Thao thiết ơi, mùa trám

Cứ mỗi độ thu về, trong bảng lảng heo may chợt thoáng những ngày mưa ngân sùi sụt, tưởng chừng như chẳng bao giờ ngớt khiến ta day dứt nhớ một thuở đã qua. Có bạn hỏi tôi ngoài gió mưa như thường lệ, nhớ nhất kỷ niệm nào? Tôi ngược thời gian lục tìm và lạ kỳ thay, cái quả trám dân dã ấy lay thức mình ngỡ như bỏ quên, ngỡ như chìm lấp sau vòm lá xanh đậm kia lại hiện ra sau rất nhiều nhung nhớ.

Mùa trám đen. Ảnh minh họa.

Vùng quê ấy chạy dọc ven sông, cứ đi hết vạt vườn là ra đến Bến Trám. Những cây trám mọc xùm xòa đang vào vụ lúc lỉu những chùm quả đung đưa trước gió. Bạn đưa tôi về thăm quê nhân ngày nghỉ cuối tuần. Tôi đứng lặng, ngây người ngắm quả trám từ tay người hái. Quả trám hình thuôn, mọc theo chùm, màu nâu sáng hoặc đen thẫm, nhựa ứa ra nơi đầu cuống... Mẹ bạn tôi tất tả ra thuyền vừa cập bến sông, chọn bằng được con cá ngon nhất để làm bữa cơm. Mừng con của bạn về thăm, bà đánh sạch vẩy cá, chặt khúc, lót trám, đổ ngập tương, om nồi trám bằng thứ rơm rút ra từ ổ rơm phía sau nhà. Mùi cá quyện với trám vừa ngầy ngậy vừa bùi bùi thơm dậy lên trong một vị riêng khó tả. Trước khi tiễn tôi về, bà còn hái cho tôi một bị cói đầy ắp quả trám - thứ quả “hút hồn” tôi từ thuở ấy.

Như thành thông lệ, mỗi lần về quê, vào cữ trời ngả sang thu, tôi thường ra chợ kiếm chút trám bùi ngâm nước mắm ngon để dùng dần những ngày sau đó. Cái thú ẩm thực này tôi mê đã lâu. Hương vị trám thật lạ, vừa bùi vừa ngọt thanh, để lại dư vị tan trên đầu lưỡi. Ăn nhiều trám đâm nghiện, lâu lâu không ăn thấy thèm, thấy nhớ. Đi bất cứ một vùng quê nào, tôi thường hay la cà ra chợ. Thường là ngắm chợ, chơi chợ là chính, thỉnh thoảng mua vài đặc sản quê, gọi là kỷ niệm chuyến đi. Khi thì mấy cân ổi Bo (Thái Bình), lúc thì mươi trái sơn tra (Sơn La), vài ba chùm nhãn lồng (Hưng Yên)... Nhưng đến đâu tôi cũng khoe những quả trám quê mình. Chao ôi, trám bổ đôi ngâm trong nước sạch cho đỡ chát rồi kho cá, đệm chút thịt ba chỉ, tương Bần nữa, "cá gạ cơm ngay". Vị bùi của trám quyện với cái đặm của cá, của tương qua lửa, ai đã thưởng thức một lần khó có thể quên. Nhất là nồi cá kho trám vùi trong lửa trấu qua đêm thì tôi "tuyên bố" với bàn dân thiên hạ rằng chẳng thể có thứ thức ăn nào ngon bằng! Lại còn cái “anh” trám đen, mua về rửa sạch, đổ chút nước ấm cho mềm ra, chấm với muối vừng, nhâm nhi chút rượu quê cũng hay chẳng kém.

Vị trám ở quê tôi thì không có gì lạ. Nhưng từ khi tôi chuyển về Hà Nội, nhiều lúc cứ lơ ngơ đi các chợ nội thành đến rạc cả cẳng mà “bói” cũng không thấy trám. Chẳng lẽ dân thị thành bây giờ quen xài các thứ “ăn nhanh” cho phù hợp với nhịp sống đô thị rồi chăng? Đi các nhà hàng, tôi vẫn thấy có cá bống kho tộ, cá trê nướng, ốc luộc lá gừng, rau bí rau lang luộc xào... đủ cả đó sao? Chắc là tôi quá mê quả trám thuở nào nên cực đoan muốn mọi người cũng phải mê trám như mình?!

Mê trám đến vậy thì ít nhất cũng phải có người tri kỷ để giãi bày tâm sự cho thỏa lòng, cho đỡ nhớ. Người tìm gặp đó là một nhà văn mê trám còn gấp bội lần tôi. Cứ đến mùa trám, ông mua hàng mươi cân chuyển lên ô tô và nhắn người mua thứ nước mắm Phú Quốc thật ngon về ngâm trám. Ông còn bảo tôi: "Tớ biết cậu mê trám, lúc nào nhớ cứ đến tớ, dù ít dù nhiều ăn đỡ cơn nghiện". Nhà văn còn giảng giải cho tôi: "Cái quả trám ấy lạ lắm, tôi nghiệm rằng nó là thứ quả cổ nhất đấy. Chẳng thế mà các cụ gọi là cổ lãm". Tôi chỉ biết phục sức đọc và nhớ của ông, không bàn luận gì nhiều. Mê trám đến mức tìm hiểu cả về nguồn gốc, lai lịch của thứ quả ấy thì sức mê của ông đã đạt đến mức siêu - ẩm - thực - văn - hóa còn gì.

Ngoài trời vẫn lắc thắc mưa. Có lẽ sắp vào cữ ngâu. Đĩa trám đen trước mặt tôi đã vơi đi quá nửa. Và chén rượu quê làng Vân - thứ rượu đặc sản miền sông Cầu cũng đã cạn từ lâu. Lại lan man nhớ. Những dãy trám xanh rì hiện ra, chùm quả đung đưa trước gió. Mùa này cò về nhiều. Những cánh bay chấp chới trong hoàng hôn đỏ rực... Chợt khe khẽ ngâm câu thơ của một nhà thơ quá cố: "Trám bùi để rụng, măng mai để già"...

Tản văn của Nguyễn Thanh Kim