Tạo đột phá cho quá trình phát triển hạ tầng đô thị

Những hạn chế trong cơ chế bồi thường

Luật Đất đai 2024 có quy định rõ việc người có đất bị Nhà nước thu hồi thường được bồi thường bằng tiền, bằng đất hoặc nhà tái định cư, tùy theo điều kiện thực tế và quyết định của cơ quan chức năng. Tuy nhiên, thời gian qua nhiều trường hợp người dân chưa thực sự hài lòng với hình thức bồi thường này. Cụ thể: Thứ nhất, bồi thường bằng tiền thường không đủ để người dân có thể mua được mảnh đất mới hay căn nhà khác có vị trí, diện tích và giá trị tương đương, dễ dẫn đến tình trạng sau khi nhận tiền, người dân lâm vào cảnh khó khăn về nơi ở, sinh kế.

Thứ hai, bồi thường bằng đất hoặc nhà tái định cư cũng còn hạn chế, nhiều khu tái định cư thiếu đồng bộ về hạ tầng, vị trí xa trung tâm, ít cơ hội việc làm, dẫn đến đời sống của người dân bị đảo lộn, chất lượng sống giảm sút. Nhiều gia đình dù có nhà tái định cư nhưng vẫn phải bán đi để tìm nơi ở khác phù hợp hơn.

Luật Thủ đô 2024 với những cơ chế đặc thù về bồi thường GPMB sẽ giúp thành phố Hà Nội đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện hạ tầng đô thị. Ảnh: Thanh Hải

Thứ ba, giá đất Nhà nước áp dụng thường thấp hơn giá thị trường, gây nên tâm lý so bì, khiếu kiện kéo dài, khiến cho nhiều dự án trọng điểm bị chậm tiến độ, phát sinh chi phí lớn, làm giảm niềm tin của người dân vào công tác quản lý đất đai.

“Bản chất của bồi thường là hoàn trả cho người dân giá trị tương xứng với quyền lợi hợp pháp mà họ bị mất đi, nếu chỉ dừng lại ở tiền hoặc đất, thì chưa đáp ứng được nhu cầu đa dạng trong xã hội hiện nay. Việc bổ sung thêm hình thức bồi thường khác là cần thiết, nhưng phải có khung pháp lý rõ ràng để tránh lợi dụng hoặc phát sinh tranh chấp” - PGS.TS Nguyễn Quang Tuyến, Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Luật Hà Nội nhìn nhận.

Các chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh kinh tế - xã hội thay đổi nhanh chóng, cơ chế bồi thường đất đai cần được mở rộng, đa dạng hóa để phù hợp hơn với nhu cầu thực tiễn. Ngoài 3 hình thức cơ bản (tiền, đất, nhà tái định cư), cần bổ sung thêm các phương án như: Bồi thường bằng cổ phần hoặc quyền góp vốn vào dự án (người dân có đất bị thu hồi có thể trở thành cổ đông của dự án, hưởng lợi từ sự phát triển của chính khu đất đó, vừa bảo đảm quyền lợi lâu dài, vừa tạo sự đồng thuận xã hội); Bồi thường bằng việc đào tạo nghề, tạo việc làm (những hộ dân bị mất đất sản xuất, ngoài hỗ trợ tiền, cần có chính sách đào tạo nghề miễn phí, giới thiệu việc làm ổn định để người dân chuyển đổi sinh kế bền vững); Bồi thường bằng dịch vụ, tiện ích xã hội (người dân có thể được ưu tiên sử dụng các dịch vụ hạ tầng, giáo dục, y tế, thương mại trong các dự án mới, tạo lợi ích thiết thực và gắn bó lâu dài với cộng đồng); Bồi thường bằng các gói hỗ trợ tài chính linh hoạt (thay vì trả một lần, có thể áp dụng cơ chế trả góp, trả theo tiến độ, hoặc cung cấp các khoản vay ưu đãi cho người dân tái đầu tư).

Kỳ vọng tạo đột phá

Tại Điều 43, Luật Thủ đô 2024 có nội dung: “Tách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng (GPMB) ra khỏi dự án đầu tư công”. Như vậy, "nút thắt" GPMB vốn gây chậm tiến độ hàng loạt dự án giao thông trọng điểm của Hà Nội sẽ được tháo gỡ. Khi Luật Thủ đô 2024 cho phép Hà Nội bổ sung các hình thức bồi thường mới, TP có thể xây dựng các cơ chế linh hoạt hơn như: bồi thường bằng căn hộ thương mại giá ưu đãi; hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp; cấp quyền thuê mua dài hạn; hoặc hỗ trợ bằng các gói tín dụng ưu đãi… những hình thức này không chỉ đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân mà còn phù hợp với xu thế phát triển kinh tế đô thị hiện đại.

Đồng thời, khi có thêm các phương án bồi thường mới, người dân sẽ có nhiều lựa chọn hơn, từ đó tăng tính đồng thuận. Sự minh bạch, công bằng và linh hoạt trong chính sách bồi thường không chỉ giảm thiểu nguy cơ phát sinh khiếu kiện mà còn củng cố niềm tin của người dân vào chính quyền. Đây là yếu tố đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Hà Nội đang triển khai nhiều dự án trọng điểm như đường Vành đai 4, Vành đai 5, các tuyến metro, cải tạo chung cư cũ… “Việc đa dạng hóa hình thức bồi thường mang lại nhiều lợi ích. Đối với Nhà nước: giảm bớt tình trạng khiếu kiện, tranh chấp kéo dài, đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án hạ tầng, kinh tế - xã hội trọng điểm. Đối với DN: tạo được sự đồng thuận, hợp tác từ phía người dân, tiết kiệm chi phí giải phóng mặt bằng và giảm rủi ro pháp lý. Đối với người dân: không chỉ nhận được khoản bồi thường trước mắt, mà còn có cơ hội hưởng lợi lâu dài, cải thiện chất lượng cuộc sống, ổn định sinh kế” – chuyên gia về quy hoạch đô thị Ths. KTS Trần Tuấn Anh nhìn nhận.

Đáng chú ý, việc bổ sung các hình thức bồi thường mới cũng có thể mở ra cơ hội cho mô hình hợp tác công – tư (PPP) trong GPMB. Chẳng hạn, người dân bị thu hồi đất có thể góp vốn bằng quyền sử dụng đất vào DN thực hiện dự án và hưởng lợi nhuận theo tỷ lệ cổ phần. Mô hình này vừa bảo đảm quyền lợi lâu dài cho người dân, vừa giảm gánh nặng chi phí bồi thường trực tiếp cho Nhà nước. “Một số nước đã áp dụng cơ chế bồi thường linh hoạt, trong đó người dân có thể lựa chọn giữa tiền, đất, cổ phần, hoặc dịch vụ. Đây là cách tiếp cận hiện đại, giúp giảm xung đột lợi ích, đồng thời tạo ra động lực phát triển hài hòa giữa Nhà nước, DN và người dân. Điều này vừa giảm gánh nặng ngân sách, vừa tạo sự đồng thuận, khi người dân được trở thành một phần trong sự phát triển của Thủ đô” – TS Nguyễn Minh Phong, chuyên gia kinh tế nhấn mạnh.

Hà Nội là đô thị đặc biệt, trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa của cả nước, với đặc thù dân cư đông đúc, quỹ đất ngày càng hạn hẹp. Do đó, việc Luật Thủ đô 2024 cho phép TP chủ động sáng tạo, bổ sung thêm các hình thức bồi thường linh hoạt là rất cần thiết. Điều này không chỉ giúp Hà Nội giải quyết những thách thức trước mắt trong công tác GPMB, mà còn tạo cơ sở để xây dựng chính sách quản lý đất đai mang tính bền vững, hài hòa giữa lợi ích Nhà nước, DN và người dân. Không những vậy, việc bổ sung các hình thức bồi thường mới sẽ là “chìa khóa” để Hà Nội tháo gỡ điểm nghẽn lớn trong phát triển hạ tầng.

Doãn Thành