Tân thủ tướng Nhật: Kế thừa và tiếp nối di sản

Lập trường bảo thủ và kế thừa tinh thần Abe

AP News nhận định tân Thủ tướng Nhật là phụ nữ hiếm hoi vươn lên trong một hệ thống do nam giới thống trị và là “ngôi sao trong nền chính trị bảo thủ” nước này. Ngay tại Tokyo, phản ứng của công chúng cho thấy cả niềm tự hào lẫn nghi ngại. Với nhiều người, sự hiện diện của bà Takaichi ở vị trí cao nhất là một bước tiến và đã tạo ra vết nứt đầu tiên trong trần kính chính trị lâu đời ở Nhật Bản.

Tân Thủ tướng Nhật Bản - Bà Takaichi Sanae

“Tôi thật mong bà ấy sẽ giữ vị trí lâu dài và tình trạng trì trệ chính trị mà chúng ta đang chứng kiến rốt cục sẽ chuyển biến; mọi thứ sẽ được cải thiện ở Nhật Bản cũng như trong mắt thế giới”, Takayuki Eguchi - một cư dân 62 tuổi ở Tokyo, nói. Ông cho biết bản thân khá nghi ngờ về việc một phụ nữ có thể trở thành thủ tướng và nói cuộc bầu cử đã thắp lên hy vọng cho phụ nữ nước này, vốn phải vật lộn với nhiều định kiến về giới để có chỗ đứng trong xã hội.

Tuy nhiên, các khảo sát ban đầu cho thấy tỷ lệ ủng hộ với tân thủ tướng từ nữ giới thấp hơn nam giới, do lập trường bảo thủ của bà Takaichi trong các vấn đề giới và gia đình. Từng được dìu dắt bởi cố Thủ tướng Shinzo Abe, bà được kỳ vọng đưa Nhật Bản nghiêng nhiều hơn về cánh hữu và sẽ kế thừa tinh thần của “chủ nghĩa bảo thủ mới”. Năm 2006, ông Abe đã bổ nhiệm bà vào nội các và tái bổ nhiệm vào năm 2012 khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai dài 8 năm.

Nên, Tokyo sắp tới nhiều khả năng sẽ ưu tiên kích thích kinh tế bằng bơm tiền mạnh tay và nới lỏng chính sách tiền tệ. Thực tế, bà Takaichi từng gọi việc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) tăng lãi suất là “không khôn ngoan” và vẫn cho rằng BoJ nên duy trì mức lãi suất hiện tại trong chiến dịch tranh cử mới đây. Dù vậy, giới quan sát cho rằng nếu chỉ dùng lại công thức “tiền rẻ và lập trường diều hâu” thì chính phủ mới có thể bỏ lỡ cơ hội đổi mới mô hình tăng trưởng.

Hiện, nền kinh tế mà bà Takaichi kế thừa đang phải vật lộn với ba gánh nặng là giảm phát kéo dài, dân số già hóa nhanh và năng suất trì trệ. Nếu không có cải cách cơ cấu, nữ thủ tướng có thể sớm trở thành nạn nhân của chính kỳ vọng mà bà tạo ra. Theo đó, có thể nói thách thức lớn nhất không nằm ở ngoại giao, mà ở kinh tế, với trọng trách là khôi phục niềm tin và sức sống cho hệ thống già cỗi của Nhật Bản. Bên cạnh đó, chính phủ mới cũng sẽ tăng chi tiêu cho quốc phòng, thúc đẩy sửa đổi hiến pháp hòa bình và thông điệp “Nhật Bản đã trở lại”, cũng như hứa kiểm soát chặt chẽ hơn việc nhập cư lẫn du lịch.

Khuôn mặt mới của một trật tự cũ

Theo giới quan sát, việc một phụ nữ lên nắm quyền không đồng nghĩa với sự thay đổi định hướng chính trị. Hơn nữa, khi được hỏi muốn Nhật Bản trở thành đất nước như thế nào trong chiến dịch tranh cử, bản thân bà Takaichi đã tuyên bố “tôi muốn hét lớn rằng Nhật Bản đã trở lại!'”. Do đó, chiến thắng của vị nữ thủ tướng không phải một cuộc cách mạng, mà là tấm gương phản chiếu xã hội Nhật: ràng buộc bởi trật tự cũ, nhưng đang tìm kiếm tính chính danh mới.

“Bà ấy muốn khiến Nhật Bản trở nên mạnh mẽ và thịnh vượng hơn vì chính người dân Nhật cũng như vì thế giới. Bà cởi mở với thế giới bên ngoài, nhưng cũng hiểu rằng chúng ta phải giữ bản sắc Nhật. Chúng ta phải hiểu rõ văn hóa, truyền thống, triết lý và lịch sử của chính mình”, Yoshiko Sakurai - nhà báo, nhà hoạt động ủng hộ bà Takaichi, nói.

So sánh với “bà đầm thép” Margaret Thatcher, tờ Australian cho rằng bà Takaichi là một lãnh đạo có phong cách cứng rắn, thực dụng, và sẽ sẵn sàng đưa Nhật Bản trở lại vai trò chủ động trong an ninh khu vực. Về lập trường đối ngoại, Nhật Bản dưới thời nữ thủ tướng sẽ củng cố quan hệ với Mỹ nhưng với tinh thần tự chủ hơn, khẳng định vai trò chiến lược trong khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương và theo đuổi chính sách ngoại giao cứng rắn với Trung Quốc, đặc biệt trong các vấn đề an ninh biển và công nghệ. Trong đó, việc duy trì ổn định với Trung Quốc sẽ là một trong các bài toán nhạy cảm nhất của chính phủ mới.

Với Hàn Quốc, quan hệ song phương có thể đối mặt căng thẳng do lập trường lịch sử và những chính sách cứng rắn. Tuy nhiên, trong lễ nhậm chức, bà Takaichi đã ra tuyên bố tích cực: “Hàn Quốc là một nước láng giềng quan trọng và đối tác then chốt trong việc giải quyết các thách thức toàn cầu”. Ngược lại, phản hồi từ Bộ Ngoại giao Hàn Quốc khẳng định: “Chúng tôi sẽ tiếp tục liên lạc chặt chẽ và hợp tác với nội các mới của Nhật Bản để duy trì đà tích cực trong quan hệ song phương”.

Điều này cho thấy, dù quá khứ lịch sử vẫn là vết sẹo, hai nền kinh tế lớn của Đông Á vẫn có động cơ mạnh để duy trì hòa dịu, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn khu vực. Theo phân tích của Viện Carnegie Endowment, bà Takaichi có thể duy trì chính sách “ngoại giao con thoi” với Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung để củng cố hợp tác ba bên với Mỹ.

Với Việt Nam, sự thay đổi lãnh đạo ở Nhật Bản không làm gián đoạn, mà có thể còn củng cố niềm tin chiến lược giữa hai nước. Trong bối cảnh bà Takaichi cam kết duy trì tầm nhìn Ấn Độ - Thái Bình Dương tự do và rộng mở, quan hệ hai nước được dự báo sẽ tiếp tục mở rộng hợp tác về hạ tầng, chuyển đổi năng lượng và chuỗi cung ứng công nghệ cao. Còn với ASEAN, theo nguồn tin chính phủ Nhật, bà Takaichi đang sắp xếp để tham dự các hội nghị trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao Hiệp hội nước ASEAN vào cuối tháng 10. Nhật Bản rất coi trọng quan hệ với ASEAN - nơi có các tuyến đường biển quan trọng cùng đà tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, và muốn cùng thúc đẩy một trật tự quốc tế tự do, cởi mở dựa trên pháp quyền, giữa lúc an ninh khu vực có nhiều biến động.

Tùy Phong