Sụp đổ với chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối vì lý do không ai ngờ

Anh H. (nhân viên văn phòng) tìm đến Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) sau nhiều ngày vật lộn với cảm giác mệt mỏi không rõ nguyên nhân. Cảm giác uể oải đeo bám cả ngày, anh tiểu ít hơn hẳn và dần mất cảm giác ngon miệng. Chỉ đến khi những triệu chứng này kéo dài, anh H. quyết định đi khám.

Tại bệnh viện, kết quả xét nghiệm khiến anh gần như sụp đổ. Chức năng thận đã suy giảm nặng, bước vào giai đoạn suy thận - một "bản án" mà anh chưa từng nghĩ sẽ xảy ra khi vừa bước qua tuổi 30.

Các bác sĩ nhận định tổn thương này không phải diễn ra trong ngày một ngày hai, mà có thể đã âm thầm tiến triển trong thời gian dài, chỉ là anh không nhận ra.

Người bệnh lọc máu vì suy thận. Ảnh: Việt Hà.

Thận suy mòn vì thực phẩm chức năng

Nhiều năm qua, anh H. duy trì tập gym đều đặn và tin tưởng vào các loại thực phẩm chức năng “bổ thận tráng dương”, “tăng cơ nhanh” được quảng cáo tràn lan trên mạng. Những lọ viên uống không rõ nguồn gốc trở thành một phần thói quen hàng ngày. Chỉ đến lúc đối mặt với lời chẩn đoán, anh mới giật mình nhận ra chính thói quen này là yếu tố góp phần đẩy thận của mình đến bờ suy kiệt.

Trao đổi với Tri Thức - Znews trước đó, bác sĩ Bùi Thanh Hiếu, khoa Thận Nhân tạo, Bệnh viện Lê Văn Thịnh, cho biết trong số hàng trăm bệnh nhân đang được lọc máu tại đơn vị, không ít trường hợp có tiền sử sử dụng thuốc giảm đau, thuốc đông y hoặc thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc. Việc dùng các sản phẩm này mà không có chỉ định của bác sĩ, hoặc sử dụng sai liều, có thể làm tăng độc tính lên thận và dẫn đến suy thận.

Tại Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, bác sĩ chuyên khoa II Vũ Thị Minh Hoa, Trưởng khoa Thận - Lọc máu, cũng ghi nhận xu hướng tương tự.

Theo bà, số bệnh nhân trẻ tuổi suy thận có dấu hiệu tăng trong những năm gần đây. Một trong những nguyên nhân thường gặp nhất là tình trạng tự ý dùng thuốc và các loại dược phẩm, thực phẩm chức năng một cách tùy tiện, khiến thận phải chịu tổn thương âm thầm trong thời gian dài.

Không ít trường hợp suy thận vì lạm dụng thực phẩm chức năng. Ảnh: Việt Linh.

Đầu những năm 1990, hơn 100 phụ nữ tại Bỉ suy thận nghiêm trọng sau khi sử dụng thuốc giảm cân do một phòng khám kê đơn. Điều tra cho thấy sản phẩm này chứa một loại thảo dược thuộc chi Aristolochia, vốn mang độc tính mạnh và có khả năng phá hủy ống thận.

Nhóm nghiên cứu Đại học Osaka năm 2024 đã phát hiện 87% người dùng thực phẩm chức năng men gạo đỏ beni kōji của Kobayashi bị suy thận và tình trạng này kéo dài ngay cả sau khi ngừng sử dụng. Trong 102 ca sinh thiết, một nửa có viêm ống thận kẽ và 32% bị hoại tử ống thận; điều trị bằng steroid không mang lại cải thiện, cho thấy cơ chế tổn thương.

Thực phẩm chức năng xuất hiện ở khắp nơi, từ quầy nhà thuốc, siêu thị đến các cửa hàng trực tuyến, thường được quảng cáo như những giải pháp lành tính cho nhiều vấn đề cơ thể. Nhưng với người mắc bệnh thận mạn, nhóm bệnh nhân đặc biệt nhạy cảm với mọi thứ đi vào máu, “tự nhiên” không đồng nghĩa “an toàn”.

Điều ít ai biết là nhiều quốc gia không kiểm soát chặt chẽ hàm lượng, thành phần hay độ tinh khiết của thực phẩm bổ sung. Không giống thuốc kê đơn phải trải qua nhiều bước thử nghiệm, các sản phẩm này chỉ được xem như thực phẩm, nghĩa là chất lượng tùy thuộc vào từng nhà sản xuất. Người dùng phải tự tìm hiểu và cân nhắc rủi ro trước khi uống một sản phẩm tưởng như vô hại.

Thực phẩm chức năng gây tác động không ngờ cho sức khỏe

Trong cuộc chạy đua sở hữu thân hình săn chắc, thực phẩm bổ sung đã trở thành lựa chọn quen thuộc của nhiều người tập gym. Từ phòng tập đến mạng xã hội, các loại bột protein, pre-workout hay viên tăng cơ xuất hiện dày đặc với những lời hứa hẹn về tốc độ “thay đổi vóc dáng” nhanh chóng, khiến không ít người xem chúng như một phần tất yếu của lối sống lành mạnh.

Thế nhưng, theo Tổ chức Thận Quốc gia Mỹ (NKF), đằng sau sự phổ biến đó là một thực tế đáng lo ngại. Creatine và caffeine là hai thành phần thường gặp trong các loại bột tăng năng lượng. Dùng điều độ, chúng giúp cải thiện sức bền.

Tuy nhiên, khi sử dụng liều cao, creatine có thể làm tăng gánh lọc lên thận, còn caffeine dễ gây mất nước, rối loạn nhịp tim và tăng huyết áp, đặc biệt nguy hiểm khi người dùng kết hợp nhiều sản phẩm cùng lúc. Nguy hại hơn là steroid đồng hóa như testosterone hay dexamethasone. Những chất này có thể phá hủy cấu trúc nephron, dẫn đến suy thận không hồi phục.

Ở hướng khác, nhiều người tìm đến thảo dược và các chế phẩm “tự nhiên” với niềm tin chúng an toàn. Tuy nhiên, việc chiết xuất cô đặc khiến hoạt chất mạnh hơn, khó kiểm soát hơn và dễ tích tụ trong cơ thể, đặc biệt ở người đã có tổn thương thận.

Một số loại chứa acid aristolochic, chất độc thận đã gây nhiều vụ suy thận cấp và bệnh thận kẽ không hồi phục. Nhiều chế phẩm còn bị nhiễm chì, thủy ngân, asen do trồng trọt hoặc sản xuất không kiểm soát, tạo thêm gánh nặng cho cơ quan lọc máu.

Nhiều người tập thể thao sử dụng thực phẩm chức năng để tăng cơ. Ảnh: Freepik.

Tương tác thuốc là mối nguy lớn khác. Một số thảo dược có thể làm giảm tác dụng thuốc điều trị huyết áp, tiểu đường hay thuốc tim mạch; với bệnh nhân ghép thận, chỉ một loại thảo dược “vô hại” cũng có thể làm giảm nồng độ thuốc ức chế miễn dịch và dẫn đến thải ghép.

Thêm vào đó, nhiều thảo dược và tảo biển, hạt hoặc rễ cây có hàm lượng cao kali và phốt-pho - hai khoáng chất người bệnh thận phải hạn chế. Điều đáng lo ngại là hầu hết sản phẩm không ghi rõ hàm lượng, khiến người dùng vô tình rơi vào tình trạng rối loạn điện giải nguy hiểm.

Ngay cả các sản phẩm giàu protein cũng tiềm ẩn rủi ro. Theo Quỹ Thận Mỹ, người khỏe mạnh khi tiêu thụ quá nhiều protein không thu được thêm lợi ích, phần dư thừa sẽ chuyển thành chất thải. Tuy nhiên, lượng chất thải này phải đi qua thận và nếu người dùng có tổn thương thận mà không biết, thói quen bổ sung protein hàng ngày có thể khiến bệnh tiến triển nhanh hơn.

Cách dùng thực phẩm chức năng an toàn

Các chuyên gia từ NKF nhấn mạnh cơ địa, giai đoạn bệnh thận, thuốc đang dùng và độ tinh khiết của từng sản phẩm đều khác nhau; điều “hợp” với người này có thể trở thành yếu tố gây biến chứng nặng cho người khác.

Ở người suy thận, các khoáng chất như kali và phốt-pho rất dễ tích tụ, vì vậy việc tự ý dùng thực phẩm bổ sung là cực kỳ rủi ro nếu không có xét nghiệm và hướng dẫn cụ thể. Mỗi bệnh nhân có nhu cầu dinh dưỡng riêng, và lựa chọn sản phẩm phải dựa trên chế độ ăn, thuốc điều trị cũng như kết quả xét nghiệm.

Các chuyên gia khuyến cáo người bệnh nên vận động thường xuyên. Ảnh: Freepik.

Hiện có một số loại vitamin, khoáng chất được thiết kế riêng cho bệnh nhân thận, chỉ cung cấp các thành phần thật sự cần thiết và tránh các chất dễ gây tích tụ độc hại. Những sản phẩm này đều cần kê đơn. Ở bất kỳ giai đoạn nào của bệnh, người bệnh thận tuyệt đối không nên tự mua thực phẩm bổ sung mà không tham khảo bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

Để an toàn, người bệnh thận nên tránh xa các sản phẩm được quảng cáo “detox thận”, “thanh lọc cơ thể” hay “làm sạch máu”. Những tuyên bố này thường thiếu bằng chứng, trong khi thành phần bên trong có thể gây tương tác thuốc, làm rối loạn điện giải hoặc khiến thận tổn thương nặng hơn.

Thay vào đó, các tổ chức uy tín khuyến cáo tập trung vào những biện pháp đã được chứng minh hiệu quả như ăn uống lành mạnh, vận động thường xuyên, ngừng hút thuốc và tuân thủ điều trị.

Kỳ Duyên