Tại sao ngữ liệu thơ thường được ưu tiên trong phần Đọc hiểu đề thi Ngữ văn

Ngữ liệu thơ có nhịp điệu, vần điệu và cấu trúc riêng, thường dễ tạo ấn tượng và cảm xúc ban đầu cho thí sinh. Minh họa: TTH

Ngữ liệu trong đề thi cần có độ dài phù hợp với thời gian làm bài, đảm bảo học sinh có đủ thời gian đọc, tư duy và hoàn thành các yêu cầu. Đối với cấp trung học phổ thông, nếu đề kiểm tra sử dụng hai ngữ liệu riêng biệt cho phần Đọc hiểu và phần Viết, thì tổng dung lượng tối đa cho cả hai ngữ liệu được khuyến khích là 1.000 chữ (vì thời gian làm bài 90 phút).

Còn đối với kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, dung lượng tối đa là 1.300 chữ (thời gian làm bài 120 phút). Các ngữ liệu cần chứa đựng đầy đủ thông tin cần thiết để học sinh có thể trả lời các câu hỏi Đọc hiểu hoặc viết văn (phần Viết).

Trong trường hợp chỉ sử dụng một ngữ liệu duy nhất cho cả hai phần Đọc hiểu và Viết, dung lượng của ngữ liệu đó nên trong khoảng 600 đến 1.000 chữ, bao gồm cả chú thích, nhan đề, lược dẫn, xuất xứ… Học sinh nên đọc hết tất cả những chữ có trong đề thi là điều cần thiết. Việc đọc kỹ lưỡng những thành phần phụ này giúp có cái nhìn toàn diện, chính xác về văn bản.

Chẳng hạn, phần chú thích thường giải thích các từ khó, có thể đó là từ Hán Việt, từ địa phương, từ cổ,… nếu bỏ qua sẽ dễ hiểu sai hoặc không hiểu phần quan trọng của văn bản. Hoặc, năm sáng tác/năm xuất bản cho biết văn bản thuộc giai đoạn văn học nào, bối cảnh lịch sử, xã hội lúc đó ra sao để hiểu chính xác ý nghĩa văn bản.

Ngữ liệu thơ đi vào đề thi.

Hoặc, nhan đề thường chứa nội dung khái quát hoặc chủ đề của văn bản, đem đến cái nhìn tổng quan ngay từ đầu... Có thể nói, mỗi chữ trong đề thi đều có ý nghĩa nhất định và ảnh hưởng đến cách tiếp cận và giải quyết vấn đề.

Trong cấu trúc đề thi tuyển sinh lớp 10, các địa phương cũng có giới hạn dung lượng ngữ liệu tối đa cho là 1.000 chữ. Thể loại thơ có đặc trưng cô đọng và hàm súc nên được ưu tiên lựa chọn hơn thể loại truyện là như thế. Tuy dung lượng ngắn nhưng mỗi tác phẩm thơ vẫn chứa đựng một lượng thông tin lớn, truyền tải nhiều cảm xúc và tư tưởng. Điều này vừa phù hợp với yêu cầu về dung lượng, vừa phù hợp với yêu cầu của đọc hiểu là đọc nhanh, hiểu nhanh ý chính và trả lời nhanh hệ thống câu hỏi kèm theo, trong thời gian giới hạn.

Ngược lại, truyện có đặc trưng là dài. Đề thi không thể lấy hết toàn bộ văn bản mà chỉ trích một đoạn ngắn. Việc này không dễ dàng, bởi đoạn trích ngắn nhưng phải đảm bảo thông tin được bối cảnh, nhân vật và nội dung cốt lõi. Đôi khi đoạn trích ngắn dễ làm mất tính chỉnh thể của tác phẩm nghệ thuật, gây khó khăn trong cảm thụ văn học cho học sinh. Vì thế, thơ là thể loại được ưu tiên lựa chọn hơn truyện.

Ngoài đặc trưng cô đọng, hàm súc, thơ còn có đặc trưng giàu hình ảnh, có nhịp điệu, vần điệu, ngôn ngữ chọn lọc tinh tế. Với truyện, những đặc trưng này không nổi bật bằng thơ, bởi vì truyện còn phải tập trung vào cốt truyện, diễn biến và tính cách nhân vật.

Có thể khẳng định, phần Đọc hiểu thường yêu cầu thí sinh cảm thụ nhanh và chính xác nội dung văn bản. Thơ có nhịp điệu, vần điệu và cấu trúc riêng, thường dễ tạo ấn tượng và cảm xúc ban đầu cho học sinh. Từ đó, các em có thể nhanh chóng nhập tâm và cảm nhận được cái hồn của tác phẩm và trả lời các câu hỏi một cách hiệu quả hơn. Tuy nhiên, những kiểu văn bản và thể loại khác cũng có những đặc trưng riêng, vẻ đẹp riêng, không loại trừ xuất hiện trong những năm sau.

Trần Văn Tâm