Thanh long ruột đỏ 'bén rễ' ở Sơn La trở thành cây thoát nghèo bền vững

Từ mô hình thử nghiệm, đến nay thanh long Sơn La đã vươn ra thị trường quốc tế, góp phần giúp người dân địa phương nâng cao thu nhập, xây dựng thương hiệu nông sản và hướng đến mục tiêu thoát nghèo bền vững.

Từ thứ cây thử nghiệm đến sản phẩm xuất khẩu

Từ giống cây trồng mới, xa lạ với dân bản địa, thanh long đã phát triển thành cây trồng chủ lực trên địa bàn.

Thanh long bắt đầu bén rễ trên đất Sơn La từ năm 2010. Từng được biết đến là loại quả đặc trưng của vùng Nam Bộ, ít ai nghĩ rằng loại cây nhiệt đới này có thể phát triển tốt tại vùng đồi núi phía Bắc, cho ra quả chất lượng vượt trội và năng suất cao

Thực tế sản xuất cho thấy, nhờ điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng đặc thù, thanh long Sơn La có vị ngọt thanh, mẫu mã đẹp và chất lượng ổn định. Bởi vậy không chỉ trong nước, người tiêu dùng nước ngoài cũng ưa chuộng, mở ra tiềm năng lớn về xuất khẩu cho loại trái cây vốn được xem là “mới” ở vùng núi phía Bắc.

Thanh long Sơn La hiện đã xuất khẩu sang các thị trường như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Nga và các nước EU. Mặc dù đứng thứ 13 về diện tích cây trồng nhưng thanh long lại nằm trong nhóm 3 loại nông sản xuất khẩu giá trị cao nhất tỉnh.

Với giá bán ổn định, khả năng cho thu hoạch 2 - 3 vụ/năm và chi phí chăm sóc không quá cao, cây thanh long đã giúp nhiều hộ nông dân cải thiện đáng kể thu nhập.

Sức bật từ sự liên kết

Sự phát triển của cây thanh long ở Sơn La không chỉ là câu chuyện của một vài hộ nông dân tiên phong mà là thành quả từ sự liên kết, phối hợp giữa người dân, HTX, chính quyền địa phương.

Một trong những cột mốc quan trọng trong hành trình này là sự ra đời của HTX nông nghiệp Ngọc Hoàng (xã Nà Bó, huyện Mai Sơn) vào năm 2016, do ông Nguyễn Quang Vinh làm Giám đốc.

Trước đó, ông Vinh được giới thiệu giống thanh long ruột đỏ và mang lên Sơn La trồng thử nghiệm. Sau khi phát triển thành công, ông đã chia sẻ kinh nghiệm, hướng dẫn các hộ dân xung quanh cùng trồng và phát triển cây thanh long.

HTX Nông nghiệp Ngọc Hoàng khi thành lập có 11 thành viên, chủ yếu là các hộ dân đã cùng ông Vinh trồng thanh long từ những ngày đầu. Dần dần, với hiệu quả kinh tế rõ rệt, mô hình được nhân rộng. Đến nay, nhiều hộ dân, HTX ở Sơn La đã mạnh dạn đầu tư, chuyển đổi sang trồng và tiêu thụ giống cây ăn quả mới này.

Để sản phẩm thanh long đáp ứng yêu cầu của thị trường, HTX yêu cầu thành viên chăm sóc cây theo đúng quy trình kỹ thuật, có sổ tay ghi chép. HTX cũng hướng dẫn các hộ trồng theo phương pháp hữu cơ, thực hiện theo đúng quy trình VietGAP, GlobalGAP.

Nhờ kiểm soát nghiêm ngặt quy trình sản xuất - từ chăm bón, cắt tỉa đến khâu kiểm nghiệm, đóng gói – sản phẩm của HTX luôn đạt chuẩn mã số vùng trồng, truy xuất nguồn gốc và kiểm dịch thực vật.

HTX cũng tích cực tham gia các hội chợ, hội nghị kết nối, xúc tiến thương mại, để giới thiệu, quảng bá sản phẩm đến với khách hàng trong và ngoài nước. Do đó sản phẩm thanh long của HTX đã tiếp cận được nhiều thị trường khó tính. Không dừng lại ở việc xuất khẩu sản phẩm của chính mình, HTX Ngọc Hoàng còn trở thành cầu nối tiêu thụ cho các hộ nông dân, HTX khác trong vùng.

Tháng 6/2024, 5 tấn thanh long ruột đỏ của HTX Quỳnh Thuận và 27 hộ dân tại huyện Thuận Châu đã được xuất khẩu theo đường chính ngạch sang thị trường Italia - một trong những thị trường khó tính bậc nhất thế giới, thông qua HTX Nông nghiệp Ngọc Hoàng và Công ty trách nhiệm hữu hạn thực phẩm hữu cơ Hà Nội.

Bên cạnh xuất khẩu quả tươi, HTX Nông nghiệp Ngọc Hoàng cũng đầu tư nghiên cứu cho ra đời sản phẩm thanh long sấy dẻo, được công nhận là sản phẩm OCOP 4 sao từ năm 2020.

Xây dựng thương hiệu để đi xa

Nhằm nâng cao sức cạnh tranh và tạo chỗ đứng vững chắc cho thanh long Sơn La trên thị trường trong nước và quốc tế, từ năm 2021, tỉnh Sơn La đã triển khai Dự án xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận “Thanh long Sơn La”. Dự án có sự phối hợp chặt chẽ giữa Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh, Cục Sở hữu trí tuệ và các đơn vị chuyên môn.

Đặc biệt 5 HTX đã được lựa chọn triển khai thí điểm mô hình nhãn hiệu chứng nhận “Thanh long Sơn La”, gồm: HTX Nông nghiệp Ngọc Hoàng; HTX sản xuất kinh doanh dịch vụ tổng hợp Bình Thuận; HTX sản xuất nông nghiệp hữu cơ Tây Bắc; HTX Kiên Cường Phiêng Khoài và HTX Hoa quả Thành Đạt.

Đến tháng 8/2024, nhãn hiệu chứng nhận “Thanh long Sơn La” chính thức được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận bảo hộ. Tháng 11/2024, Sở Khoa học và Công nghệ tổ chức công bố văn bằng bảo hộ và trao quyền sử dụng nhãn hiệu cho 5 HTX tiêu biểu.

Bên cạnh việc tăng giá trị cho sản phẩm, nhãn hiệu chứng nhận còn là nền tảng để đẩy mạnh truy xuất nguồn gốc, quản lý chất lượng, quảng bá sản phẩm.

Thanh long sấy dẻo của hợp tác xã tại Mai Châu đạt OCOP 4 sao.

Câu chuyện phát triển cây thanh long tại Sơn La là minh chứng rõ nét cho hiệu quả của mô hình liên kết bốn nhà: Nhà nước - nhà nông - nhà khoa học - doanh nghiệp, trong đó HTX đóng vai trò “cầu nối” then chốt.

Đứng sau thành công này, không thể không nhắc tới sự vào cuộc tích cực của Liên minh HTX tỉnh Sơn La, Liên minh HTX Việt Nam trong việc thúc đẩy mô hình HTX kiểu mới gắn sản xuất với thị trường. Hằng năm, Liên minh HTX tỉnh Sơn La tổ chức hội nghị đối thoại, nắm bắt tình hình của các HTX, từ đó đề xuất với các sở, ngành liên quan tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong hoạt động cho các HTX. Bên cạnh đó, hướng dẫn các địa phương vận động nông dân liên kết thành lập HTX và hoạt động theo Luật HTX.

Từ mô hình thử nghiệm ban đầu, đến nay “Thanh long Sơn La” không chỉ là cây trồng chủ lực mang lại giá trị kinh tế cao mà còn là biểu tượng của sự đổi mới tư duy sản xuất, là tín hiệu vui cho sự phát triển nông nghiệp bền vững, giúp người dân miền núi từng bước thoát nghèo, vươn lên làm giàu.

Thanh long tập trung chủ yếu ở các huyện Mai Sơn, Thuận Châu, Yên Châu và Mộc Châu. Tại các địa phương này, tỷ lệ giảm nghèo ngày càng cải thiện. Đơn cử, huyện Yên Châu đã giảm được tỷ lệ hộ nghèo từ 20,12% của năm 2023 xuống còn 12,54% trong năm 2024. Tin rằng, khi thương hiệu Thanh long Sơn La cùng các sản phẩm khác của huyện vươn xa hơn nữa, cũng là lúc Yên Châu không còn hộ nghèo.

Minh Khôi