Tạo hành lang pháp lý thông thoáng khơi thông dòng chảy tri thức-công nghệ

Tiếp tục Kỳ họp thứ 10, chiều 6/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về ba dự án luật liên quan đến lĩnh vực khoa học-công nghệ, gồm: Luật Chuyển đổi số; Luật Công nghệ cao (sửa đổi) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ.

Đề xuất chủ sở hữu công nghệ có quyền được phân phối, bán sản phẩm tạo ra từ công nghệ

Quan tâm đến việc sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ, đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn TP Hà Nội) cho biết, trên thực tế, dòng chảy tri thức từ viện, trường ra doanh nghiệp vẫn chưa thực sự thông suốt. Nhiều kết quả nghiên cứu có giá trị vẫn còn nằm lại trong ngăn kéo, chưa đi được ra thị trường.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn TP Hà Nội). (Ảnh: DUY LINH)

Trong khi đó, ở các nước phát triển, khoảng cách giữa nghiên cứu và sản xuất đã được thu hẹp nhờ cơ chế pháp lý rất linh hoạt, khuyến khích mạnh mẽ hoạt động thương mại hóa công nghệ.

Vì vậy, đại biểu cho rằng lần sửa đổi này không chỉ là để "sửa luật", mà là để tạo hành lang pháp lý mở, thông thoáng và hiện đại, nhằm khơi thông dòng chảy tri thức - công nghệ, đưa đổi mới sáng tạo thực sự trở thành một trụ cột tăng trưởng.

Góp ý vào nội dung cụ thể, về quyền chuyển giao công nghệ, đại biểu Nguyễn Thị Lan đề nghị đề nghị bổ sung thêm hai quyền rất quan trọng cho chủ sở hữu công nghệ, đó là quyền được tiếp tục cải tiến, phát triển và hoàn thiện công nghệ đã chuyển giao và quyền được phân phối, bán sản phẩm tạo ra từ công nghệ đó.

Theo đại biểu, bổ sung này sẽ giúp bảo vệ đầy đủ hơn quyền thương mại hóa của nhà sáng tạo, đồng thời tạo động lực tài chính thực chất cho các viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp đầu tư nghiêm túc vào nghiên cứu vào phát triển (R&D).

Đại biểu cho biết, ở Việt Nam, một số cơ sở đào tạo và nghiên cứu đã có các trung tâm chuyển giao công nghệ, nhưng vẫn còn thiếu cơ chế rõ ràng để họ được sở hữu và khai thác hợp pháp kết quả nghiên cứu. Việc sửa Luật lần này cần tháo gỡ chính điểm đó, để nhà khoa học, viện, trường được quyền và được khuyến khích làm chủ công nghệ.

Ngoài ra, đại biểu đoàn Hà Nội đề xuất bổ sung nguyên tắc "ưu tiên trong nước" khi chuyển giao các công nghệ cao thuộc danh mục khuyến khích ra nước ngoài. Điều này không nhằm hạn chế hội nhập, mà để bảo đảm năng lực tự chủ công nghệ quốc gia.

"Các nước như Mỹ, EU, Nhật Bản đều có cơ chế kiểm soát xuất khẩu công nghệ chiến lược, không chỉ vì an ninh quốc gia mà còn để giữ lại giá trị đổi mới trong nước. Chúng ta cần một khung pháp lý tương tự để vừa hội nhập, vừa giữ được lợi thế quốc gia", đại biểu Nguyễn Thị Lan nói.

Cần bổ sung quy định về trách nhiệm pháp lý của các bên trong góp vốn bằng công nghệ

Nêu ý kiến thảo luận tại tổ, đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh (Đoàn TP Đà Nẵng) bày tỏ đồng tình với tinh thần đổi mới mạnh mẽ của dự thảo khi chuyển từ cơ chế “Nhà nước sở hữu toàn bộ” sang “giao quyền sở hữu cho tổ chức tạo ra công nghệ”.

Đại biểu nêu thực tế lâu nay, phần lớn kết quả nghiên cứu từ các đề tài, dự án sử dụng ngân sách nhà nước đang bị "đóng cất trong ngăn tủ" hoặc tồn tại dưới dạng báo cáo, mà không được thương mại hóa. Nguyên nhân chính là do quyền sở hữu thuộc về Nhà nước, nhưng không có cơ quan cụ thể chịu trách nhiệm khai thác.

Vì vậy, việc giao quyền sở hữu cho tổ chức trực tiếp tạo ra công nghệ như viện nghiên cứu, trường đại học sẽ tạo động lực mạnh mẽ để họ chủ động chuyển giao, thương mại hóa và góp vốn bằng công nghệ.

Quang cảnh một phiên thảo luận tổ chiều 6/11. (Ảnh: DUY LINH)

Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc có cơ chế khuyến khích việc thương mại hóa, Nhà nước nên thiết lập cơ chế hỗ trợ đăng ký, bảo hộ và tư vấn pháp lý cho các tổ chức được giao quyền. Vì thực tế các viện, trường hiện thiếu năng lực pháp lý và tài chính trong việc xác lập, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Về quyền góp vốn bằng công nghệ và tự quyết định giá trị công nghệ góp vốn, khoản 2 Điều 8 dự thảo Luật quy định: "Tổ chức, cá nhân là chủ sở hữu hoặc có quyền sử dụng hợp pháp công nghệ được quyền góp vốn bằng công nghệ vào dự án đầu tư hoặc doanh nghiệp; được tự quyết định giá trị công nghệ góp vốn..."

Đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh cho rằng đây là bước mở thể hiện nguyên tắc tự do trong cam kết, tự nguyện trong thỏa thuận, tạo điều kiện thoáng cho các bên linh hoạt trong hoạt động đầu tư, khởi nghiệp, chuyển giao công nghệ.

Tuy nhiên, theo đại biểu đoàn Đà Nẵng, quy định này cũng sẽ tiềm ẩn mặt trái, đó là: quy định "tự quyết định giá trị công nghệ góp vốn" sẽ rơi vào tình trạng bị lợi dụng để nâng khống giá trị công nghệ, hình thành vốn không có thực, dẫn đến nguy cơ chuyển giá hoặc trốn thuế.

Từ nguy cơ tiềm ẩn đó, đại biểu đề nghị cân nhắc điều chỉnh ngưỡng bắt buộc phải thuê tổ chức định giá độc lập đối với các thương vụ góp vốn bằng công nghệ có giá trị từ một mức nhất định trở lên để bảo đảm tính khách quan, đồng thời ngăn ngừa gian lận giá trị.

Ngoài ra, Luật cũng cần bổ sung quy định về trách nhiệm pháp lý của các bên tham gia định giá, trong đó, bao gồm tổ chức định giá, chủ thể góp vốn và bên nhận vốn; có chế tài xử lý hành chính hoặc hình sự tương ứng nếu cố ý làm sai.

Liên quan nội dung này, đại biểu Nguyễn Thị Lan (Đoàn TP Hà Nội) đề nghị rà soát lại để bảo đảm thống nhất là giao quyền sở hữu công nghệ cho tổ chức trực tiếp tạo ra công nghệ và giao cho họ tự quyết định giá trị công nghệ góp vốn, phương án góp vốn và việc phân chia kết quả từ hoạt động góp vốn.

Đồng thời, nên áp dụng với tất cả các nhiệm vụ khoa học-công nghệ các cấp, trừ những dự án quan trọng liên quan đến an ninh, quốc phòng thì Chính Phủ hoặc cơ quan được Chính phủ giao sẽ quyết định.

VĂN TOẢN