Tăng thuế thuốc lá để bảo vệ sức khỏe người Việt

Thuốc lá rẻ đến mức trẻ em cũng có thể mua

Gánh nặng y tế và kinh tế do thuốc lá gây ra rất nghiêm trọng, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc chủ động và thụ động, cùng với tổn thất kinh tế lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm - tương đương 1,1% GDP quốc gia.

Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mức giá thuốc lá ở Việt Nam đang ở mức rất thấp, chỉ khoảng 0,9 USD/bao đối với các nhãn hiệu phổ biến.

Nghiên cứu cho thấy có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá được bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao. Ảnh: Minh An

Nghiên cứu do Trường Đại học Y tế công cộng phối hợp thực hiện năm 2023 cho thấy, có tới 40 nhãn hiệu thuốc lá được bán lẻ dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí chỉ 7.000 - 8.000 đồng.

“Thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh khiến giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận với ngay cả nhóm chưa có thu nhập như trẻ em”, ông Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), nhấn mạnh tại Hội thảo cung cấp thông tin về phòng chống tác hại thuốc lá do đơn vị này phối hợp tổ chức, ngày 3/6.

Giá thuốc rẻ một phần do thuế thuốc lá tại Việt Nam còn thấp. Năm 2022, tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ chỉ đạt 36%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình 59% của các quốc gia có thu nhập trung bình, thuộc nhóm thấp nhất trong khu vực ASEAN.

Chính sự dễ dàng tiếp cận này khiến việc hút thuốc trở nên phổ biến, đặc biệt ở nam giới. Dù tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc đã giảm từ 47,4% (năm 2010) xuống còn 41,1% (năm 2021), Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao nhất toàn cầu, đứng thứ 3 ở ASEAN - chỉ sau Indonesia và Myanmar.

Tăng thuế thuốc lá - Giải pháp hiệu quả, ít tốn kém

Theo WHO và các chuyên gia y tế, tăng thuế là công cụ hữu hiệu nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc, đặc biệt đối với nhóm dễ tổn thương như thanh thiếu niên và người nghèo.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, khẳng định: “Mức tăng thuế càng cao thì lợi ích cho sức khỏe cộng đồng càng lớn. Đồng thời, tăng thuế tạo thêm nguồn thu cho ngân sách để đầu tư trở lại vào các lĩnh vực thiết yếu”.

WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp dụng hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp, kết hợp giữa thuế theo tỷ lệ và thuế tuyệt đối. Cụ thể, cần bắt đầu áp thuế tuyệt đối 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng dần lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030. Mục tiêu là nâng tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ lên ít nhất 75% - ngưỡng được WHO xác định là cần thiết để giảm tiêu dùng thuốc lá hiệu quả.

Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO, chia sẻ về kinh nghiệm tăng thuế thuốc lá của các quốc gia trong khu vực ASEAN. Ảnh: Hoàng Toàn

Phân tích cho thấy, nếu áp dụng phương án của WHO, Việt Nam sẽ giảm được 696.000 người hút thuốc vào năm 2030 so với năm 2020, trong đó tỷ lệ hút thuốc ở nam giảm xuống dưới 36% và ở nữ dưới 1%. Không những vậy, tăng thuế còn giúp ngân sách nhà nước thu thêm 29.000 tỷ đồng mỗi năm vào năm 2030, đồng thời giảm gánh nặng y tế và tăng năng suất lao động xã hội.

Lo ngại về buôn lậu và thất nghiệp là không có cơ sở

Một trong những lo ngại phổ biến khi bàn về tăng thuế thuốc lá là nguy cơ gia tăng buôn lậu. Tuy nhiên, bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO, cho biết: “Buôn lậu không xuất phát từ mức thuế cao, mà chủ yếu do năng lực quản lý, giám sát chưa đủ mạnh”. Việc siết chặt kiểm soát thị trường và tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng là giải pháp quan trọng hơn nhiều so với lo ngại về giá.

Một quan điểm sai lầm khác cho rằng tăng thuế thuốc lá sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến việc làm và ngành công nghiệp. Thực tế, khi người dân giảm chi tiêu cho thuốc lá, họ sẽ chuyển khoản tiền đó sang các sản phẩm và dịch vụ khác - điều này kích thích tiêu dùng, thúc đẩy các ngành sản xuất khác phát triển và thậm chí còn tạo thêm việc làm.

Tăng thuế thuốc lá không chỉ là biện pháp tài khóa mà còn là chiến lược y tế công cộng hiệu quả. Với việc sử dụng thuốc lá gây mất 21,7 triệu giờ lao động mỗi năm do bệnh tật và tử vong sớm, đầu tư vào các chính sách phòng ngừa (như tăng thuế) là lựa chọn mang lại lợi ích lâu dài.

Võ Thu