'Thế giới thu nhỏ' giữa đại ngàn Pù Huống

Nơi lưu giữ hơi thở của núi rừng

Chiều cuối thu ở Pù Huống, không khí dịu lại rất nhanh bởi không gian trong lành và màu xanh bạt ngàn của cây cỏ. Ánh nắng cuối ngày trải thành dải vàng mỏng trên sườn núi. Những làn gió từ thung lũng thổi lên mang theo mùi của đất ẩm quyện vào tiếng lá xào xạc như lời trò chuyện của núi rừng. Men theo con đường nhỏ uốn lượn dẫn vào Nhà bảo tàng Pù Huống, cảm giác như đang đi vào một thế giới thu nhỏ của đại ngàn.

Thành lập năm 2008 và được tu bổ vào năm 2023, Nhà bảo tàng nằm trong khuôn viên Khu BTTN Pù Huống từ lâu đã thành một điểm dừng chân quen thuộc của các đoàn nghiên cứu, những người yêu thiên nhiên trong và ngoài tỉnh Nghệ An. Công trình đơn giản, nhưng bên trong lại chứa đựng cả một kho tàng nguồn gen quý hiếm của đại ngàn Pù Huống.

Trong Khu BTTN Pù Huống có sự đa dạng sinh học lớn.

Khẽ mở cánh cửa tủ kính, ông Trần Đức Long - Trưởng phòng Khoa học kỹ thuật và Hợp tác quốc tế (Ban Quản lý Khu Bảo tồn) chỉ vào tiêu bản cá thể chồn bay được trưng bày cẩn thận bên trong rồi cho hay, đây đều là những động vật quý hiếm, có giá trị rất lớn.

“Hầu hết những mẫu vật này đến với chúng tôi nhờ người dân. Họ thấy rừng quý thì giữ, thấy con vật lạc vào bẫy thì mang đến. Nhờ vậy mà mỗi mẫu ở đây đều mang theo câu chuyện của cộng đồng”, ông Long nói.

Nhà bảo tàng được bố trí giản dị, nép mình dưới bóng rừng, nhưng bên trong lại chứa tới 150 mẫu tiêu bản động vật và hơn 500 mẫu tiêu bản thực vật. Toàn bộ công trình chia thành ba khu vực gồm không gian truyền thống với mô hình 3D tái hiện địa hình - địa mạo của khu bảo tồn; phòng trưng bày mẫu tiêu bản động vật và phòng trưng bày mẫu tiêu bản thực vật. Bước vào từng khu, cảm giác như đang lần giở từng trang sách của tự nhiên, mà mỗi mẫu vật là một câu chuyện về sự sống, thể hiện sự đa dạng sinh học nơi đây.

Để có được kho tư liệu đa dạng và phong phú cho Nhà bảo tàng, nhiều thế hệ cán bộ Khu bảo tồn đã băng rừng hết mùa này đến mùa khác. Những chuyến đi dài qua nhiều xã sâu trong vùng lõi Khu Bảo tồn đã trở thành nhịp sống quen thuộc.

“Có lần trời đổ mưa rừng, đường trơn như đổ mỡ, chúng tôi phải ôm mẫu vật vào ngực để tránh ẩm. Có mẫu vật phải mất cả tháng trời mới tìm được. Mỗi khi tìm thấy một mẫu mới, cảm giác như mở được thêm một trang sách của rừng. Vất vả mấy cũng thấy xứng đáng”, ông Trần Đức Long nói thêm.

Ông Trần Đức Long giới thiệu về không gian trưng bày mẫu tiêu bản thực vật trong Nhà bảo tàng.

Những cuộc khảo sát tìm kiếm, sưu tầm mẫu vật như vậy đã khiến Nhà bảo tàng Pù Huống trở thành “ngân hàng thông tin sống”. Bên trong chứa đựng nhiều mẫu vật quý như: mèo rừng, vượn đen má trắng, voọc, gấu chó, chồn, sừng Sao La, các loài rắn, cá nước ngọt hay hàng chục loài bướm. Hàng chục mẫu tiêu bản hệ thực vật, những thân Lim xanh, Chò chỉ, Mun hay mẫu Lan kim tuyến nhỏ bé, mong manh như gợi lên sắc xanh phong phú, bền bỉ của Pù Huống.

Đưa thiên nhiên đến gần học sinh

Thời gian qua, Nhà Bảo tàng Pù Huống đã trở thành điểm đến quen thuộc của học sinh, các em nhỏ trên địa bàn. Nơi đây, các em không chỉ được học mà còn được quan sát, được trải nghiệm thực tế về sự đa dạng phong phú của thiên nhiên.

Dạo quanh một vòng khu trưng bày động thực vật trong Nhà bảo tàng, đôi mắt của em Trần Hà Nhi (trường tiểu học thị trấn Quỳ Hợp) bỗng tròn xoe ngạc nhiên và thích thú khi bắt gặp những chú bướm sặc sỡ đang được trưng bày trong chiếc tủ kính. “Lâu nay em chỉ nhìn thấy chúng qua tivi, điện thoại, nay được tận mắt thấy cảm giác rất thích. Nhiều con vật em chưa từng nhìn thấy bao giờ”, Hà Nhi cười nói.

Từ năm 2025, Nhà bảo tàng Pù Huống được định hướng trở thành không gian trải nghiệm sinh thái - giáo dục cho học sinh địa phương. Mỗi chuyến đi, cán bộ chuyên môn sẽ trực tiếp giới thiệu tỉ mỉ về nguồn gốc, vai trò sinh thái của từng loài động, thực vật.

Các em học sinh, du khách sẽ được khám phá từng loài cây, được học về vai trò của rừng, quan sát lá, thân, rễ, nghe kể về tập tính của các loài động vật… như một buổi học ngoại khóa sống động giữa thiên nhiên. Qua đó giúp các em nâng cao nhận thức, tầm quan trọng của việc bảo vệ rừng và hình thành thái độ sống xanh, trách nhiệm với thiên nhiên.

Nhiều mẫu tiêu bản động vật quý hiếm được lưu giữ cẩn thận.

"Chúng tôi muốn các em học sinh có được cảm giác chân thật, sinh động nhất khi đến nơi đây. Qua các buổi trải nghiệm thực tế này sẽ gieo vào lòng trẻ nhỏ hạt giống của tình yêu thiên nhiên, điều mà trong sách vở khó có thể truyền tải hết", ông Hoàng Anh Tuấn - Phó Giám đốc Ban Quản lý Khu BTTN Pù Huống nói và cho hay, đơn vị đã hoàn thiện chương trình tham quan gắn với trải nghiệm tại Vườn thực vật ngoại vi rộng hơn 10 ha, gồm 9 phân khu.

Cán bộ Ban Quản lý Khu bảo tồn thường xuyên điều tra sự đa dạng sinh học trong Khu bảo tồn.

Dù mang nhiều giá trị khoa học và giáo dục, Nhà bảo tàng Pù Huống vẫn đang đối mặt với không ít thách thức. Phó Giám đốc Khu BTTN Pù Huống cho biết, các mẫu tiêu bản là chất hữu cơ, rất dễ bị nấm mốc, vi sinh vật và côn trùng xâm hại. Điều kiện thời tiết nóng ẩm ở địa phương càng khiến việc bảo quản trở nên khó khăn, trong khi thiết bị chuyên dụng như tủ lưu trữ, hệ thống thiết bị kiểm soát nhiệt độ - độ ẩm vẫn còn thiếu. Ngoài ra, đơn vị cũng thiếu nhân lực được đào tạo sâu về phân loại học, mô tả loài, xử lý mẫu vật. Kinh phí để đầu tư các phòng bảo quản tiêu chuẩn hay mời chuyên gia còn hạn chế.

Tuy vậy, Ban Quản lý Khu Bảo tồn vẫn kiên trì từng bước hoàn thiện về lâu dài như xây dựng các kho bảo quản tiêu chuẩn, tăng cường đào tạo cán bộ, xây dựng quy trình lưu trữ mẫu vật. Bên cạnh đó là ứng dụng công nghệ số trong quản lý dữ liệu và tìm kiếm thêm hợp tác với các Trung tâm khoa học để được hỗ trợ về kỹ thuật lẫn tài chính.

Pù Huống rộng gần 46.500 ha, là nơi cư trú của hơn 570 loài động vật và hơn 1.800 loài thực vật, trong đó có hàng trăm loài quý hiếm. Mỗi mẫu vật trong Nhà bảo tàng vì thế không chỉ là bằng chứng khoa học, mà còn là cánh cửa mở ra thế giới của đại ngàn, là cầu nối để cộng đồng hiểu hơn về thế giới tự nhiên phong phú, đa dạng.

Khi chiều muộn dần buông, ánh sáng dịu xuống bên những tủ kính, cảm giác như rừng đang thầm thì qua từng mẫu vật, kể về những gì đã mất, những gì còn lại, và cả trách nhiệm mà con người cần tiếp bước gìn giữ.

Nhiều tiêu bản động vật quý hiếm được trưng bày bên trong Nhà bảo tàng.

Ngọc Tú