Tái cơ cấu thị trường để tránh rủi ro

Tăng trưởng bất chấp áp lực thuế quan

Thông tin từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong tháng 5/2025, xuất khẩu thủy sản đạt 851 triệu USD, tăng 2,7% so với tháng 5/2024; lũy kế 5 tháng đầu năm đạt 4,2 tỷ USD, tăng 18,2% so với cùng kỳ 2024. Kết quả này đã phản ánh nỗ lực vượt khó của toàn ngành trong bối cảnh thị trường nhiều biến động, đặc biệt là ảnh hưởng từ chính sách thuế đối ứng của Mỹ.

Phó Tổng thư ký VASEP Lê Hằng cho hay, từ tháng 4/2025, sau khi Chính phủ Mỹ công bố kế hoạch áp mức thuế tạm thời 10% với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó có thủy sản, các DN trong ngành đã nhanh chóng phản ứng, đẩy mạnh giao hàng sang Mỹ trong tháng 4 và đầu tháng 5 nhằm tránh rủi ro bị áp thuế cao hơn (có thể lên đến 46% sau ngày 9/7/2025 là thời điểm kết thúc giai đoạn 90 ngày áp thuế tạm thời). Nhờ vậy, kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ trong tháng 5/2025 vẫn đạt gần 160 triệu USD, tăng 9,7% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, theo phản ánh của một số DN hoạt động giao hàng đã giảm dần từ sau ngày 20/5 để đề phòng rủi ro thương mại. Áp lực về chi phí, biến động thị trường và sự thiếu chắc chắn về chính sách khiến hoạt động giao dịch chậm lại, gây ảnh hưởng đến tổng kim ngạch trong tháng 5.

Về cơ cấu mặt hàng, nhóm tôm vẫn là “điểm sáng” khi trong 5 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu tôm đạt hơn 1,66 tỷ USD, tăng 28,3%, phản ánh xu hướng phục hồi rõ rệt của thị trường và nhu cầu tốt từ Mỹ, Nhật Bản và các nước Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Trong khi đó, xuất khẩu cá tra lại sụt giảm mạnh do các DN tạm thời điều chỉnh lịch xuất hàng sang Mỹ, vốn là thị trường tiêu thụ cá tra lớn nhất, nhằm tránh mức thuế cao. Tương tự, xuất khẩu cá ngừ cũng giảm do khó khăn từ chi phí logistics và cạnh tranh với các nguồn cung thay thế từ Mỹ Latinh.

Cũng theo bà Lê Hằng, trước bất ổn từ chính sách thuế Mỹ, nhiều DN thủy sản đã xác định lại chiến lược thị trường theo hướng đa dạng hóa và tăng cường chế biến sâu. Trong đó, chủ yếu là chuyển hướng sang thị trường EU và châu Á, nơi có yêu cầu kỹ thuật cao nhưng ít rủi ro về thuế quan. Theo đó, xuất khẩu sang các thị trường khối Hiệp định CPTPP như Nhật Bản, Canada, Mexico tiếp tục duy trì đà tăng mạnh khi 5 tháng đầu năm 2025 đạt hơn 1,15 tỷ USD, tăng 24,3% so với cùng kỳ năm trước. Thị trường Trung Quốc và Hong Kong cũng ghi nhận mức tăng ấn tượng, đạt gần 185 triệu USD, tăng 48,6% trong 5 tháng. Đây là tín hiệu tích cực cho nỗ lực tái cấu trúc thị trường, đồng thời cho thấy sức hút từ các sản phẩm phù hợp khẩu vị, giá cả và chuỗi cung ứng thuận tiện.

VASEP nhận định, từ nay đến tháng 7 - thời điểm Mỹ sẽ quyết định mức thuế chính thức áp với một số sản phẩm từ Việt Nam, dự kiến hoạt động xuất khẩu sang thị trường này sẽ tiếp tục thận trọng. Các DN cần tính toán thời điểm giao hàng hợp lý để vừa tránh rủi ro về thuế, vừa không mất đơn hàng. Trong kịch bản thuế vẫn ở mức 10%, ngành có thể duy trì xuất khẩu ổn định. Tuy nhiên, nếu mức thuế 46% được áp dụng, hoạt động xuất khẩu sẽ sụt giảm đáng kể và buộc phải tái cơ cấu thị trường quyết liệt hơn.

Chuyển hướng sang các thị trường tiềm năng

Nhiều chuyên gia nhận định, các DN cần chủ động chuyển hướng sang các thị trường có tiềm năng và ưu đãi thuế quan, đặc biệt là tận dụng các FTA để mở rộng xuất khẩu sang EU, Nhật Bản, Hàn Quốc là những thị trường đang mở cửa mạnh với thủy sản Việt. DN cũng nên hướng tới khai thác thị trường mới như Trung Đông, Nam Mỹ để phân tán rủi ro, giảm phụ thuộc vào một vài thị trường. Đơn cử, tôm Việt Nam vào EU được miễn thuế, trong khi sản phẩm từ Trung Quốc vẫn chịu thuế suất từ 12 - 20%.

Tại Triển lãm Thủy sản Toàn cầu lần thứ 31 ở Tây Ban Nha vào tháng 5/2025, VASEP cùng 28 DN Việt Nam đã tham gia gian hàng quốc gia để quảng bá sản phẩm, thúc đẩy xúc tiến thương mại. Đây là minh chứng rõ nét cho nỗ lực đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào các thị trường lớn đang có rào cản thuế quan. Trong chiến lược mở rộng thị trường, Singapore nổi lên là điểm đến đầy tiềm năng. Việt Nam hiện là đối tác cung ứng thủy sản lớn thứ 4 của Singapore, lần đầu tiên vượt lên sau Malaysia, Indonesia và Na Uy. Việt Nam đang dẫn đầu về thị phần fillet cá và sản phẩm cá ướp lạnh/cấp đông, là nhóm hàng có nhu cầu tiêu thụ ổn định tại thị trường này.

Trong khi đó, Brazil đang nổi lên như một thị trường chiến lược tại khu vực Nam Mỹ. Với lợi thế về giá cả, nhu cầu ổn định và các tín hiệu tích cực về chính sách, đây được xem là dư địa mới để cá tra Việt Nam phát huy thế mạnh. Hiện có khoảng 26 DN Việt đang xuất khẩu sang Brazil; trong đó có nhiều tên tuổi lớn như: Hùng Cá, Cadovimex, Nam Việt, Hoàng Long... Đặc biệt, việc Brazil thu hồi lệnh đình chỉ nhập khẩu cá rô phi Việt Nam tạo thêm cơ hội để ngành mở rộng sản phẩm, bên cạnh cá tra, mặt hàng mà Việt Nam đang chiếm tới 38% thị phần tại đây.

Cùng với đa dạng hóa thị trường, ngành thủy sản cũng đang đẩy mạnh đa dạng hóa sản phẩm. Cá rô phi, một trong những đối tượng được xác định ưu tiên phát triển và kỳ vọng sẽ góp phần giảm rủi ro thị trường, mở rộng cơ cấu sản phẩm xuất khẩu. Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Trần Đình Luân cho rằng, việc phát triển đối tượng nuôi này sẽ tạo thế cân bằng bên cạnh các sản phẩm chủ lực như tôm và cá tra. Mặt khác, nhiều DN thủy sản đang tích cực triển khai các dòng sản phẩm chế biến sâu như: cá viên, cá tẩm gia vị, cá hộp, collagen từ phụ phẩm nhằm thâm nhập thị trường ngách, đáp ứng xu hướng tiêu dùng tiện lợi, đặc biệt tại các đô thị lớn ở châu Á.

Nhấn mạnh về giải pháp đa dạng hóa thị trường, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến khẳng định, đa dạng hóa thị trường không chỉ là yêu cầu cấp thiết trước mắt mà còn là chiến lược dài hạn. DN cần đáp ứng tiêu chuẩn đa dạng của các thị trường xuất khẩu, kể cả những thị trường khó tính như Halal. Nếu chuẩn bị tốt, DN hoàn toàn có thể vượt qua các rào cản.

“DN cần rà soát, tập trung phát triển các sản phẩm tiềm năng tại những thị trường lớn, đồng thời đẩy mạnh kiểm soát chất lượng, giảm giá thành, nâng cao năng lực chế biến và xúc tiến thương mại. Nâng cao “sức khỏe” ngành hàng chính là nền tảng để thủy sản Việt Nam phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh toàn cầu đầy biến động” - Thứ trưởng Phùng Đức Tiến lưu ý.

Ánh Ngọc