TFP – nền tảng đổi mới mô hình tăng trưởng của Việt Nam

Nâng cao năng suất các nhân tố tổng hợp (Total Factor Productivity - TFP) chính là nền tảng quan trọng để chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế từ dựa vào khai thác nguồn lực sang dựa vào hiệu quả và tri thức.

Việc khai thác hiệu quả các tiềm năng nâng cao chất lượng TFP không chỉ là một cơ hội, mà còn là yêu cầu chiến lược cấp thiết để đảm bảo tăng trưởng bền vững, tự chủ và có năng lực cạnh tranh trong dài hạn.

Lao động Việt Nam tại Nhật Bản. Nguồn: asia.nikkei.com

Lao động Việt Nam tại Nhật Bản. Nguồn: asia.nikkei.com

TFP là chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất mang lại do nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và lao động, nhờ vào tác động của các nhân tố đổi mới công nghệ, hợp lý hóa sản xuất, cải tiến quản lý, nâng cao trình độ lao động...

Theo đó, chúng ta có thể chia kết quả sản xuất thành ba phần: (i) phần do vốn tạo ra, (ii) phần do lao động tạo ra; (iii) và phần do nhân tố tổng hợp tạo ra. Như vậy, không nhất thiết lúc nào cũng phải tăng lao động hoặc vốn để tăng đầu ra, mà có thể có đầu ra lớn hơn bằng cách sử dụng tối ưu nguồn lao động và vốn, cải tiến quá trình công nghệ, trình độ quản lý, trong đó các nhân tố đầu vào được phối hợp sử dụng tốt nhất.

Năng suất vẫn xếp sau yếu tố vốn

Tốc độ tăng TFP và đóng góp của TFP vào tăng trưởng GDP đã được Cục Thống kê công bố theo từng giai đoạn, phản ánh xu hướng cải thiện nhờ thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao kỹ năng lao động và đầu tư công nghệ.

Kết quả biểu đồ 1 và biểu đồ 2 cho thấy, từ năm 2010 đến nay tốc độ tăng lao động là thấp nhất, năm 2020 do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 nên tốc độ tăng lao động giảm 1,92%; năm 2024 chỉ tăng 1,09%. Tiếp đó là tốc độ tăng TFP, cao hơn tốc độ tăng lao động nhưng vẫn thấp hơn tốc độ tăng GDP. Đối với các năm Covid-19 và hậu Covid-19, tốc độ tăng GDP chỉ khoảng dưới 3%, trong khi tốc độ tăng vốn ở các năm luôn ở mức cao, trên 7% (biểu đồ 1, 2).

Kết quả biểu đồ 3 và biểu đồ 4 cũng cho thấy đóng góp của lao động (L) vào tăng trưởng GDP là khá thấp, đóng góp của vốn (K) vào tăng trưởng GDP là lớn nhất. Đặc biệt, năm 2023, đóng góp của lao động vào tăng trưởng GDP chỉ đạt 2,58% trong khi đóng góp của vốn là 51,42%, đóng góp của TFP là 46%.

Điều này phản ánh rõ thực trạng năng suất lao động chưa cao, đòi hỏi phải tiếp tục đẩy mạnh đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng nhân lực và hiệu quả sử dụng vốn để duy trì tăng trưởng bền vững.

Xét theo giai đoạn, có thể thấy đóng góp của yếu tố vốn vào tăng trưởng vẫn luôn là lớn nhất, trong đó giai đoạn 2016-2020 là 52,16%; giai đoạn 2011-2020 là 51,07%; giai đoạn 2011-2024 là 49,88%; và giai đoạn 2021-2024 là 46,71%. Đóng góp của TFP cao nhất là giai đoạn 2016-2020 với mức 46,04%; thấp nhất là giai đoạn 2011-2020 với mức 40,45%.

Những thách thức đặt ra

Mặc dù tiềm năng lớn, quá trình phát triển kinh tế số và nâng cao TFP tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rào cản:

1. Hệ thống thể chế, chính sách chưa bắt kịp tốc độ phát triển công nghệ;

2. Hạ tầng số thiếu đồng bộ;

3. Khoảng cách số giữa đô thị và nông thôn;

4. Thiếu hụt nguồn nhân lực có kỹ năng số;

5. Thiếu hệ thống chia sẻ dữ liệu quốc gia, dữ liệu còn phân tán;

6. Chưa có cơ chế mạnh mẽ để khuyến khích đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp.

Giải pháp đề xuất

1. Hoàn thiện thể chế

- Ban hành khung pháp lý cho dữ liệu, trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ chuỗi khối (blockchain), an ninh mạng.

- Xây dựng hệ thống chỉ tiêu thống kê về kinh tế số và TFP.

2. Thúc đẩy chuyển đổi số trong doanh nghiệp

- Hỗ trợ tín dụng ưu đãi cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.

- Phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ.

3. Phát triển nhân lực số

- Tích hợp đào tạo kỹ năng số vào giáo dục phổ thông và đại học.

- Kết nối giữa Nhà nước - Doanh nghiệp - Trường học trong đào tạo nghề.

4. Tăng đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) và đổi mới sáng tạo.

- Tăng tỷ trọng đầu tư công cho nghiên cứu.

- Khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư công nghệ lõi.

5. Nâng cao năng lực đo lường TFP

- Áp dụng mô hình growth accounting 4.0.

- Phát triển cơ sở dữ liệu lớn phục vụ hoạch định chính sách.

Kết luận

TFP là trụ cột chính trong quá trình tái cấu trúc và hiện đại hóa nền kinh tế. Việt Nam cần một chiến lược bài bản và toàn diện, trong đó TFP cần được đặt là mục tiêu trung tâm.

Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của TFP vào tăng trưởng kinh tế của Việt Nam đạt 55%. Bên cạnh đó, Chính phủ Việt Nam còn có tham vọng đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế bình quân hai con số cho giai đoạn 2026-2030.

Các số liệu tính toán TFP trong giai đoạn vừa qua cho thấy đóng góp của yếu tố này trong tăng trưởng kinh tế vẫn còn thấp hơn nhiều so với mục tiêu đặt ra. Do vậy, để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần phải nỗ lực và tập trung vào phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Với sự đồng thuận và hành động quyết liệt từ chính quyền, doanh nghiệp và toàn xã hội, TFP được hy vọng sẽ là động lực mạnh mẽ cho tăng trưởng trong kỷ nguyên mới.

Bùi Trinh - Nguyễn Việt Phong

Nguồn Saigon Times: https://thesaigontimes.vn/tfp-nen-tang-doi-moi-mo-hinh-tang-truong-cua-viet-nam/
Zalo