Thánh Gióng Việt Nam vươn mình trong kỷ nguyên mới

1. Một trong những công trình nghiên cứu quốc tế mới nhất về Việt Nam là "Việt Nam-Một góc nhìn từ Nhật Bản" (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật) của GS, TS Furuta Motoo (ra mắt sách ngày 18-7-2025 tại Hà Nội). Là nhà nghiên cứu có thành tựu của Nhật Bản, với vốn hiểu biết sâu sắc, tinh thần học thuật khách quan, vô tư, bằng hướng tiếp cận liên ngành, tác giả đã vẽ nên “bức tranh toàn cảnh” về Việt Nam ở nhiều phương diện. Xuyên suốt công trình là một niềm tin chắc chắn: Việt Nam sẽ sớm cất cánh bay cao, bay xa vào bầu trời văn minh nhân loại. Trước đó, ngày 10-6-2025, Báo Pasaxon của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào đăng bài xã luận "Khơi dậy khát vọng dân tộc, phát huy sức mạnh con người để đưa Việt Nam tiến vào kỷ nguyên vươn mình" khẳng định sự đúng đắn của Việt Nam “phát triển bằng trí tuệ và sáng tạo”.

Dịp kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30-4-1975 / 30-4-2025), trả lời phỏng vấn của phóng viên Thông tấn xã Việt Nam tại Australia, GS Chu Hoàng Long, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chính sách Việt Nam tại Đại học Quốc gia Australia, Phó chủ tịch Hội Trí thức và Chuyên gia Việt Nam tại Australia, khẳng định: “Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc trên cả bình diện vị thế quốc gia-từ kinh tế, xã hội, văn hóa, quan hệ đối ngoại-lẫn trên bình diện phát triển cá nhân...”.

Thánh Gióng đánh giặc Ân. Tranh dân gian Đông Hồ

Ngày 10-3-2025, nhân dịp thăm Ban Thư ký Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Jakarta (Indonesia), Tổng Bí thư Tô Lâm tham dự Lễ kỷ niệm 30 năm Việt Nam gia nhập ASEAN và có bài phát biểu chính sách quan trọng. Đại sứ Australia tại ASEAN Tiffany McDonald khẳng định: “Australia rất vinh dự được sát cánh cùng Việt Nam, tôn vinh những đóng góp của Việt Nam cho ASEAN và xây dựng Cộng đồng ASEAN trong hơn 3 thập kỷ qua”... Giới thiệu sơ lược một vài chi tiết, sự kiện dư luận mang tính thời sự nước ngoài đánh giá cao Việt Nam để chúng ta cùng tự hào, vững vàng tiến bước.

2. Ngày nay, càng tiến xa vào chân trời văn minh, nhân loại càng có nhu cầu tìm về quá khứ, lấy đó làm điểm tựa phát triển, cũng là sự cắt nghĩa cho hiện tại, dự báo hướng đi cho tương lai. Là trung tâm, là thành tố cơ bản của văn hóa nên nghiên cứu biểu tượng, nhất là các biểu tượng cổ xưa (mẫu gốc, cổ mẫu) được quan tâm. Là nơi gặp gỡ, tương tác giữa ánh hồi quang từ quá khứ và những ánh xạ của tập quán cuộc sống hai ven bờ dòng chảy lịch sử, biểu tượng luôn tạo nên dải quang phổ lung linh, hấp dẫn, có độ tán sắc ánh sáng ý nghĩa văn hóa rất rộng. Mỗi cộng đồng đều tự hào có những cổ mẫu gói trong đó các triết lý sâu sắc. Văn hóa Việt tự hào có Thánh Gióng-hình tượng độc đáo trong văn hóa nhân loại.

Với các cổ mẫu lớn, mỗi chi tiết đều phát sáng ý nghĩa. Chi tiết Gióng vươn vai trở thành biểu tượng cho sự đổi mới, phát triển với kỳ tích mới. Nhiều nghiên cứu sử học thế giới vẫn chưa hết ngạc nhiên vì sao Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là một trong những cuộc cách mạng thành công nhất trong lịch sử thế giới nhưng diễn ra ở hoàn cảnh cách mạng nghèo nàn, lạc hậu, giao thông, thông tin rất hạn chế, mà lại trong khoảng thời gian ngắn nhất (hơn nửa tháng), không gian rộng dài nhất (từ Bắc đến Nam), mục đích triệt để nhất. Tựa vào huyền thoại, có nghiên cứu đưa ra lý giải thú vị: Dân tộc Việt Nam, trong hoàn cảnh giặc giã, đã phát huy triệt để nhất “tinh thần Thánh Gióng”.

Đuổi xong giặc, Gióng cùng ngựa bay lên trời. Đó là tư tưởng lớn: Người anh hùng cứu nước tuyệt đối vô tư, vì dân, vì nghĩa, không ham một chút công danh, địa vị. Ở thời đại Hồ Chí Minh, những hình tượng trung tâm cũng mang ý nghĩa ấy, là Bác Hồ, là Đảng ta, là anh bộ đội, là những công dân ưu tú sẵn sàng hy sinh cá nhân mình vì dân, vì nước. Rộng hơn, là đất nước Việt Nam “rũ bùn” nghèo nàn lạc hậu để “sáng lòa” cùng các nước tiên tiến năm châu. “Bay lên” là khát vọng chiến thắng, là niềm tin thắng lợi.

Là huyền thoại, theo thời gian, chất cảm tính được lược bớt để logic hình tượng mang tầm lý tính. Gióng “ăn bảy nong cơm, ba nong cà, uống một hơi nước cạn đà khúc sông” mới có sức để vươn vai. Thì ra, để “vươn vai” phát triển được, phải có sức mạnh nội sinh, cụ thể là lương thực (cơm), thực phẩm (cà) của nền kinh tế nông nghiệp (cổ truyền). Khi đã “vươn vai” thì lớn bổng khác thường. Đó là biểu tượng Việt Nam đổi mới hôm nay. Từ một nước nghèo, lại phải trải qua nhiều cuộc chiến tranh tàn phá, bị bao vây, cấm vận, đến nay, Việt Nam trở thành nước đang phát triển, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Quy mô nền kinh tế năm 2024 đạt hơn 470 tỷ USD, đứng thứ 32 thế giới, nằm trong nhóm 20 nền kinh tế hàng đầu về thương mại và thu hút đầu tư nước ngoài. Đời sống nhân dân được cải thiện, nâng cao. Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh (còn 1,93% theo chuẩn đa chiều, so với mức 60% năm 1986). Tiềm lực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học-công nghệ, quốc phòng, an ninh không ngừng lớn mạnh. Đối ngoại không ngừng được mở rộng, đạt được kết quả hết sức quan trọng, nổi bật. Hiện nay, nước ta có quan hệ ngoại giao với 194 nước, trong đó có 3 nước quan hệ đặc biệt, 13 nước quan hệ đối tác chiến lược toàn diện; là thành viên có trách nhiệm của hơn 70 tổ chức, diễn đàn quốc tế quan trọng (Liên hợp quốc, ASEAN, APEC, ASEM, WTO...). Nước ta có quan hệ kinh tế-thương mại với 230 nước và vùng lãnh thổ (tham gia hơn 500 hiệp định song phương và đa phương; tính đến tháng 8-2025 đã ký kết, thực thi 17 hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có 3 FTA thế hệ mới tiêu chuẩn cao). Tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu của ta năm 2024 đạt hơn 786 tỷ USD (mức kỷ lục); thu hút hơn 440 tỷ USD nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Mục tiêu đến năm 2045, Việt Nam là nước thu nhập cao (trên 20.000USD/người). Đó chẳng phải là sự “vươn vai thần kỳ” sao?!

3. Mô típ biểu tượng “bay lên” có ở nhiều nền văn hóa nhưng rất đặc biệt ở văn hóa Việt. Thứ nhất, Thánh Gióng cùng ngựa bay lên sau khi thắng giặc, hay là một triết lý cho chân lý lịch sử phổ quát: Chỉ có thể phát triển khi đất nước hết giặc giã. Thứ hai, chỉ một mình một ngựa nhưng nhờ tiếp thu, kế thừa, kết tinh sức mạnh của lịch sử, của thần thánh và dân làng nên Gióng có ý chí và sức mạnh vô địch. Với tinh thần Thánh Gióng, nhà Trần thắng quân Mông-Nguyên cũng bằng đội quân tinh, gọn, mạnh (chỉ khoảng 300.000 quân). Với 10 vạn quân nhưng Quang Trung vĩ đại đánh tan 29 vạn quân Thanh... Hôm nay, chiến lược xây dựng nền hành chính tinh gọn, hiệu quả của Đảng, Nhà nước ta cũng chính là để tạo ra “tinh thần Thánh Gióng” trong thời bình, nhằm nâng cao hiệu quả quản trị nhà nước, tạo cơ hội để người dân có cuộc sống hạnh phúc hơn. Thứ ba, huyền thoại vua Lý Thái Tổ dời đô (cũng là sắp xếp lại giang sơn) ra Đại La, nhìn thấy rồng bay lên, bèn đổi tên kinh đô mới là Thăng Long. Điều ấy ứng vào “kỷ nguyên vươn mình”: “Rồng” Việt Nam bay lên!

Quả vậy, việc sáp nhập các bộ, ngành, địa phương là tầm chiến lược, nhằm hình thành các trung tâm phát triển mới, tối ưu hóa các nguồn lực để hội nhập tích cực hơn, tạo tiền đề cho khả năng cạnh tranh khu vực và quốc tế. Hiện nay, với sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin và công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), sáp nhập là xu hướng phổ biến của thế giới. Thánh Gióng xưa vươn vai để hiện thực hóa khát vọng của lịch sử: Đất nước hòa bình. Thánh Gióng Việt Nam nay vươn mình để hiện thực hóa khát vọng dân tộc: Tự chủ, tự cường, dân giàu, nước mạnh, phồn vinh, hạnh phúc, đóng góp tích cực vào hòa bình và phát triển của khu vực và thế giới.

4. Muốn cất cánh bay cao, bay xa vào bầu trời văn minh nhân loại, quốc gia nào cũng đều phải có nền tảng vững chắc làm điểm tựa, làm bệ phóng. Với Việt Nam, nền tảng đó là các trụ cột: Chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo; phát triển kinh tế bền vững; tinh thần, khát vọng dân tộc. Nền móng của nền móng, xét đến cùng chính là văn hóa. Ở một số ngôn ngữ lớn, thuật ngữ “văn hóa” cũng được hiểu là “nền tảng văn hóa”, tức coi văn hóa là nền móng của ngôi nhà dân tộc. Vì văn hóa thẩm thấu sâu sắc và tinh tế vào mọi phương diện đời sống để chi phối một cách mềm dẻo, mạnh mẽ và lâu dài. Học tập, tiếp thu tư tưởng của Bác Hồ: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”, Đảng ta quan niệm văn hóa là hồn cốt, là cội nguồn làm nên sự trường tồn của đất nước; con người là mục tiêu, là động lực trong sự phát triển. Quan niệm ấy vừa phù hợp với đặc trưng văn hóa, cũng là xu hướng chung của thế giới tiến bộ hôm nay.

HÀ THANH