Tập thơ 'Sen' - biểu tượng thi ca bền vững của tâm hồn Việt

Ngay từ thời trung đại, hoa sen đã được các bậc danh sĩ nâng tầm thành biểu tượng của phẩm hạnh và nhân cách

Trong kho tàng thi ca Việt Nam, ít có hình tượng nào bền bỉ và đa nghĩa như hoa sen. Tập thơ “Sen” do nhà thơ Đặng Huy Giang tuyển chọn và Nhà xuất bản Hội Nhà văn phát hành vào quý II năm 2024, là một công trình chuyên đề thi ca đặc sắc, tập hợp gần 130 bài thơ của hơn 60 tác giả từ thời trung đại đến đương đại. Đây không chỉ là tuyển tập thơ về sen mà còn là hành trình khám phá chiều sâu văn hóa, đạo lý, tâm linh và xúc cảm của người Việt qua nhiều thế kỷ.

Ngay từ thời trung đại, hoa sen đã được các bậc danh sĩ như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Cao Bá Quát… nâng tầm thành biểu tượng của phẩm hạnh và nhân cách. Trong thơ Nguyễn Trãi, sen mang dáng dấp của bậc quân tử sống giữa bùn mà không hôi tanh, giữ sự thanh cao giữa cõi đời bụi nhơ:

Lầm nhơ chẳng bén, tốt hòa thanh
Quân tử kham khuôn được thửa danh.

Sen hiện lên như một lời khẳng định đạo đức, phẩm chất cần có của con người biết giữ mình giữa dòng đời đầy biến động. Với Nguyễn Du, hoa sen lại bước vào không gian lãng mạn của giấc mộng tuổi trẻ, đắm chìm trong ánh sáng của một tình yêu thanh khiết:

Sáng nay đi hái đóa hoa sen
Hẹn cô hàng xóm cùng đi với…

Hái sen trong thơ ông là ẩn dụ cho những giấc mộng lứa đôi, cho khát vọng được yêu và được kết nối tâm hồn.

Bước sang thời kỳ hiện đại, đặc biệt từ Phong trào Thơ mới và thơ cách mạng, sen không còn đơn thuần là biểu tượng đạo lý mà trở thành hình ảnh đầy xúc cảm. Trong bài “Sen hồ”, nhà thơ Chế Lan Viên viết:

Hoa trong hồ rụng cả
Chỉ là còn hương thơm.

Sen không còn là sự vật cụ thể, mà là hồi ức, là cái đẹp đã qua nhưng để lại dư hương, biểu tượng của những mối tình xa, của cái đẹp thầm lặng nhưng bền bỉ.

Thế hệ thơ đương đại tiếp tục làm giàu thêm chiều sâu biểu tượng sen. Nhà thơ Hồng Thanh Quang mang đến một cái nhìn đầy hoài niệm:

Thấm sâu vào nỗi nhớ hương cốm
Gói hờ nhan sắc lá sen tơ…

Còn trong thơ Quang Tuyến, sen như mang phẩm chất con người đầy bản lĩnh, "gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn":

Rưng rưng từng búp căng đầy
Rễ bầm dập máu sình lầy mọc lên
Thanh cao tinh khiết ở trên
Tanh hôi tự đáy bùn đen nuôi mình.

Tập thơ "Sen" quy tụ nhiều tác giả nổi tiếng

Đó là lời tuyên ngôn về sức sống, về sự mềm dẻo mà kiên cường, một vẻ đẹp của đạo lý hòa quyện với bản lĩnh hiện sinh. Sen cũng được nhìn nhân văn đầy tinh tế. Trong thơ Yến Lan, sen gắn với vẻ đẹp mong manh của người con gái:

Ấp lạnh tay em chắn gió luồn
Tái xanh màu ngọc ngón ngà run…

Còn Vũ Quần Phương trong bài "Chè sen" lại dùng sen như một ẩn dụ triết học sâu sắc. Sen chết đi để hóa thân vào chén trà, trở thành hương vị tinh thần:

Tôi uống chè hay sen
không biết
chỉ biết rằng hoa thác
thì chè thành hương bay.

Cái chết của hoa ở đây không bi lụy mà là một hình thức hóa thân cao quý để cái đẹp trường tồn trong một hình hài khác.

Một số thi phẩm đi sâu hơn vào tầng tâm linh, dùng sen như phương tiện bày tỏ những niềm riêng sâu lắng. Trong "Bài hát ru hoa sen", Trần Hòa Bình viết:

Ngủ đi những đóa hoa vợ chồng
Ta ru hoa một đêm dài đơn độc…

Hoa sen trở thành “người bạn lặng lẽ”, là nơi ký thác khát vọng yêu thương trong nỗi cô đơn của kiếp người. Còn trong bài "Vu lan" của Nguyễn Thị Việt Nga, sen hóa thành dấu tích cuối mùa, dẫn dắt người đọc đến những câu hỏi triết lý về sự tồn tại và luân hồi:

Vu lan lên vãn cảnh chùa
Gặp sen một đóa cuối mùa lẻ loi
Sắc hương liệu có luân hồi?
Giật mình vấp tiếng chuông rơi cuối chiều!

Câu hỏi “Sắc hương liệu có luân hồi?” không chỉ là một thắc mắc về vòng đời hoa lá, mà còn là câu hỏi về cái đẹp, về ký ức, về những điều đã mất có còn cơ hội tái sinh?

Tập thơ Sen không chỉ đặc sắc ở nội dung, mà còn cho thấy sự công phu trong biên soạn. Nhà thơ Đặng Huy Giang đã không sắp xếp các bài thơ theo niên đại mà theo mạch cảm xúc, tạo nên một hành trình mượt mà, nơi những lớp nghĩa thi ca dần mở ra trong lòng người đọc.

Tập thơ quy tụ nhiều thế hệ thi sĩ từ Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Cao Bá Quát… đến các nhà thơ hiện đại như Chế Lan Viên, Vũ Quần Phương, rồi những cây bút đương đại như Lê Phương Liên, Hồng Thanh Quang, Trương Nam Hương, Trần Hòa Bình, Nguyễn Thị Việt Nga, Lê Thiếu Nhơn… Dù phong cách khác nhau nhưng họ gặp nhau ở tình yêu sâu đậm với hình tượng sen - một tình yêu vừa giàu văn hóa, vừa giàu mỹ cảm.

Tập thơ “Sen” góp phần mở rộng bản đồ biểu tượng trong văn học Việt Nam. Từ biểu tượng tôn giáo, sen đã hóa thân thành biểu tượng văn hóa, rồi biểu tượng cảm xúc, cá nhân, và cuối cùng là bản ngã. Đó là hành trình hóa thân liên tục, khẳng định sức sống lâu dài và tính đa nghĩa của sen trong tâm thức Việt.

Tập thơ “Sen” không chỉ là một ấn phẩm thi ca, mà còn là một tấm gương soi hồn Việt, nơi cái đẹp được cảm bằng cả con tim, lý trí và ký ức. Mỗi bài thơ là một cánh sen nhẹ nhàng mà kiêu hãnh, nhỏ bé mà thẳm sâu. Đọc “Sen”, là được chạm vào những rung động tinh tế nhất của đời sống và văn hóa, là được sống lại những lớp thời gian nơi sen hiện ra như biểu tượng thiêng liêng của cái đẹp không phai tàn, nơi cái đẹp không chỉ để ngắm, mà để mỗi độc giả được suy ngẫm, chiêm nghiệm và lắng nghe tiếng lòng mình.

NGUYỄN LAN ANH