Tăng trưởng và bảo vệ môi trường: Cần đi đôi như 'chân ga và phanh'

Thông tin được ông Lê Công Thành, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường đưa ra tại tổ chức hội thảo “Hoàn thiện quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật và đơn giá, định mức kinh tế - kỹ thuật trong lĩnh vực môi trường” do Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội khóa XV phối hợp Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức sáng 29/8, tại Hà Nội.

Biến chất thải thành tài nguyên

Tại hội thảo, đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh, để bảo đảm tính khả thi và hiệu quả quản lý, Việt Nam cần khẩn trương rà soát, đồng bộ hóa hệ thống tiêu chuẩn quốc gia, tránh chồng chéo giữa Luật Tiêu chuẩn – Quy chuẩn kỹ thuật với Luật Bảo vệ môi trường và các luật liên quan.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành cho biết, Bộ sẽ khẩn trương tiếp thu và cụ thể hóa các kiến nghị. Ảnh: Hoàng Hiền.

“Chúng ta phải phát triển đồng bộ hạ tầng chất lượng quốc gia, với năng lực thử nghiệm, giám định, quan trắc môi trường tương thích chuẩn mực quốc tế, có lộ trình rõ ràng để hội nhập”, đại diện Bộ khẳng định.

Về định hướng, Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất ba nhóm ưu tiên then chốt: Xây dựng tiêu chuẩn cho khí thải, nước thải, chất thải nguy hại và phát thải khí nhà kính; thúc đẩy tiêu chuẩn hóa trong năng lượng tái tạo và vật liệu tái chế; đồng thời hài hòa các quy chuẩn trong nước với các tiêu chuẩn quốc tế ISO, IEC, EN nhằm đáp ứng các cam kết Net Zero 2050, COP26 và các hiệp định thương mại quốc tế.

Bộ cũng khẳng định, việc ứng dụng chuyển đổi số, vận hành cơ sở dữ liệu quốc gia kết nối dữ liệu quan trắc môi trường, tích hợp AI và Big Data trong phân tích, cảnh báo sớm rủi ro môi trường là hướng đi tất yếu, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát.

Về khung pháp lý, ông Lê Trung Thành, Vụ trưởng Vụ Khoa học – Công nghệ, Môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng), cho biết tro xỉ đã được phân loại là chất thải rắn công nghiệp thông thường và có thể sử dụng làm vật liệu san lấp, nền móng công trình nếu đáp ứng TCVN 12249:2018.

“Nếu xử lý đạt chuẩn, ngay cả bã thạch cao PG cũng có thể trở thành nguồn vật liệu thay thế lớn cho đất, cát tự nhiên”, ông Lê Trung Thành nhấn mạnh và cho hay Bộ Xây dựng cũng đã ban hành nhiều chỉ dẫn kỹ thuật hướng dẫn địa phương và doanh nghiệp khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn nguyên liệu này.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Anh Tuấn, Tổng Giám đốc EVN, cho biết hệ thống điện Việt Nam vẫn phụ thuộc nhiều vào nhiệt điện than, dẫn đến khối lượng tro, xỉ thải ra rất lớn. Trước đây, tro xỉ chủ yếu được coi là chất thải, gây áp lực cho môi trường. Tuy nhiên, từ năm 2015 đến nay, EVN đã chuyển hướng, coi tro xỉ là nguồn nguyên liệu đầu vào cho ngành vật liệu xây dựng.

“Nếu năm 2015 lượng tro xỉ chỉ tiêu thụ được khoảng 33%, từ 2022 đến nay, tỷ lệ tiêu thụ luôn vượt 100%, bao gồm cả lượng tồn lưu trước đó. Riêng 8 tháng đầu năm 2025, tổng khối lượng phát sinh 4,57 triệu tấn đã tiêu thụ 5,31 triệu tấn, đạt 116%. Các nhà máy phía Bắc như Quảng Ninh, Hải Phòng, Mông Dương 1 hay Nghi Sơn 1 đều đạt tỷ lệ tiêu thụ vượt xa 100%, góp phần giảm khối lượng tro xỉ tồn trữ tại bãi chứa”, ông Tuấn nói.

Tuy nhiên, ông Tuấn cũng cho biết khó khăn vẫn tồn tại, đặc biệt tại khu vực phía Nam, nơi khoảng cách vận chuyển xa, chi phí logistics cao, và việc sử dụng tro xỉ cho nền đường giao thông chưa được triển khai rộng rãi.

Toàn cảnh hội nghị

Về phía Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Thứ trưởng Lê Công Thành cho biết, giai đoạn 2021–2025, Bộ đã ban hành 27/31 quy chuẩn Việt Nam, bốn quy chuẩn còn lại sẽ hoàn thành trong năm 2025. Trong quá trình xây dựng, Bộ vừa tham khảo kinh nghiệm quốc tế, áp dụng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt, vừa bảo đảm phù hợp với điều kiện Việt Nam và mục tiêu tăng trưởng kinh tế.

Ông Thành nhấn mạnh: “Tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường cần đi đôi như chân ga và phanh của ô tô. Bộ nhận thức rõ trách nhiệm này trong việc xây dựng quy chuẩn, tiêu chuẩn môi trường, kế thừa kinh nghiệm quốc tế nhưng vẫn phải gắn với thực tiễn trong nước”.

Theo Thứ trưởng, sự phối hợp liên ngành đã giúp biến nhiều nguồn thải từ nhiệt điện, hóa chất như tro xỉ, thạch cao thành nguyên liệu tái sử dụng trong sản xuất. Bộ cũng đang tiếp thu ý kiến từ cơ quan quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, biến chất thải thành tài nguyên, đồng thời phối hợp Bộ Tài chính xây dựng cơ chế giá cho thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải sinh hoạt.

Bên cạnh đó, Bộ khẩn trương rà soát các tiêu chuẩn về chất lượng môi trường, chất thải và sản phẩm, áp dụng cho cơ sở có nguy cơ ô nhiễm cao, bảo đảm sử dụng công nghệ tốt nhất hiện có. Các tiêu chuẩn Việt Nam sẽ được xây dựng hài hòa với khu vực và quốc tế, nhất là trong lĩnh vực tái chế, tái sử dụng chất thải và sản phẩm thân thiện môi trường, giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực khoa học – công nghệ, bắt kịp xu thế toàn cầu và đáp ứng nhu cầu thị trường.

Cần lộ trình rõ ràng và giải pháp đồng bộ

Phát biểu kết luận hội thảo, ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, hội thảo đã đánh giá thực trạng xây dựng và áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn cùng định mức kinh tế – kỹ thuật. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu đánh giá sâu về các khó khăn trong quá trình xây dựng, như lực lượng chuyên gia, phòng thí nghiệm, thiết bị đo lường và kiểm định.

Ông Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh, mục tiêu bảo đảm tính thiết thực và hiệu quả của các tiêu chuẩn, quy chuẩn môi trường. Ảnh: Hoàng Hiền.

Ông Thi chỉ ra một số vấn đề nổi bật: xử lý xỉ thải từ các nhà máy nhiệt điện, lò đốt và cơ sở xử lý chất thải; đồng thời, hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn hiện còn bất cập, thiếu đồng bộ và khả thi. Một số quy chuẩn chỉ tập trung vào nồng độ chất thải, chưa chú trọng giải pháp thực tiễn, công nghệ và khả năng áp dụng của doanh nghiệp. Hiện có tiêu chuẩn môi trường bắt buộc, nhưng cũng có những tiêu chuẩn áp dụng tự nguyện. Nếu khuyến khích doanh nghiệp áp dụng tiêu chuẩn tự nguyện, sẽ nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường.

Ông Thi nhấn mạnh, cần cân bằng giữa các khía cạnh kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường, bởi tiêu chuẩn quá cao có thể ảnh hưởng đến sức cạnh tranh và chi phí tuân thủ của doanh nghiệp. Việc xây dựng lộ trình áp dụng quy chuẩn, tiêu chuẩn rõ ràng sẽ giúp doanh nghiệp chuyển đổi công nghệ, áp dụng quản lý hiệu quả và nâng cao chất lượng sản phẩm.

Chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn và công nghệ là yếu tố định hướng phát triển bền vững, trong khi quy chuẩn, tiêu chuẩn phản ánh trình độ khoa học – công nghệ và giá trị kinh tế từ hoạt động tái chế, tái sử dụng chất thải.

Ông Tạ Đình Thi cũng đề nghị các bộ, ngành tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, tăng cường phối hợp liên ngành và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong xây dựng, giám sát và thực hiện quy chuẩn, tiêu chuẩn môi trường. Việc hoàn thiện cần liên tục, không chờ sửa luật, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển hiện nay. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần chủ động đề xuất sửa đổi để đảm bảo quy chuẩn khả thi và có thể áp dụng thực tế.

Nguyễn Hạnh