Sức vươn vùng đất học

Cô và trò Trường Tiểu học Nguyễn Viết Xuân (phường Nam Định) hân hoan bước vào năm học mới 2025-2026.

Vun đắp từ nền tảng truyền thống hiếu học

Truyền thống hiếu học ở Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình (cũ) vừa được lưu giữ trong ký ức cộng đồng, vừa hiện hữu trong từng gia đình, dòng họ, các nhà trường và trong chính sách phát triển giáo dục của địa phương. Từ những ngôi làng cổ kính trăm năm tuổi cho đến các vùng đô thị, tinh thần “coi việc học là gốc rễ của thành đạt” đã trở thành sợi dây kết nối giữa quá khứ và hiện tại.

Đó là các làng quê, dòng họ được lưu danh trong sử sách: Làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường (cũ) được xem là “Đệ nhất khoa bảng” của tỉnh Nam Định (cũ) với những tên tuổi, dòng họ tiêu biểu trong học hành, đỗ đạt và sự nghiệp rạng rỡ như Tổng Bí thư Trường Chinh, cố Giáo sư Vũ Khiêu, Tiến sĩ Đặng Xuân Bảng và nhiều nhà khoa học, nhà văn hóa khác; làng La Mai xưa, xã Ninh Giang, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình (cũ) nổi danh trong lịch sử khoa cử bởi có nhiều người đỗ đạt và nổi tiếng với câu ca “Sinh đồ họ Tống, Hương cống họ Bùi”; làng La Mai nay luôn làm tốt phong trào khuyến học, khuyến tài thông qua các hoạt động: “Mùa xuân khuyến học”, “Tháng Tám khuyến học”, phong trào xây dựng “Dòng họ khuyến học”, “Gia đình hiếu học”, xây dựng xã hội học tập, cộng đồng học tập suốt đời; làng Châu Cầu (Phủ Lý, Hà Nam cũ) nổi danh bởi truyền thống hiếu học, học giỏi...

Kế thừa, phát huy truyền thống hiếu học của quê hương và thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”, nhiều năm qua, sự nghiệp giáo dục ở các tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình cũ đã nhận được sự quan tâm chăm lo của cấp ủy, chính quyền; sự đồng hành của gia đình, dòng họ, cộng đồng. Nhờ đó, chất lượng giáo dục toàn diện và giáo dục mũi nhọn của ba tỉnh luôn nằm trong nhóm dẫn đầu cả nước.

Chỉ tính riêng thành tích học sinh giỏi quốc gia, thành tích thi tốt nghiệp THPT, cả ba tỉnh liên tục có mặt trong tốp đầu nhiều năm liền; học sinh của Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (Nam Định cũ), Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy (Ninh Bình cũ), Trường THPT chuyên Biên Hòa (Hà Nam cũ) đạt giải cao tại các kỳ thi quốc gia và quốc tế.

Từ “vùng đất khoa bảng” trong lịch sử, nơi từng sản sinh hàng trăm tiến sĩ, tú tài, các địa phương Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình vẫn giữ vững vị thế đất học qua những con số cụ thể: hằng năm có hàng nghìn học sinh đỗ đại học, cao đẳng; nhiều em đoạt huy chương Olympic khu vực và quốc tế, mang vinh quang về cho quê hương.

Phát huy truyền thống, hướng tới tương lai

Dấu mốc sáp nhập tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình từ ngày 1/7/2025 thành tỉnh Ninh Bình mới đang mở ra cơ hội phát triển mới cho ngành giáo dục tỉnh nhà. Ngành giáo dục đã sớm thống nhất xác định các mục tiêu, định hướng, chiến lược phát triển. Trong phong trào “Dạy tốt, học tốt” có nhiều tập thể, cá nhân điển hình tiên tiến, tiêu biểu như: Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy, Trường THPT chuyên Biên Hòa, Trường THPT A Hải Hậu, Trường THPT Lý Nhân… với nhiều học sinh đạt giải cao trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế và khu vực, đưa tỉnh ta nằm trong tốp đầu những tỉnh, thành phố có số lượng và tỷ lệ giải thưởng đạt cao.

Tiêu biểu như, Trường THPT chuyên Biên Hòa có 1 học sinh đoạt Huy chương Vàng và điểm tuyệt đối tại Olympic Hóa học quốc tế Abu Rayhan Beruni năm 2025; Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong có 1 học sinh đoạt Huy chương Vàng Olympic Hóa học châu Á năm 2025 và 1 học sinh được cử dự thi Vòng chung kết Cuộc thi Vô địch Tin học văn phòng thế giới, nội dung Microsoft PowerPoint 365 Apps tại Mỹ, xếp thứ 10 chung cuộc... Đó là những “lá cờ đầu”, góp phần khẳng định vị thế của giáo dục tỉnh Ninh Bình trong giai đoạn mới.

Điều đáng nói là phía sau thành tích ấn tượng ấy là cả một “hệ sinh thái” giáo dục - khuyến học đồng bộ. Các phong trào “Dạy tốt, học tốt”, “Xây dựng trường học đạt chuẩn quốc gia”, “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”, “Xây dựng trường, lớp xanh - sạch - đẹp - an toàn” được triển khai sâu rộng, gắn với các cuộc vận động “Kỷ cương, tình thương, trách nhiệm”, “Tất cả vì một mái trường bình yên - vì học sinh thân yêu”, “Mỗi thầy, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo”… Những khẩu hiệu ấy khi đi vào thực tiễn, đã biến thành động lực mạnh mẽ trong từng giờ giảng, từng hoạt động của thầy và trò các nhà trường.

Song song với thành tích mũi nhọn, phong trào khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập ở các địa phương cũng phát triển mạnh mẽ. Nhiều dòng họ, làng xóm lập quỹ khuyến học, xây nhà văn hóa gắn bảng vàng vinh danh con em thành đạt. Các cấp Hội Khuyến học từ tỉnh tới cơ sở hoạt động tích cực, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ trong nhân dân. Phong trào học tập mọi lúc, mọi nơi, học tập suốt đời đã trở thành một giá trị, nét văn hóa sống động trong đời sống cộng đồng.

Có được những thành tích đó là nhờ sự nỗ lực không ngừng của cả hệ thống chính trị, sự tận tụy của đội ngũ nhà giáo và tinh thần hiếu học của lớp lớp học sinh. Trong đó, yếu tố quan trọng tạo nên tính bền vững của chất lượng giáo dục chính là đội ngũ nhà giáo với chuyên môn giỏi, giàu kinh nghiệm, tâm huyết với nghề. Nhiều thầy, cô được vinh danh “Nhà giáo Ưu tú” (NGƯT), “Nhà giáo tiêu biểu toàn quốc”, trở thành tấm gương sáng cho đồng nghiệp và học trò noi theo như: NGƯT Trần Thị Thanh Xuân, Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong; Nhà giáo tiêu biểu toàn quốc Ngô Thị Hạnh, Trường Mầm non Hải Vân (xã Hải Hưng); NGƯT Nguyễn Thị Tươi, Trường THCS Vĩnh Trụ (xã Vĩnh Trụ); NGƯT Vũ Việt Hùng, giáo viên Trường THPT Nho Quan B; NGƯT Nguyễn Thị Loan, giáo viên Trường THPT chuyên Lương Văn Tụy…

Những tấm gương sáng đó đã làm dày thêm truyền thống “tôn sư trọng đạo”, tiếp sức cho các thế hệ học sinh trên hành trình khám phá tri thức. Em Nguyễn Quỳnh Chi, học sinh lớp 12 chuyên Toán, Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, đoạt Huy chương Vàng Olympic Sinh học Hoa Kỳ (USABO) năm 2025 chia sẻ: “Ở quê em, việc học luôn được coi trọng. Thầy cô, gia đình, dòng họ luôn động viên, khuyến khích em nỗ lực trong học tập. Em thấy mình phải có trách nhiệm cố gắng nhiều hơn để không phụ lòng tin yêu của gia đình, thầy cô và truyền thống quê hương”.

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang phát triển mạnh mẽ, truyền thống hiếu học là nền tảng vững chắc để tỉnh đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục, huy động các nguồn lực xây dựng trường lớp khang trang, mở rộng quỹ khuyến học, kết nối doanh nghiệp trong đào tạo nghề; chuyển đổi số trong dạy học, ứng dụng công nghệ vào quản lý và giảng dạy... Những giải pháp ấy đang giúp giáo dục tỉnh nhà vừa giữ vững truyền thống hiếu học, vừa bắt nhịp với xu thế hiện đại. Mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài đã và đang được hiện thực hóa từng ngày.

Truyền thống hiếu học của Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình xưa và Ninh Bình nay đang tiếp tục tỏa sáng. Thành tích thi cử cấp quốc gia, quốc tế, những bảng vàng khuyến học nơi làng quê, những gương thầy giỏi - trò chăm ngoan… tất cả đã khẳng định: Truyền thống hiếu học chính là động lực để giáo dục Ninh Bình vươn lên, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp “trồng người” của quê hương, đất nước.

Bài, ảnh: Minh Thuận