Thách thức cho WHO trong vận động tài chính

Yêu cầu cải tổ bộ máy

Sau việc rút lui của Mỹ, WHO ngày càng đối mặt với nhiều thách thức về quản trị tài chính. Theo các báo cáo tài chính gần đây, hơn 200 triệu USD trong ngân sách của WHO đã được sử dụng cho chi phí di chuyển của các lãnh đạo cấp cao khi tham gia hội nghị và diễn đàn quốc tế.

Bên cạnh đó, bộ máy lãnh đạo của tổ chức này đang ngày càng trở nên cồng kềnh. Một cuộc điều tra năm 2025 của Health Policy Watch cho thấy số lượng giám đốc cấp cao (D2) – cấp bậc ngay dưới Tổng Giám đốc – đã gần như tăng gấp đôi kể từ khi ông Tedros Adhanom Ghebreyesus nhậm chức. Tính đến tháng 7/2024, WHO có 75 người giữ vị trí D2, so với chỉ 39 người vào năm 2017. Tổng chi phí cho 215 giám đốc, Tổng Giám đốc và 11 nhân sự cấp cao đã lên tới 92 triệu USD mỗi năm. Hai hình thức chi tiêu này phản ánh những vấn đề cơ cấu sâu sắc mà WHO cần giải quyết bằng các biện pháp cải tổ mang tính hệ thống.

Tổng Giám đốc WHO Tedros Ghebreyesus đã công khai nhấn mạnh việc cần giới hạn các chuyến công tác, tăng cường họp trực tuyến và cắt giảm chi phí ở các lĩnh vực như thiết bị công nghệ thông tin và cải tạo văn phòng. Đây được xem là những bước đi thể hiện sự nhận thức về trách nhiệm của lãnh đạo WHO trong nỗ lực phục hồi uy tín của tổ chức.

Tuy nhiên, tính đến cuối năm 2023, khoảng 60% quỹ đóng góp của WHO đến từ các tổ chức chưa công bố danh tính, và hơn 80% các khoản quyên góp trên 100.000 USD có nguồn gốc ẩn danh. Trong số các đối tác tư nhân lớn, Bloomberg Philanthropies – quỹ từ thiện của tỷ phú Mỹ Michael Bloomberg được thành lập năm 2006 và hoạt động chủ yếu ở các quốc gia đang phát triển – hiện là một trong những nhà tài trợ tư nhân hàng đầu cho WHO.

Ông Anil Soni, Giám đốc điều hành Quỹ WHO, đã bảo vệ việc này, cho rằng tổ chức tránh nhận các khoản tài trợ có xung đột lợi ích và việc giữ ẩn danh giúp các công ty tránh bị “nhắm mục tiêu”.

Nhiều chuyên gia nhận định, các cuộc họp chuẩn bị cho COP11 tại Geneva (Thụy Sĩ) có thể thực hiện trực tuyến để giảm thiểu chi phí. Nguồn: Reuters

Giảm tác hại của thuốc lá: Yêu cầu cấp bách

Trong nỗ lực kiểm soát thuốc lá, chiến lược giảm tác hại đã được WHO xác định là một trong những trụ cột chiến lược quan trọng kể từ năm 2003, bên cạnh chấm dứt hoàn toàn việc hút thuốc lá điếu. Tổ chức này cũng nhận định rằng, hiệu quả giảm tác hại chỉ đạt được khi người hút thuốc chuyển sang các sản phẩm ít độc hại hơn.

Tuy nhiên, trong hơn 2 thập kỷ qua, trụ cột này chưa được triển khai hiệu quả trong thực tiễn. Thay vì được tích hợp vào chính sách kiểm soát thuốc lá, các sản phẩm không khói thay thế thuốc lá điếu lại thường bị xem như một mối đe dọa từ ngành công nghiệp thuốc lá. Các chương trình nghị sự duy trì quan điểm này, khi đề cập đến “giảm tác hại” như một luận điểm của ngành công nghiệp, thay vì một chiến lược y tế công cộng dựa trên bằng chứng, cũng như bất chấp các dữ liệu đời thực từ các quốc gia thành công.

Ông Tedros Ghebreyesus, Tổng Giám đốc WHO, và ông Michael Bloomberg, nhà sáng lập Quỹ Bloomberg Philanthropies. Nguồn: Forbes

Tại Philippines, Bloomberg Philanthropies từng bị cáo buộc sử dụng viện trợ như một công cụ gây ảnh hưởng tới chính sách kiểm soát thuốc lá của nước này. Cơ quan Quản lý Dược và Thực phẩm Philippines xác nhận họ đã nhận tài trợ từ Bloomberg Initiative và Liên minh Phòng chống Lao & Bệnh phổi Quốc tế (The Union) để triển khai các chương trình kiểm soát thuốc lá.

Trong khi đó, tại Mỹ, báo cáo của Ủy ban Giám sát Hạ viện công bố tháng 7/2025 chỉ ra rằng Bloomberg Philanthropies có thể đã tận dụng nguồn lực tài chính của mình để tác động sâu rộng đến chính sách công thông qua việc tài trợ nhân sự pháp lý được cài vào các văn phòng Tổng Chưởng lý tiểu bang. Những nhân sự này được cho là chủ động thúc đẩy các hoạt động pháp lý nhằm tạo ảnh hưởng chính sách phù hợp với mục tiêu riêng của quỹ.

Trên thực tế, nhiều tổ chức y tế quốc tế uy tín đã tiến hành các nghiên cứu khoa học độc lập về nhóm sản phẩm thay thế thuốc lá nhằm giảm tác hại. Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cùng với các cơ quan y tế tại nhiều quốc gia đã công nhận vai trò của các sản phẩm không khói trong chiến lược giảm thiểu rủi ro sức khỏe. Tuy nhiên, không ít chuyên gia cho rằng những bằng chứng này vẫn chưa được WHO ghi nhận đầy đủ.

Các chuyên gia kỳ vọng WHO không chỉ cải tổ bộ máy nhân sự, mà còn cần xem xét nghiêm túc các dữ liệu khoa học hiện có, đặc biệt là khái niệm giảm tác hại thuốc lá...