Tăng tốc trước sự cực đoan của thiên tai

BĐBP tỉnh Khánh Hòa kêu gọi tàu thuyền vào nơi tránh trú bão. Ảnh: Văn Tân

Những con số thống kê, dù lạnh lùng, lại biết nói lên nỗi đau tột cùng. Hơn một trăm đồng bào tử vong và mất tích. Hàng chục ngàn mái nhà chìm trong biển nước, hàng trăm huyết mạch giao thông từ tỉnh lộ đến quốc lộ bị cắt đứt, sạt lở, khiến giao thông tê liệt. Nhưng vượt lên trên những tổn thất vật chất ấy, chính thực tiễn khắc nghiệt tại hiện trường đã gióng lên một hồi chuông cảnh báo, thiên tai đang thay đổi quy luật, gia tăng cả về tốc độ lẫn mức độ tàn khốc. Điều này đặt ra một mệnh lệnh sống còn cho chúng ta là không thể mãi chạy theo thiên tai, mà phải thực hiện một cuộc "đại phẫu" chiến lược trong tư duy và hành động ứng phó.

Có thể thấy rõ, hình ảnh các xóm, làng, thôn, buôn bị cô lập chỉ trong chớp mắt khi nước lũ dâng lên cuồn cuộn là minh chứng nhãn tiền cho sự bất thường của thiên tai cực đoan. Trong khoảnh khắc sinh tử ấy, chúng ta đã thấy sự dấn thân quả cảm của lực lượng vũ trang. Họ túc trực xuyên đêm, dùng dây bơi qua dòng nước ngập đến ngực, lao ca nô vào vùng rốn lũ để giành giật sự sống. Đó là tinh thần "tăng tốc để cứu dân" đầy trách nhiệm và nghĩa tình quân dân. Tuy nhiên, chính từ những nỗ lực phi thường ấy, chúng ta buộc phải thừa nhận một sự thật là cách ứng phó truyền thống đang không còn hiệu quả như mong muốn. Khi nước lên quá nhanh, địa hình biến đổi liên tục và hạ tầng oằn mình quá tải, lòng dũng cảm đơn thuần là chưa đủ. Thực tiễn đang đòi hỏi chúng ta phải chuyển đổi mô hình từ ứng phó bị động, cục bộ sang xây dựng một hệ thống phản ứng nhanh, liên vùng, dựa trên nền tảng dữ liệu thời gian thực và công nghệ cao. Đây không phải là giải pháp tình thế, mà là nhiệm vụ chiến lược, phù hợp với tầm nhìn của Chiến lược quốc gia về phòng, chống thiên tai đến năm 2030. Để "lá chắn" phòng vệ quốc gia trước thiên tai thêm vững chãi, thiết nghĩ, các mũi nhọn "tăng tốc" cần được nghiên cứu, kích hoạt.

Mũi nhọn đầu tiên là cuộc chạy đua trong dự báo và cảnh báo sớm. Hệ thống cảnh báo buộc phải chạy trước thực tế, không được phép đi sau một bước. Chỉ cần nhanh hơn dòng lũ 10-20 phút, chúng ta có thể cứu được sinh mạng của cả một gia đình. Điều này đòi hỏi sự đầu tư nghiêm túc cho mạng lưới cảm biến đo mưa, rung chấn tại các điểm đồi dốc, camera giám sát thủy văn và radar thời tiết thế hệ mới. Tin nhắn cảnh báo định vị hay loa tự động cần trở thành "người báo tin" tin cậy, rút ngắn tối đa độ trễ thông tin đến người dân.

Thứ hai là sự cấp thiết trong việc gia cố "xương sống" hạ tầng. Những cây cầu tràn bị cuốn trôi hay mặt đường bị xé nát đã chứng minh sự lạc hậu của hạ tầng trước thiên tai cực đoan. Đã đến lúc thay thế cầu tràn bằng cầu vượt lũ, xây dựng tường chắn kiên cố tại các đèo dốc và tích hợp cảm biến vào hệ thống thoát nước.

Thứ ba, tư duy liên kết vùng phải được quán triệt sâu sắc. Dòng nước lũ không biết đến ranh giới hành chính. Do đó, dữ liệu về mưa lũ, hồ chứa phải được chia sẻ tức thời giữa các địa phương. Chỉ khi có cái nhìn toàn cảnh, các quyết định cấm đường, phân luồng hay di dân mới đạt được sự đồng bộ, tránh tình trạng "mạnh ai nấy làm" gây rối loạn trong tình huống khẩn cấp.

Thứ tư, công nghệ hiện đại phải trở thành cánh tay nối dài cho lực lượng cứu hộ. Drone, robot hay thiết bị định vị chuyên dụng không thể thay thế lòng dũng cảm của người lính, nhưng chúng sẽ bảo vệ an toàn cho chính những người đi cứu hộ, giúp họ tiếp cận nạn nhân nhanh hơn, hiệu quả hơn trong những điều kiện khắc nghiệt nhất.

Cuối cùng và quan trọng nhất, là tăng tốc nâng cao năng lực cộng đồng. Trong những phút giây đầu tiên khi nước lũ ập đến, chính người dân là tuyến phòng thủ đầu tiên. Sự chủ động nắm bắt thông tin, kỹ năng tự cứu và sơ tán kịp thời của mỗi người dân sẽ quyết định sự an nguy của chính họ trước khi lực lượng chức năng tiếp cận.

Mệnh lệnh "tăng tốc để cứu dân" đã được các lực lượng vũ trang thực hiện xuất sắc trong những ngày bão lũ vừa qua, nhưng để chiến thắng trong cuộc chiến dài hơi với thiên tai cực đoan, chúng ta không thể chỉ trông chờ vào sự ứng biến khi thảm họa đã xảy ra. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ hôm nay, với tầm nhìn chiến lược và hành động quyết liệt, chính là cách mà chúng ta phải tính đến trước những thách thức của thiên tai.

Xây Dựng