Tác nghiệp báo chí giữa 'rào cản'

Khai thác cả tài liệu... mật

Khoảng năm 1995-1996, Thanh tra Nhà nước (nay là Thanh tra Chính phủ), thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, tiến hành thanh tra toàn diện các ngân hàng trên toàn quốc. Kết luận của Thanh tra Chính phủ thuộc dạng tài liệu mật.

Với kinh nghiệm của người làm báo lâu năm, trong điều kiện đất nước chuyển mình từ bao cấp sang xóa bao cấp, manh nha nền kinh tế thị trường, tôi đã báo cáo Ban biên tập vấn đề này. Đại loại, nếu không “nói” ra thực trạng “khó thu hồi vốn” của hệ thống ngân hàng, những bài học và đề xuất giải pháp quản lý ngân hàng để kinh doanh cho hiệu quả thì hệ lụy sau này rất nguy hiểm.

Được sự đồng ý của Ban biên tập, từ kiến thức, dữ liệu, tài liệu (thất thoát vốn cho vay ở một số ngân hàng, nhưng tôi chưa có điều kiện viết) đã từng thu thập được trước đó ở một số ngân hàng và lắng nghe thêm ý kiến của một số lãnh đạo ngân hàng trong và ngoài quốc doanh. Tôi viết bài điều tra "Vì sao một số ngân hàng bị “mất vốn”? Bài báo này đăng trên báo Thanh tra đúng vào dịp Thanh tra Chính phủ phát động cuộc thi viết về đề tài thanh tra, với thể loại phóng sự điều tra.

Nội dung bài báo, tôi không đề cập đến tên các ngân hàng, không đề cập đến những con số tổng thể bị “thất thoát vốn” của mỗi ngân hàng hay toàn bộ hệ thống ngân hàng (vì đó là dữ liệu, tài liệu mật). Chỉ nói ví dụ ngân hàng A., khoản vay bị thất thoát, với lượng tiền áng chừng, hoặc ngân hàng B. bị khó thu hồi vốn ở khoản vay B., khoảng bao nhiêu tiền... Vấn đề quan trọng, tôi nhấn mạnh vào nguyên nhân “mất vốn”, đề xuất giải pháp để các ngân hàng quản lý tốt hơn và Ngân hàng Nhà nước cần làm gì để liên thông quản lý giữa các ngân hàng nhằm từ đó phát hiện khách hàng nào, khoản nợ vay nào và mục đích gì... dễ dẫn đến nợ xấu.

Kết quả, với bài báo điều tra của mình, dù đề cập đến lĩnh vực nhạy cảm, thuộc bí mật quốc gia, nhưng vẫn được Thanh tra Chính phủ trao giải B về phóng sự, điều tra.

Bị dọa... giết cả nhà

Cuối năm 2016, người dân, HTX và doanh nghiệp vận tải phản ánh tình trạng xe quá tải “né” các trạm kiểm tra tải trọng trên Quốc lộ 5. Nhiều chủ hàng cho dỡ hàng là thép cuộn nặng từ 5 tấn đến 25 tấn/cuộn từ tàu biển neo đậu ở phao số 0 (vùng biển Hải Phòng), thuê sà lan chở hàng đi vào đường sông, đến bến thủy nội địa của tỉnh Bắc Ninh hoặc thành phố Hà Nội. Họ lợi dụng đêm tối, bốc hàng lên xe, rồi chở quá tải đi trên bờ đê, đường làng, đến Quốc lộ 38, ra Quốc lộ 5 để vào trả hoặc cung cấp hàng cho một số doanh nghiệp trong Khu công nghiệp Phố Nối A (Hưng Yên).

Phóng viên Thanh Vân tác nghiệp tại hiện trường.

Hàng trăm HTX, doanh nghiệp vận tải ở Hải Phòng bức xúc phản ánh: "Nhà nước đã cấm và xử lý nghiêm hành vi chở quá tải, làm hỏng mặt đường Quốc lộ 5. Chúng tôi hoan nghênh và chấp hành thì doanh nghiệp vận tải này đã chở hàng quá tải từ 100-200%, gây cạnh tranh không lành mạnh. Nếu tình trạng này kéo dài, hàng nghìn HTX vận tải và doanh nghiệp chúng tôi không việc làm, phá sản".

Nhận thông tin, sau 2 lần thực địa, nhưng bằng chứng chưa đủ “chín”, nhóm phóng viên chúng tôi quyết định thâm nhập lần thứ 3. Nhờ sự giúp đỡ của anh em cảnh sát giao thông Hải Dương và Hà Nội, tôi cùng một số đồng nghiệp đã đổi được 3 xe ô tô mang biển kiểm soát Hải Dương và Hà Nội để tránh bị lộ khi tác nghiệp. Và chiều muộn cuối năm 2016, đúng lúc trời đổ mưa lớn thì chúng tôi lên đường.

Có lẽ do tôi... già nhất đội hình nên anh em phân công làm “chỉ huy" nhóm và có trách nhiệm cùng phóng viên Thanh Vân (khi đó đang mang bầu tháng thứ 8 đứa con đầu tiên) có mặt tại sườn đê ở một bến thủy nội địa của tỉnh Bắc Ninh quay video làm bằng chứng bốc hàng. Sau đó, tôi cùng Thanh Vân chạy thẳng ra Quốc lộ 5, liên hệ anh em cảnh sát giao thông, thanh tra giao thông, nhờ chuẩn bị “chặn" xe kiểm tra tải trọng.

Đêm về khuya, trời mưa như trút nước. Cả vùng quê yên tĩnh, thi thoảng chỉ có tiếng ếch nhái kêu ộp oạp... Riêng “bến cảng nội địa” Kênh Vàng vẫn sáng đèn, tiếng máy cẩu ầm ì, âm thầm lặng lẽ cẩu từng mã hàng lên ô tô nhưng rất nhanh. Vì trời đổ mưa lớn, chúng tôi phải che ô cho nhau để quay video làm bằng chứng.

Sau khi các xe bốc hàng xong, đoàn xe nối đuôi nhau chậm chạp rời “cảng”, chạy lên đê. Tôi gọi điện cho nhóm đồng nghiệp đang trực bên ngoài đường tiếp tục theo dõi hành trình di chuyển của những chiếc xe này trên Quốc lộ 39, khi nào xe chạy ra Quốc lộ 5 thì điện thoại cho tôi để tôi báo và đề nghị anh em cảnh sát giao thông cùng thanh tra giao thông dừng xe kiểm tra tải trọng trước khi những xe này vào Khu công nghiệp Phố Nối A.

Nhưng chưa hết, khi chiếc xe thứ 4 vào “ăn hàng”, tôi và Thanh Vân phải ở lại tiếp tục quay video chiếc xe này. Cũng chính vì “tham quay video” chiếc xe thứ 4 mà chúng tôi bị lộ.

Bốc hàng xong, xe rời cảng lên sườn đê, Thanh Vân chăm chú quay video. Bỗng một tia chớp lóe sáng cả bầu trời soi rõ hai chúng tôi đang đứng trên đê giữa trời mưa tầm tã.

Tôi bảo Thanh Vân: "Rút đi, lộ rồi".

Lúc này, Thanh Vân cố quay nốt đoạn video, đáp: "Như 3 chiếc xe kia, để em quay biển số cho chúng nó không cãi được. Anh cứ đi bộ ra xe trước đi, em ra sau!".

...Chúng tôi chạy bộ ra xe, lên xe và đuổi theo, vượt mặt 3 chiếc xe đang chờ hàng quá tải phía trước. May quá, đêm, trời mưa to, nhưng anh em công an và thanh tra giao thông vẫn làm việc. Tôi rút thẻ nhà báo, đề nghị anh em hỗ trợ dừng xe, cân di động để cân tải trọng 4 chiếc xe chở thép cuộn sắp chạy đến.

Kết quả, 4 chiếc xe đều chở tải trọng vượt từ 50% đến hơn 100% so với trọng tải được phép chở của xe. “Cầm” biên bản trong tay là những thước phim đã quay và chụp ảnh, anh em tôi rút quân về phía cao tốc Hà Nội- Hải Phòng.

Hình ảnh đoàn xe quá tải quần thảo tuyến đê Kênh Vàng ở Bắc Ninh năm 2016. Ảnh: Vũ Trang

Nhưng, gần đến cao tốc, bỗng có 2 chiếc xe con vượt lên đòi chúng tôi dừng xe. Phía sau là chiếc xe Lexus 570 vẫn theo 3 xe chúng tôi từ trạm cân. Thanh Vân nhanh chóng tháo sim máy quay, chuyển các ảnh, video dữ liệu vào Gmail, giấu “các biên bản” xuống sàn xe để tránh chúng manh động. Cậu em đi cùng làm lái xe cho nhóm tôi nói: "Anh ơi, em không lái được nữa rồi, anh lái đi". Nói xong thì 2 tay cậu run cầm cập trên vô lăng. Đến trạm soát vé vào cao tốc Hà Nội - Hải Phòng (lúc đó vào đường cao tốc phải lấy thẻ để VETC tính tiền ra, chưa tự động như bây giờ), tôi thấy 2 chiếc xe trước đó vượt chúng tôi dừng giữa cổng vào, không cho xe chúng tôi vào. Dưới đường, 3 thanh niên mặc áo ba lỗ, xăm trổ đầy 2 cánh tay, gõ cửa kính xin... gặp tôi 30 giây. Tôi gọi điện thoại cho 2 xe đồng nghiệp (8 nhà báo) đi phía sau chuẩn bị máy quay, nếu tôi xuống xe mà bị tấn công, các đồng nghiệp không được vào can mà tản vây xung quanh, quay chụp thật nhiều ảnh và video làm bằng chứng.

Nhưng, may quá, sau khi tôi yêu cầu các thanh niên xăm trổ: Hoặc đưa xe ra khỏi cổng, hoặc vào cao tốc để xe chúng tôi vào, 2 chiếc xe ngoan ngoãn lùi ra để chúng tôi vào cao tốc. Chạy trên cao tốc một đoạn, tôi thấy chiếc xe Lexus 750 vẫn bám theo. Gần hết cao tốc, đến đoạn ngã 3 vào Hải Phòng, tôi phân công 2 xe chạy sau rẽ trái vào trung tâm thành phố, còn xe tôi chạy rẽ phải hướng Đồ Sơn, để xem “con Lexus 750” nó theo ai?

Đen cho họ lại theo tôi. Đi trên đường 353 ra Đồ Sơn, đến đoạn ngã ba Đồng Lẻo, xe tôi bất ngỡ rẽ vào đường làng và tắt toàn bộ đèn chiếu sáng, xe chỉ chạy bằng ánh sáng... đèn điện thoại. Chạy được một đoạn, mất hút chiếc Lexus 570.

Ngày hôm sau, hàng loạt cuộc điện thoại xin gặp tôi và các đồng nghiệp, họ hứa “không quên ơn các anh đâu”. Sau khi không đạt được, cũng những số điện thoại đó, họ gọi nói: Đây là doanh nghiệp có cổ phần của anh A., anh B., chị C., ở bộ này, bộ kia... Tôi nhẹ nhàng: "Vậy anh nói lại để tôi ghi âm. Tôi hứa sẽ đưa lên mặt báo và anh chịu trách nhiệm với phát ngôn đó". Không đạt mục đích, chúng lại chuyển “văn”: "Anh ơi, gần 1.000 đầu xe, 1.000 gia đình lái xe chúng tôi chết đói, anh tính sao?".

Tôi lặng đi, nhưng vẫn nhẹ nhàng: "Các anh có gần 1.000 đầu xe ở Hải Phòng có hàng trăm, hàng nghìn HTX, doanh nghiệp vận tải. Họ phá sản, hàng nghìn, hàng vạn gia đình họ chết đói, các anh nghĩ sao? Đường đê, đường làng, đường đô thị, đường tỉnh, đường quốc lộ các anh sẽ phát nát, các anh tính sao?".

Sau đó, Ban Biên tập đã cho đăng loạt bài “Binh đoàn” xe quá tải tàn phá đê Kênh Vàng (Bắc Ninh) xuất bản trên báo in và link báo điện tử của Thời báo Kinh doanh tháng 11/2016...

Vũ Trang