hệ đối tác Trump - Musk gây lo ngại về khả năng tham nhũng. Nhiều người kêu gọi điều tra việc CEO Tesla lạm dụng vị thế trong chính phủ để tìm cách đem lại lợi ích cho hoạt động kinh doanh của bản thân.

Mối bất hòa làm nổi bật một rủi ro khác khi ông Musk có quan hệ chặt chẽ với chính phủ. Những dịch vụ do vị tỷ phú cung cấp giờ đây trở thành lỗ hổng bởi tranh chấp giữa các cá nhân.

Ví dụ, lời hăm dọa ngừng cung cấp tàu vũ trụ SpaceX, nếu thành thật, đồng nghĩa Mỹ sẽ không thể tiếp cận Trạm vũ trụ quốc tế (ISS). Gần như không thể đoán được ông Musk có đang nghiêm túc hay không.

"Trước tuyên bố hủy bỏ các hợp đồng chính phủ của tổng thống, @SpaceX sẽ bắt đầu ngừng hoạt động tàu vũ trụ Dragon ngay lập tức", ông Musk bất ngờ đăng tải thông tin.

"Lời khuyên hay đấy. Được thôi, chúng tôi sẽ không ngừng hoạt động Dragon", ông Musk viết tiếp chưa đầy một ngày sau đó, trả lời một người dùng ẩn danh nói ông nên "bình tĩnh và lùi lại một bước trong vài ngày".

'Đế chế' Elon Musk trải dài trong chính phủ Mỹ

Tuy nhiên, không có gì lạ nếu cuộc chiến Trump - Musk kết thúc bằng viễn cảnh chính phủ bị ngừng cung cấp các dịch vụ quan trọng hoặc các dịch vụ bị biến thành đòn bẩy chính trị.

Năm 2023, ông Musk từng từ chối cho Ukraine dùng Starlink ở Crimea để tấn công bất ngờ vào Nga. Vị tỷ phú còn không ngần ngại tuyên bố mình có thể làm tê liệt “toàn bộ tiền tuyến” Ukraine bằng cách tắt Starlink. Kể từ đó, các nước châu Âu nhận ra thực tế về quyền kiểm soát cơ sở hạ tầng toàn cầu của Musk. Họ vội vã tìm giải pháp thay thế cho Starlink do lo ngại về tính cách khó lường của ông chủ Tesla.

Trong khi đó, chính phủ Mỹ vẫn tiếp tục trao cho Musk các hợp đồng béo bở và ngày càng phụ thuộc vào các công ty. Không gian vũ trụ nói riêng như trở thành sân chơi riêng với ông.

Kể từ khi SpaceX giành được hợp đồng đầu tiên với NASA vào năm 2006, chính phủ Mỹ giao dịch khoảng 15 tỷ USD, đồng thời phụ thuộc vào công ty này để đưa các phi hành gia và hàng hóa vào không gian. NASA cũng ký hợp đồng với SpaceX cho sứ mệnh đưa người lên Mặt Trăng, cũng như sứ mệnh khám phá vệ tinh của Sao Thổ. Năm 2024, NASA kết hợp với SpaceX giải cứu hai phi hành gia mắc kẹt trên ISS.

Chính phủ Mỹ trao cho ông Musk nhiều hợp đồng béo bở và ngày càng phụ thuộc vào các công ty của vị tỷ phú trong nhiều lĩnh vực quan trọng. Ảnh: Reuters.

Sự phụ thuộc của chính phủ vào đế chế Elon Musk không chỉ giới hạn ở NASA. Lầu Năm Góc có nhiều hợp đồng lớn, sử dụng SpaceX phóng các vệ tinh tình báo. SpaceX cũng là đơn vị tiên phong trong kế hoạch xây dựng lá chắn phòng thủ tên lửa "Golden Dome" của chính quyền Trump, vốn trở thành ưu tiên quốc phòng của Mỹ. Starlink cũng thâm nhập vào chính phủ đến mức được lắp đặt tại Nhà Trắng trong năm 2025.

Tuy nhiên, ông Musk vẫn gánh sức ép từ thị trường và các nhà đầu tư. Điều này được chứng minh khi cổ phiếu Tesla giảm khoảng 14% hôm 5/6 sau khi ông đấu khẩu với ông chủ Nhà Trắng. Tuy nhiên, Elon Musk trước đây tuyên bố sẵn sàng mất tiền để gìn giữ hệ tư tưởng và khối tài sản khổng lồ phần nào bảo vệ các công ty của ông khỏi những cú sốc lớn. Cổ phiếu của Tesla giảm hôm 5/6 xóa sổ khoảng 34 tỷ USD giá trị tài sản ròng của ông Musk, nhưng ông vẫn là người giàu nhất thế giới với khoảng cách hơn 90 tỷ USD.

Các tổ chức giám sát đạo đức và chuyên gia trong ngành hàng không vũ trụ - quốc phòng luôn chỉ trích việc phụ thuộc quá mức vào ông Musk và tư nhân hóa các dịch vụ của chính phủ. Điều này dường như đặc biệt rủi ro vào thời điểm hiện tại khi ông Musk dùng một số dịch vụ “làm con tin”.

Ngoài ra, những lời cảnh báo đó cũng đi ngược với kế hoạch cắt giảm và tư nhân hóa chính phủ liên bang ông Musk đã thực hiện trong suốt thời gian làm việc với chính quyền Trump. Elon Musk kịch liệt vận động chống bộ máy quan liêu, tòa án và các cơ quan quản lý, nhưng những yếu tố này trở thành thành lũy chống lại kiểu quyền lực cá nhân vô trách nhiệm và ý thích thất thường mà cả ông và ông Trump thể hiện trong lần đối đầu này.

Trí Ân