Tết Doi của người Mường ở Thu Cúc là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Nghi lễ trong lễ hội Tết Doi của người Mường xã Thu Cúc, tỉnh Phú Thọ

Tết Doi hay còn được gọi là lễ hội cúng vía lúa, là lễ hội truyền thống quan trọng của người Mường xã Thu Cúc, diễn ra vào ngày mùng 7, mùng 8 tháng Giêng. Lễ hội mang đậm tín ngưỡng nông nghiệp, gắn liền với việc cầu mùa, cầu phúc và bảo tồn giống lúa, thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên, tổ tiên.

Theo quan niệm của đồng bào Mường, Tết Doi là nghi lễ thiêng liêng, độc đáo gắn với gìn giữ cây lúa, coi trọng loại ngũ cốc nuôi sống con người. Tết Doi đã đã tồn tại hàng trăm năm nay và trở thành một phong tục cổ truyền được bảo tồn từ đời này sang đời khác. Trong Tết Doi, rước vía lúa đã trở thành một nghi lễ thiêng liêng, không thể thiếu.

Gọi vía lúa, rước vía lúa nghĩa là gọi về cơm gạo từ mường Trời. Hồn lúa mà ở lại với con người thì thóc lúa năm đó mới đầy bồ, đầy cót, nhà nhà no đủ. Hạt giống lúa đã được dân bản Mường thần thánh hóa, trở nên thiêng liêng trong các nghi lễ của Tết Doi.

Trước đây, cúng vía lúa chỉ diễn ra trong các gia đình mà không diễn ra ở cộng đồng. Năm 2014, được ngành văn hóa nghiên cứu, phục dựng, sau gần nửa thế kỷ bị gián đoạn, Tết Doi của người Mường và tục rước vía lúa được tổ chức đúng nguyên bản cổ xưa với ý nghĩa là một nghi lễ cộng đồng.

Trò đâm Đuống, Chạm ống tại lễ hội tượng trưng cho công việc giã lúa, giã gạo với mong ước lúa gạo luôn đầy cối để được no đủ quanh năm

Trong nghi thức Tết Doi truyền thống, người Mường ở Thu Cúc thường lựa chọn những bông lúa chắc mẩy, đều đẹp, bó thành từng chùm lớn dùng để làm vật thiêng trong nghi lễ.

Tiếp đó, vào buổi sáng tổ chức Tết Doi, người dân cùng nhau rước chùm lúa to đẹp đến miếu thờ nàng Cúc gần cửa Mường để làm lễ tế thần linh. Đi đầu đoàn rước là thầy mo, người đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các nghi lễ, sau đó là những người cầm trống, chiêng, cờ, khiêng rước và đoàn người đâm đuống, chạm ống là một nghi thức cổ truyền trong Tết Doi.

Khi đến địa điểm làm lễ, trống chiêng được đánh vang lên, thầy mo làm lễ khấn cúng gọi vía lúa về với bản Mường, chia giống lúa cho dân bản để gieo trồng, để lại chùm lúa giống đẹp để thờ tại miếu nàng Cúc. Trong lúc thầy mo khấn cúng, dân bản cùng nhau đánh chiêng, trống vang lừng khắp nơi để mời gọi vía lúa với bản Mường.

Tham gia lễ hội, người dân và du khách còn được trải nghiệm các hoạt động diễn xướng dân gian, trò chơi truyền thống

Trong khuôn khổ lễ hội, bên cạnh các hoạt động nghi thức, nghi lễ cổ truyền, người dân, du khách còn được tham gia các hoạt động văn hóa truyền thống như đâm Đuống, Chạm ống, đây là những động tác biểu tượng cho công việc giã lúa, giã gạo với mong ước lúa gạo luôn đầy cối để được no đủ quanh năm.

Cùng với đó, tại lễ hội người dân, du khách còn được trải nghiệm các hoạt động diễn xướng dân gian, trò chơi truyền thống của các dân tộc anh em cùng sinh sống trên địa bàn xã Thu Cúc như: múa Mỡi, múa Sạp của dân tộc Mường, múa khèn của dân tộc Mông, múa Chuông của dân tộc Dao…

Với những giá trị văn hóa tiêu biểu, mang đậm bản sắc tộc người, vừa qua "Tri thức dân gian Lễ hội truyền thống, tập quán xã hội và tín ngưỡng Tết Doi của người Mường xã Thu Cúc, tỉnh Phú Thọ" đã vinh dự được Bộ VHTTDL đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Việc được Bộ VHTTDL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là minh chứng cho nỗ lực bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống trên quê hương Đất Tổ. Đồng thời, tạo tiền đề quan trọng để cộng đồng dân tộc Mường ở Thu Cúc từng bước triển khai các hoạt động bảo vệ, phát huy, khai thác giá trị di sản văn hóa phi vật thể độc đáo gắn với phát triển du lịch cộng đồng, đáp ứng nhu cầu trải nghiệm của du khách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội.

QUỲNH VY; ảnh: Sở VHTTDL Phú Thọ