Thầy giáo vùng sâu đưa kho tàng truyện cổ Jrai vào sách

Sau gần 20 năm gắn bó buôn làng, thầy giáo Ninh Văn Dậu (43 tuổi, giáo viên Ngữ văn Trường THPT Đinh Tiên Hoàng, xã Ia Hdreh, tỉnh Gia Lai) đã miệt mài sưu tập, chuyển ngữ và thành công ra mắt tập truyện cổ Jrai với tựa đề “Chàng Rit được quạt thần”.

“Giải cứu” truyện cổ

Tháng 9-2025, Nhà xuất bản Kim Đồng chính thức xuất bản tập truyện cổ Jrai Chàng Rit được quạt thần với số lượng 1.500 cuốn. Tập sách gồm 12 truyện cổ đặc sắc như: Chàng Rit được quạt thần, con chim Teng Leng, chàng Rắn, chị em HLúi…

Thầy giáo Ninh Văn Dậu giới thiệu và tặng tập truyện cổ Jrai cho đồng nghiệp. Ảnh: NVCC.

Đây là những câu chuyện được ghi chép lại từ lời kể của các già làng, nghệ nhân kể khan trên địa bàn huyện Krông Pa cũ; là thành quả công phu của thầy giáo Ninh Văn Dậu và nhóm “cộng sự” học sinh của mình.

“Gắn bó với buôn làng, tôi phát hiện “một kho tàng truyện cổ Jrai” ở dạng truyền miệng, thông qua lời kể của những già làng. Vì không muốn kho tàng này ngày càng mai một hoặc biến mất nên tôi lên ý tưởng sưu tầm, rồi chuyển thể thành tiếng Việt và in sách để lưu truyền cho nhiều thế hệ mai sau” - thầy Dậu chia sẻ.

Thầy Ninh Văn Dậu quê ở Ninh Bình, tốt nghiệp đại học từ năm 2005 và lên đất Tây Nguyên lập nghiệp. Năm 2007, thầy Dậu chính thức gắn bó với mảnh đất xã Ia Dreh (huyện Krông Pa cũ, tỉnh Gia Lai).

Sau khi ra sách, thầy Ninh Văn Dậu trực tiếp giới thiệu tập truyện cổ Jrai cho học sinh của mình, với nhiều câu chuyện mà rất nhiều học sinh đã nghe từ thuở nhỏ.

Theo thầy Dậu, khó khăn trong quá trình sưu tập là bất đồng ngôn ngữ, phong tục tập quán và việc gặp gỡ các nghệ nhân, người lớn tuổi để ghi âm, ghi hình rất khó. Quá trình thu thập dữ liệu cũng thường xuyên “rút túi” hỗ trợ cho nghệ nhân, các em học sinh.

Để tiếp cận bà con trong làng, thầy cũng mày mò học ngôn ngữ Jrai. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất là chuyển thể ngôn ngữ từ tiếng Jrai sang tiếng Việt.

Sau nhiều năm miệt mài sưu tầm, tập truyện cổ Jrai cũng được xuất bản 1.500 cuốn.

“Do đây là truyện cổ nên có rất nhiều từ lạ, với phần lớn người Jrai bình thường để hiểu và chuyển thành ngôn ngữ tiếng Việt là rất khó. Để hoàn thiện và in thành sách như hôm nay, tôi đã nhờ rất nhiều người, đặc biệt là thầy Kpă Pual (nguyên Trưởng phòng Giáo dục dân tộc, Sở GD&ĐT tỉnh Gia Lai) tham gia dịch" - thầy Dậu chia sẻ.

Theo thầy Dậu, nếu bây giờ không làm, về sau các cụ già yếu hoặc mất đi thì không còn cơ hội để nghe truyện cổ nữa.

Lưu giữ văn hóa Jrai

Nói về "đứa con tinh thần", thầy Ninh Văn Dậu, cho biết: "Sau khi sách được xuất bản, rất nhiều học sinh Jrai tỏ ra vui mừng, phấn khởi về văn hóa của dân tộc mình. Nhiều học sinh cho biết đã nghe những câu chuyện này từ khi còn nhỏ, nhưng không đầy đủ, trọn vẹn như trong sách".

Các em học sinh rất tự hào và phấn khởi khi đọc cuốn truyện cổ Jrai.

Theo thầy Dậu, những truyện cổ này có cốt truyện rất đơn giản, xoay quanh cuộc sống buôn làng, núi rừng, thể hiện ước vọng của người Jrai về cái thiện luôn chiến thắng cái ác.

"Với cuốn sách này, tôi mong muốn lưu giữ nét văn hóa độc đáo truyền thống của người Jrai và hỗ trợ, lồng ghép đưa vào giảng dạy cho học sinh ở địa phương" - thầy Dậu bày tỏ.

Em Ksor Si Mô (học sinh Trường THPT Đinh Tiên Hoàng, xã Ia Hdreh, tỉnh Gia Lai), chia sẻ: “Khi đọc cuốn sách này, em rất tự hào về dân tộc mình. Thông qua sách, em cũng nhận ra nhiều bài học ý nghĩa, nhân văn. Em cảm thấy trân trọng hơn những giá trị mà người xưa để lại và được giữ gìn đến hôm nay”.

Thầy Ninh Văn Dậu và nhóm "cộng sự" là học sinh của mình đã dành nhiều thời gian, công sức sưu tầm truyện cổ Jrai bằng hình thức ghi âm, ghi hình.

Nói về dự định cho thời gian tới, thầy Ninh Văn Dậu mong muốn tiếp tục công việc chuyên môn và tranh thủ thời gian sưu tầm thêm nhiều truyện cổ. Trước đây, do hạn chế về phương tiện, ngôn ngữ và một số yếu tố khác nên nhiều câu chuyện hay vẫn đang còn ấp ủ, chưa sưu tầm xong.

LÊ KIẾN