Thế giới đa cực là xu thế tất yếu của chính trường toàn cầu?

Các nhà lãnh đạo các nước BRICS tại hội nghị tháng 7-2025. Ảnh: Reuters

Theo ông, cấu trúc đơn cực do phương Tây dẫn dắt sau Chiến tranh Lạnh đã lỗi thời và đang dần bị thay thế bởi một trật tự công bằng hơn, nơi nhiều trung tâm quyền lực cùng tồn tại. Câu nói này không chỉ phản ánh tầm nhìn chiến lược của Moscow mà còn cho thấy những biến động sâu sắc đang định hình chính trị quốc tế những năm tới. Để hiểu vì sao Putin nhấn mạnh tính “tất yếu” của xu thế đa cực, cần nhìn lại hàng loạt biến cố, nguyên nhân và yếu tố đã, đang, và sẽ làm thay đổi bản đồ quyền lực toàn cầu.

Biến cố làm lung lay trật tự đơn cực

Trước hết là sự suy giảm vai trò đứng đầu của Mỹ. Sau khi Liên Xô tan rã, Mỹ nổi lên như siêu cường duy nhất, định hình một trật tự toàn cầu dựa trên “luật lệ” mà Washington giữ vai trò chủ đạo. Tuy nhiên, hai thập niên qua, vị thế này bị thách thức bởi những thất bại quân sự liên tiếp (cuộc chiến tranh của Mỹ ở Iraq, Afghanistan), khủng hoảng tài chính 2008, chia rẽ nội bộ và sức ép cạnh tranh công nghệ với Trung Quốc. Tờ The Guardian ngày 31-8 dẫn nhận định của nhiều chuyên gia rằng “kỷ nguyên Mỹ dẫn dắt tuyệt đối đang khép lại, nhường chỗ cho một hệ thống đa trung tâm”.

Ngoài ra, cuộc chiến tại Ukraine từ năm 2022 được xem là thách thức lớn nhất đối với trật tự phương Tây. Dù Nga chịu cấm vận khắc nghiệt, Moscow vẫn đứng vững nhờ tăng cường hợp tác với Trung Quốc, Ấn Độ, Iran và các nước trong Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS). Chính Putin khẳng định phương Tây “không thể ngăn chặn sự hình thành của thế giới đa cực”.

Với tốc độ tăng trưởng kinh tế, sức mạnh quân sự và công nghệ, Trung Quốc ngày càng khẳng định vị thế toàn cầu. Trong khi đó, Ấn Độ - nền kinh tế lớn thứ 5 thế giới - đang chủ động tham gia định hình trật tự. quốc tế, không muốn bị kẹt giữa hai cực Mỹ - Trung. Sự song hành của Bắc Kinh và New Delhi trong các diễn đàn như BRICS, SCO cho thấy quyền lực toàn cầu đang phân tán hơn bao giờ hết. Tháng 9-2025, tại Hội nghị Thượng đỉnh SCO ở Thiên Tân (Trung Quốc), Tổng thống Putin kêu gọi “một trật tự công bằng hơn, dựa trên chủ quyền bình đẳng của mọi quốc gia”. SCO hiện bao phủ hơn 40% dân số thế giới và chiếm 23% GDP toàn cầu, một con số đủ để chứng minh sức nặng của các thiết chế ngoài phương Tây.

Theo số liệu được công bố, G7 hiện chiếm khoảng 30% GDP toàn cầu, trong khi BRICS+ chiếm tới 37%. Điều này cho thấy phương Tây không còn độc quyền quyền lực kinh tế. Trên thực tế cho thấy BRICS đang mở rộng với thêm 6 thành viên mới (2024), chiếm hơn 40% sản lượng dầu toàn cầu. Còn SCO trở thành nền tảng an ninh khu vực Á - Âu, thúc đẩy hợp tác chống khủng bố, bảo vệ năng lượng.

Tác động và triển vọng

Đối với các nước phương Tây, sự hình thành đa cực đồng nghĩa với việc Mỹ và đồng minh mất dần khả năng áp đặt ý chí đơn phương. Các lệnh trừng phạt ngày càng ít hiệu quả khi các quốc gia bị nhắm tới tìm thấy những đối tác thay thế. Đối với các nước đang phát triển, họ có thêm lựa chọn trong hợp tác kinh tế và an ninh, tránh phụ thuộc vào một trung tâm quyền lực duy nhất. Đây cũng là cơ hội để nâng cao vị thế ngoại giao, như trường hợp Việt Nam được mời tham gia nhiều diễn đàn quốc tế cả ở phương Tây lẫn BRICS.

Dù đa cực tạo cơ hội cân bằng, nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ cạnh tranh khốc liệt, phân mảnh các chuẩn mực quốc tế. Cạnh tranh công nghệ, tài chính và quân sự giữa các cực có thể khiến thế giới rơi vào tình trạng “đa cực đối kháng” thay vì hợp tác.

Nhìn lại những biến cố và xu thế toàn cầu, có thể thấy khẳng định của Tổng thống Nga Putin về “thế giới đa cực tất yếu” không chỉ là tuyên bố chính trị, mà phản ánh một thực tế khách quan. Trật tự đơn cực do phương Tây dẫn dắt đang suy yếu, nhường chỗ cho sự trỗi dậy của nhiều trung tâm quyền lực mới. Sự dịch chuyển này bắt nguồn từ những nguyên nhân sâu xa: khủng hoảng niềm tin vào hệ thống cũ, sự nổi lên của các nền kinh tế mới, nhu cầu khẳng định chủ quyền quốc gia và mong muốn xây dựng một trật tự công bằng hơn.Tương lai thế giới đa cực chắc chắn sẽ phức tạp, chứa đựng cả cơ hội lẫn rủi ro. Vấn đề còn lại là các quốc gia sẽ thích ứng ra sao để vừa bảo vệ lợi ích, vừa duy trì ổn định trong một kỷ nguyên chính trị quốc tế đầy biến động.

LÊ MINH HÙNG