Thể chế hóa kịp thời để báo chí phát triển nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại

Nhiều đại biểu đề nghị cần mở hơn về tương lai của các loại hình báo chí

Làm rõ nội hàm, tiêu chí để chuyển đổi mạnh mẽ

Phát biểu tại hội trường, đại biểu Quốc hội (ĐBQH) Phạm Trọng Nhân (TP. Hồ Chí Minh) cho rằng dự thảo Luật Báo chí được sửa đổi trong bối cảnh không gian thông tin toàn cầu thay đổi tận gốc rễ trước tác động của trí tuệ nhân tạo. Tốc độ lan truyền dữ liệu vượt xa khả năng kiểm chứng của con người, biến thông tin thành một dạng quyền lực mới, thậm chí là “vũ khí mới”, đặt ra thách thức an ninh phi truyền thống đối với an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội. Tình trạng deepfake lãnh đạo, thao túng bầu cử, tấn công tâm lý xã hội bằng clip và hình ảnh giả mạo lan truyền trên mạng xã hội, cho thấy không gian thông tin đã trở thành một “không gian chủ quyền” mới, nơi báo chí là lực lượng tuyến đầu. Do đó, việc sửa đổi Luật Báo chí phải tạo ra khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng và an ninh nhận thức trong kỷ nguyên AI.

Bên cạnh đó, dẫn quy định từ dự thảo luật về cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện, ĐBQH Đỗ Đức Hiển (đoàn TP Hồ Chí Minh) nêu vấn đề, hiện nay, theo Quyết định số 362/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, có 6 cơ quan báo chí được thực hiện theo mô hình cơ quan truyền thông đa phương tiện (Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Báo Nhân Dân, Báo Quân đội nhân dân và Báo Công an nhân dân), tuy nhiên, mỗi cơ quan có mô hình tổ chức, cấp quản lý và cơ chế tài chính khác nhau, ĐBQH Đỗ Đức Hiển cho biết.

Nói cách khác, việc tiếp cận về mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện còn chưa có sự thống nhất về nội hàm, tiêu chí. “Việc quy định thành lập cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện phải phù hợp với Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí là không có gì khác biệt so với cơ quan báo chí khác, bởi một trong những điều kiện được thành lập, cấp phép hoạt động của tất cả cơ quan báo chí là phải phù hợp với chiến lược này. Đó là chưa kể đến việc giao Chính phủ quy định chi tiết về cơ chế đặc thù về tài chính với từng cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện nhưng chưa xác định nguyên tắc, nội dung đặc thù là gì cũng chưa đủ rõ và khó xác định”, ĐBQH Đỗ Đức Hiển phân tích.

Không chỉ vậy, ĐBQH Bế Minh Đức (Cao Bằng) nêu rõ, tình trạng nhức nhối khi nhiều nền tảng mạng xã hội sử dụng miễn phí nội dung báo chí nhưng lại khai thác thương mại. Trong khi cơ quan báo chí đầu tư lớn cho nhân lực, kinh phí đào tạo nhà báo, chi phí sản xuất và tuân thủ pháp luật, thì các nền tảng không sản xuất nhưng vẫn khai thác nội dung gốc và hưởng phần lớn giá trị kinh tế. Lợi thế công nghệ thông tin và hệ sinh thái kinh tế giúp nhiều doanh nghiệp tư nhân chỉ cần quét lại nội dung báo chí để sử dụng, làm tổn hại thị phần quảng cáo và thu hút nguồn lợi khổng lồ. Từ đó, đại biểu kiến nghị Luật cần bổ sung quy định bảo vệ nguồn thu, thương hiệu và thiết lập cơ chế chia sẻ doanh thu giữa nền tảng số với cơ quan báo chí để bảo đảm môi trường cạnh tranh công bằng, giúp báo chí chính thống phát triển bền vững.

Giải trình một số vấn đề lớn được các đại biểu nêu tại phiên thảo luận, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng khẳng định, khi được ban hành, Luật Báo chí (sửa đổi) phải đáp ứng ba yêu cầu quan trọng. Thứ nhất, thể chế hóa kịp thời, đồng bộ quan điểm và đường lối của Đảng. Thứ hai, tạo hành lang pháp lý để nền báo chí cách mạng Việt Nam – với hơn 100 năm truyền thống – tiếp tục phát triển, bảo đảm tính nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại. Thứ ba, tháo gỡ những vướng mắc, điểm nghẽn, bất cập sau 8 năm thi hành Luật.

Các đại biểu Quốc hội thảo luận về dự án Luật Báo chí (sửa đổi)

Bảo vệ quyền lợi hợp pháp của phóng viên, cơ quan báo chí

Bộ trưởng cho biết về ý kiến của hơn 10 đại biểu liên quan đến nội dung do cá nhân, tổ chức sản xuất trên không gian mạng gây tác động xấu, cạnh tranh thị phần báo chí và vi phạm bản quyền, dự án Luật Báo chí (sửa đổi) trình Quốc hội không điều chỉnh việc đưa thông tin trên không gian mạng của cá nhân. Dự thảo tập trung vào quy định đối với tổ chức hoạt động báo chí, quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động báo chí. Các nội dung liên quan đến cá nhân trên không gian mạng đã được quy định trong Luật An ninh mạng và Nghị định của Chính phủ, với đầy đủ chế tài xử lý vi phạm.

Vấn đề thứ hai được quan tâm là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của phóng viên, cơ quan báo chí và quyền tự do báo chí của công dân. Bộ trưởng cho biết cơ quan soạn thảo đã xem xét sự tương thích của dự thảo với Luật An ninh mạng, Luật Quảng cáo, Luật Hình sự, Luật Khoa học và Công nghệ và nhiều bộ luật khác. Những nội dung đã được quy định trong luật chuyên ngành sẽ không đưa vào Luật Báo chí để tránh chồng chéo, đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Giải trình về nhóm vấn đề thứ tư – cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện – Bộ trưởng nêu rõ: theo Quyết định 362 của Thủ tướng Chính phủ về quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, hiện cả nước có 6 cơ quan báo chí chủ lực.

Một số đại biểu đề nghị cần tạo điều kiện cho các cơ quan báo chí địa phương phát triển. Bộ trưởng khẳng định, tinh thần chung là không tạo cơ chế “xin – cho” trong việc thành lập các nội dung này. Cơ quan soạn thảo sẽ tiếp tục trao đổi với các bộ, ngành liên quan, sớm tổng kết Quy hoạch báo chí và xây dựng Chiến lược phát triển báo chí, báo cáo cấp thẩm quyền, sau đó đưa vào Nghị định của Chính phủ.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng dẫn thực tế, cử nhân luật muốn trở thành luật sư hay công chứng viên đều phải qua lớp bồi dưỡng nghiệp vụ; tương tự, nhà báo được cấp thẻ lần đầu cũng cần tham gia đào tạo. Quy định này không phải “giấy phép con” mà nhằm khắc phục khiếm khuyết của những phóng viên chưa được đào tạo bài bản. Mỗi năm cấp khoảng 200–300 thẻ nhà báo mới. Qua đó, bảo vệ uy tín nghề nghiệp, giữ vững chuẩn mực đạo đức, tránh vi phạm của phóng viên mới vào nghề. Đồng thời trang bị kiến thức nền tảng, giúp phóng viên đủ bản lĩnh tác nghiệp trong môi trường ngày càng phức tạp. Không chỉ vậy, quá trình xây dựng dự thảo Luật đã lấy ý kiến rộng rãi, đặc biệt là Hội Nhà báo Việt Nam.

Về ý kiến liên quan đến kinh tế báo chí, Bộ trưởng khẳng định dự án Luật không trực tiếp điều chỉnh vấn đề này nhưng có quy định về liên kết và cơ chế, chính sách để báo chí phát triển. Thời gian tới, Bộ sẽ hướng dẫn làm rõ trách nhiệm người đứng đầu, trách nhiệm của cơ quan báo chí và quy định để tư nhân không lợi dụng sản phẩm báo chí để trục lợi trong khi cơ quan báo chí – đơn vị sản xuất nội dung – lại không được hưởng lợi.

Trên cơ sở đó, Bộ trưởng cho biết Ban soạn thảo sẽ tiếp thu các ý kiến, phối hợp chặt chẽ với các Ủy ban của Quốc hội, tiếp thu tối đa những ý kiến hợp lý để hoàn thiện dự thảo Luật, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến và triển khai các bước tiếp theo theo đúng quy định.

Hương Giang