Thái Nguyên đánh thức bản sắc để bứt phá du lịch cộng đồng

Du lịch cộng đồng: Nền tảng sinh kế mới cho nông thôn Thái Nguyên

Những năm gần đây, du lịch cộng đồng đã trở thành một trong những hướng đi giàu triển vọng của Thái Nguyên. Hình thức du lịch này mở ra cơ hội để du khách hòa mình vào đời sống bản địa, đồng thời giúp người dân khai thác hiệu quả lợi thế sẵn có mà vẫn gìn giữ các giá trị văn hóa và thiên nhiên.

Giữa đồi chè xanh mướt của Tân Cương, mô hình Tiến Yên Farmstay do ông Bùi Trọng Đại, Giám đốc Hợp tác xã Trà và Du lịch cộng đồng Tiến Yên, đã trở thành minh chứng thuyết phục cho hướng phát triển du lịch nông thôn gắn với bản sắc văn hóa trà. Từ truyền thống trồng chè lâu đời, gia đình ông Đại từng chỉ làm nông nghiệp thuần túy. Khi tham gia các lớp tập huấn và tiếp cận chương trình phát triển du lịch nông thôn, ông nhận ra cây chè còn là di sản văn hóa có thể tạo nên trải nghiệm đặc sắc.

Tiến Yên Farmstay là một trong những điểm du lịch cộng đồng kiểu mẫu của Thái Nguyên.

Sau gần hai năm chuẩn bị, Tiến Yên Farmstay chính thức hoạt động từ tháng 3/2025, mở ra không gian trải nghiệm “sống cùng trà” giữa đồi chè rộng hơn 3 ha, với đường dạo, hồ sinh thái, khu nhà cộng đồng và sáu phòng lưu trú tiêu chuẩn cao. Mỗi năm có hàng nghìn du khách đến tham quan, học cách hái và sao chè, nghe người dân kể chuyện về nghề, thưởng thức ẩm thực sáng tạo từ trà và tìm lại nhịp sống chậm rãi của vùng trung du. Mô hình hiện tạo việc làm ổn định cho lao động địa phương và nâng thu nhập cho gia đình ông Đại từ 20 đến 30 phần trăm.

Sản phẩm Đinh hương trà của hợp tác xã đạt OCOP 4 sao năm 2024, nâng giá trị cây chè và góp phần quảng bá rộng rãi thương hiệu Tân Cương. Với định hướng mở rộng tour trải nghiệm và nâng cấp dịch vụ, Tiến Yên Farmstay đang dần trở thành điểm du lịch cộng đồng kiểu mẫu của Thái Nguyên.

Một trong những điểm sáng tiêu biểu nữa là xóm Phú Thọ, xã Vô Tranh. Nơi đây sở hữu cảnh quan thanh bình với núi đá vôi, khí hậu trong lành và những nương chè trải dài dưới chân núi. Nhận thấy tiềm năng lớn từ vùng chè trung du, anh Hoàng Văn Tuấn đã thành lập Hợp tác xã Trà an toàn Phú Đô, từng bước “đánh thức” lợi thế bản địa bằng cách gắn sản xuất chè với phát triển mô hình du lịch cộng đồng. Anh cho biết du khách thường thích trải nghiệm không gian tươi mát, ngắm nương chè và tìm hiểu văn hóa đặc trưng của người Mông, Tày, Nùng.

Chỉ sau hơn ba năm gây dựng, mô hình đã tạo dấu ấn rõ rệt. Hương chè, văn hóa trà và những câu chuyện bản địa lan tỏa mạnh mẽ, giúp 7 thành viên hợp tác xã và 36 hộ liên kết có thu nhập ổn định. Việc kết hợp giữa sản xuất nông nghiệp và dịch vụ du lịch tạo nên sinh kế bền vững, đồng thời gìn giữ bản sắc văn hóa của cộng đồng địa phương.

Không chỉ vùng chè mà nhiều địa phương sở hữu cảnh quan đa dạng như hồ chứa nước, hang động, suối nguồn cũng đã chủ động khai thác du lịch cộng đồng. Những điểm đến như Khu bảo tồn Làng nhà sàn dân tộc sinh thái Thái Hải, hồ Ghềnh Chè xã Tân Cương, xóm Mỏ Gà xã Võ Nhai, xóm Tân Sơn xã La Bằng đã thu hút lượng khách ổn định. Người dân từ đó mở rộng dịch vụ lưu trú, trải nghiệm văn hóa, hướng dẫn du lịch, tạo nguồn thu mới và nâng cao đời sống.

Tuy vậy, thực tế cũng cho thấy nhiều mô hình phát triển tự phát, thiếu quy hoạch và thiếu câu chuyện nhận diện riêng. Do đó, để du lịch cộng đồng trở thành ngành kinh tế quan trọng, Thái Nguyên cần chiến lược dài hạn, đào tạo người dân, đầu tư hạ tầng và đặc biệt là bảo vệ môi trường tự nhiên - yếu tố cốt lõi cho sự bền vững.

Đây cũng là giai đoạn chuyển mình quan trọng, khi chương trình xây dựng nông thôn mới nâng cao và tiến trình sáp nhập địa giới hành chính đang mở ra dư địa lớn để tái cấu trúc lại không gian phát triển du lịch dựa vào cộng đồng.

Khai phóng giá trị bản địa: Chìa khóa tạo thương hiệu cho du lịch cộng đồng

Trong cuộc trao đổi với Báo Đầu tư, ông Vũ Văn Tuyên, Giám đốc Travelogy Việt Nam, nguyên Phó Chủ tịch Hội Du lịch Cộng đồng Việt Nam, nhận định Thái Nguyên đang đứng trước cơ hội lịch sử. Việc sáp nhập địa giới hành chính năm 2025 tạo ra bộ máy tinh gọn hơn, đồng thời mở điều kiện để kết nối các điểm đến rời rạc thành những cụm du lịch cộng đồng quy mô lớn. Đây là nền tảng để phát triển sản phẩm đồng bộ, đủ sức cạnh tranh trên thị trường.

Ông nhấn mạnh lợi thế độc đáo của Thái Nguyên nằm ở tài nguyên nguyên bản: không gian chè trung du, làng nghề truyền thống, văn hóa Tày, Nùng, Dao, cùng di sản cách mạng ATK. Nếu được kết nối liền tuyến, những giá trị này có thể hình thành cụm du lịch văn hóa, nông nghiệp, lịch sử trọn vẹn.

Khi được hỏi về điều tạo nên sức hút của những mô hình thành công như Làng văn hóa du lịch Thái Hải, vùng chè Tân Cương hay hồ Núi Cốc, ông Vũ Văn Tuyên cho rằng điểm cốt lõi nằm ở việc tôn trọng nguyên bản. Thái Hải vận hành hoàn toàn bởi cộng đồng, tái hiện nhịp sống Tày, Nùng chân thực. Tân Cương hấp dẫn vì câu chuyện văn hóa trà gắn với cảnh quan nông nghiệp đặc thù. Hồ Núi Cốc sở hữu không gian mặt nước rộng, nhiều tiềm năng để trở thành trung tâm du lịch của vùng trung du.

Ông phân tích thêm rằng, khi người dân thay đổi tư duy, từ sản xuất thuần nông sang cung cấp dịch vụ trải nghiệm, kinh tế và văn hóa sẽ tự chuyển động theo hướng tích cực. Đây chính là giá trị sâu nhất mà du lịch cộng đồng đem lại cho nông thôn Thái Nguyên, thúc đẩy giữ gìn bản sắc, làm đẹp môi trường và tạo tinh thần hợp tác trong cộng đồng.

Ở góc độ sản phẩm OCOP kết hợp du lịch, ông nhấn mạnh ba yếu tố quyết định: tính nguyên bản, câu chuyện sản phẩm và vận hành chuyên nghiệp. Du khách muốn những trải nghiệm thật, muốn hiểu hành trình tạo nên sản phẩm; đồng thời dịch vụ cần bảo đảm an toàn, vệ sinh và được thiết kế phù hợp từng nhóm khách. Khi ba yếu tố này hòa quyện, sản phẩm trải nghiệm sẽ trở thành hành trình văn hóa đúng nghĩa.

Đánh giá những điểm nghẽn hiện nay, ông cho rằng một số mô hình dừng lại ở mức “có điểm để xem” vì thiếu câu chuyện bản địa và chưa tổ chức giá trị trải nghiệm một cách nhất quán. Khi sản phẩm có câu chuyện rõ ràng và mang đậm bản sắc, mô hình sẽ bứt phá mạnh mẽ.

Ông cũng dẫn chứng kinh nghiệm liên kết vùng thành công tại Hà Giang, Quảng Nam và Ninh Bình, nơi mỗi cộng đồng giữ bản sắc riêng nhưng cùng kể chung một câu chuyện vùng. Đây là định hướng mà Thái Nguyên hoàn toàn có thể học hỏi để định vị lại sản phẩm du lịch cộng đồng.

Về vai trò doanh nghiệp, ông nhìn nhận khu vực tư nhân sẽ ngày càng có vị trí chiến lược trong đầu tư hạ tầng nhẹ, nâng cao chất lượng trải nghiệm và chuyển đổi số điểm đến. Doanh nghiệp mang đến năng lực vận hành, tiêu chuẩn dịch vụ và mạng lưới thị trường rộng. Điều quan trọng là doanh nghiệp phải tôn trọng bản sắc địa phương, đặt cộng đồng vào vị trí trung tâm và hình thành mô hình hợp tác minh bạch. Khi doanh nghiệp và cộng đồng cùng đồng hành, du lịch cộng đồng sẽ phát triển theo hướng bền vững và lan tỏa.

Hành trình phát triển du lịch cộng đồng của Thái Nguyên đang bước vào giai đoạn cần cú hích mới. Tài nguyên thiên nhiên đa dạng, bản sắc văn hóa phong phú và những mô hình tiên phong đã khẳng định tiềm năng lớn của loại hình này trong chiến lược phát triển kinh tế địa phương.

Điều Thái Nguyên cần lúc này là quy hoạch mạch lạc, đào tạo bài bản, câu chuyện bản địa thuyết phục và sự đồng hành của doanh nghiệp. Mỗi cộng đồng phải tìm được sản phẩm riêng của mình nhưng cùng kể chung một câu chuyện lớn về vùng chè, văn hóa dân tộc và di sản ATK. Khi bản sắc được đặt ở vị trí trung tâm, du lịch cộng đồng sẽ trở thành động lực phát triển quan trọng, vừa nâng cao đời sống người dân vừa tạo dấu ấn cho tỉnh trên bản đồ du lịch trung du miền núi phía Bắc.

Với nền tảng sẵn có và những tín hiệu tích cực từ cộng đồng, Thái Nguyên hoàn toàn có thể bước vào giai đoạn tăng tốc, định vị du lịch cộng đồng như một thương hiệu bền vững, giàu bản sắc và mang đậm hơi thở của nông thôn mới thời kỳ mới.

Nhật Hạ