'Thắp chữ' giữa lưng chừng núi

Phụ nữ dân tộc thiểu số ở xã Tân Pheo đọc từng dòng chữ trên toa thuốc - điều mà trước đây họ phải nhờ người khác làm giúp.

Từ con chữ đến sự tự tin

Từ năm 2020 đến nay, đã có 6 lớp như vậy được mở, với 125 học viên, 100% là nữ và là người dân tộc thiểu số (DTTS). Họ đến lớp không vì điểm số, không vì bằng cấp mà vì một điều giản dị: Biết đọc tên mình, biết viết đơn xin vay vốn, hiểu những dòng chữ in trên bao thuốc trừ sâu hay đơn khám bệnh... Giữa bản làng chênh vênh nơi triền núi, những lớp học như thế vẫn sáng đèn, bền bỉ kiến tạo một mạch ngầm làm thay đổi cuộc sống của phụ nữ người DTTS.

Ở cái tuổi ngũ tuần, khi nhiều người phụ nữ trong bản đã an phận thì bà Hà Thị Nhung, người dân tộc Thái ở xã Bao La lại bắt đầu một hành trình mới - học chữ. Trước kia, mỗi lần đi trạm y tế hay nhận hỗ trợ, bà đều phải nhờ người khác điền giúp giấy tờ. Có khi, cán bộ bảo ký tên, bà chỉ biết cười trừ, đưa ngón tay ra lăn dấu. “Tôi xấu hổ lắm. Đến tên mình cũng không viết nổi”, bà Nhung chia sẻ.

Cơ hội đến khi Trung tâm học tập cộng đồng xã Bao La mở lớp học sau biết chữ vào buổi tối, tranh thủ khi người dân đã thu hoạch xong mùa vụ. Lớp học nhỏ, chỉ có một chiếc bàn gỗ dài và những cuốn vở đã ngả màu theo tay học viên. Nhưng với bà Nhung, đó là thế giới khác - nơi bà bắt đầu nhận diện lại chính mình qua từng con chữ.

Chữ đầu tiên bà học viết là tên mình. Rồi dần dần, bà biết ghi sổ sách, tính toán chi phí nuôi gà, đọc nhãn bao bì thức ăn chăn nuôi. Cái việc mà trước đây bà luôn phải nhờ chồng hoặc con, giờ bà tự làm được. Không dừng lại ở việc học, bà Nhung còn tích cực vận động được 3 chị em trong bản cùng tham gia lớp học. Ở xóm nhỏ nơi chân núi ấy, bà Hà Thị Nhung trở thành một người thắp chữ lặng lẽ, không đứng bục giảng nhưng truyền đi niềm tin bằng chính sự thay đổi trong cuộc sống của mình.

Các lớp “giáo dục tiếp tục sau khi biết chữ” từng được tổ chức tại nhiều xã vùng cao như: Tân Mai, Bao La, Cao Sơn... là mô hình học tập cộng đồng đặc biệt, hướng tới nhóm phụ nữ DTTS. Lớp học thường được tổ chức vào buổi tối hoặc sau mùa vụ, diễn ra trong nhà văn hóa bản, trung tâm học tập cộng đồng, thậm chí là mượn tạm phòng học của trường tiểu học.

Lớp học không có điểm danh, không phân biệt tuổi tác, người dạy có thể là giáo viên hưu trí, cán bộ hội phụ nữ hoặc những người từng xóa mù rồi quay lại giúp bản làng. Họ kiên trì kèm từng chữ, từng con số, không chỉ để học viên nhớ mà còn để tự tin áp dụng vào đời sống.

Không chỉ là biết chữ

Tính đến nay, các xã khu vực Hòa Bình cũ đạt tỷ lệ nữ biết chữ là 99,81%, trong đó nữ DTTS và miền núi đạt 99,64% - vượt xa mục tiêu 93% được đặt ra trong Chiến lược quốc gia về bình đẳng giới giai đoạn 2021 - 2030. Đây không chỉ là một thành tích trong lĩnh vực giáo dục mà còn là kết quả của quá trình kiên trì xóa mù chữ, giáo dục tiếp tục sau biết chữ và xây dựng mô hình học tập cộng đồng bền vững.

Tuy nhiên, biết chữ không đơn thuần là đích đến mà là điểm khởi đầu cho một hành trình dài hơi - hành trình trao quyền, xây dựng năng lực tự chủ cho người phụ nữ. “Khi người phụ nữ biết đọc, biết viết, họ có thể tiếp cận thông tin, hiểu quyền lợi, chủ động trong kinh tế gia đình và chăm sóc con cái. Quan trọng hơn, họ trở thành người truyền cảm hứng học tập trong bản làng, nơi mà việc cầm bút, đi học với phụ nữ từng là điều xa lạ, thậm chí bị cho là “không cần thiết” - Ông Trần Văn An - Trưởng Phòng Giáo dục thường xuyên, Sở GD&ĐT chia sẻ.

Dù kết quả đạt được rất đáng ghi nhận, nhưng thực tế ở các xã vùng cao vẫn đặt ra không ít thách thức. Ở một số địa bàn đặc biệt khó khăn, việc duy trì kết quả sau xóa mù chữ chưa thật sự ổn định. Nhiều phụ nữ lớn tuổi quanh năm bám nương, ít có điều kiện tiếp cận thông tin vẫn đang đối mặt nguy cơ tái mù. Không ít trung tâm học tập cộng đồng thiếu giáo viên chuyên trách về giáo dục thường xuyên, cơ sở vật chất còn đơn sơ.

Những bước đi căn cơ đang dần được triển khai để đảm bảo “biết chữ” không chỉ là thành tích mà phải là nền móng cho sự phát triển. Từ năm 2025, Trường Cao đẳng Sư phạm Hòa Bình được giao nhiệm vụ đưa các nội dung về giới, bình đẳng giới và sức khỏe sinh sản vào chương trình đào tạo giáo viên. Cùng với đó, các trung tâm học tập cộng đồng ở cơ sở cũng đang được mở rộng vai trò. Từ chỗ chỉ dạy chữ sang hướng dẫn kỹ năng sản xuất, sử dụng công nghệ số, khởi nghiệp tại chỗ... Đây là bước đi cho thấy chương trình xóa mù, nâng cao năng lực cộng đồng không chỉ truyền đạt con chữ, mà còn giúp thay đổi tư duy, cách nghĩ, cách làm của đồng bào DTTS.

Từ một chương trình xóa mù chữ ban đầu, Phú Thọ đang chuyển mình từng bước để làm cho “học tập suốt đời” trở thành hiện thực ở cả những bản làng xa nhất. Và ở đó, mỗi người phụ nữ biết chữ, dù chỉ một câu, một dòng, cũng đang viết nên phần tương lai tươi sáng hơn của chính mình. “Thắp chữ” giữa lưng chừng núi để khơi lên khát vọng vươn lên trong cuộc sống của đồng bào DTTS.

Nguyễn Yến