Sức hấp dẫn từ những chi tiết phi lý trong 'Cái trống thiếc'

Cái trống thiếc là tiểu thuyết làm nên tên tuổi của Günter Grass. Ảnh minh họa: Một cảnh trong phim Cái trống thiếc.

Tôi tiếp tục với một tác phẩm vĩ đại của văn học Đức, Cái trống thiếc của Günter Grass. Trong tác phẩm này có nhiều cảnh ấn tượng và có những chi tiết khiến tôi nhớ mãi.

Chi tiết mở đầu cuốn tiểu thuyết là một tên ma cà bông ăn trộm một món đồ và hắn bị cảnh sát truy đuổi; khi chạy đến giữa cánh đồng, hắn thấy một cô gái đang nướng khoai tây, khói mù mịt; tên trộm chỉ mất nửa giây suy nghĩ và chui tọt vào dưới bảy tầng váy của cô gái và trốn luôn trong đó.

Cảnh sát đến và thấy cô gái đang nướng khoai, tên trộm đã mất tích, họ lục tung cả đống lửa để tìm tên trộm nhưng không thấy.Tên trộm đang trốn ở dưới bảy tầng váy của cô gái. Hắn làm gì trong đó?

Trong khi tốp cảnh sát vẫn còn đang loay hoay truy tìm thì hắn đã kịp “giao cấu” với cô gái ngay dưới váy! Kết quả sau đó cô gái đã sinh ra một đứa con trai, gã đó trở thành bố của nhân vật chính trong tiểu thuyết: Thằng bé Oskar.

Tôi muốn nhấn mạnh chi tiết này, thằng trộm trốn dưới bảy tầng váy của một cô gái và bình thản giao cấu với cô trong khi cảnh sát đang nghiến răng tìm hắn bên ngoài váy! Mở màn tác phẩm, Günter Grass đã báo hiệu cho độc giả biết tác phẩm của ông sẽ đầy chuyện li kì và quái dị, thậm chí phi lí. Nhưng không dừng ở đó, tác giả còn lặp lại chi tiết này một cách cố ý ở đoạn sau.

Khi bố của thằng bé Oskar đang làm tình với một cô hầu trên ghế sô pha và cô hầu đã cảnh báo người đàn ông không được xuất tinh trong người cô vì rất dễ dính bầu. Thằng bé “giời đánh” Oskar không chịu lớn thêm từ lúc ba tuổi đã nghe thấy điều đó và lập tức hành động. Oskar đã nhảy tót lên lưng ông bố và ghìm chặt không cho ông động cựa, và hậu quả là nó có thêm một đứa em bất đắc dĩ nữa.

[...]

Günter Grass còn có một chương cực kì đặc sắc có tính khái quát và biểu tượng rất cao, chương “Hầm hành”. Người dân Đức sau chiến tranh đã không còn khóc được nữa. Họ không đủ nước mắt hay không còn cảm xúc để khóc? Không ai biết. Họ phải đến “Hầm hành” thái thật nhiều hành, cho tinh dầu hành cay bắn vào mắt để khóc! Chi tiết quá đắt giá và chứa đựng tinh thần hài hước cao độ.

Người đọc có thể quên nhiều thứ trong cuốn tiểu thuyết nặng kí của Günter Grass nhưng những chi tiết kể trên thật khó quên, chúng đã góp phần tạo nên cuốn tiểu thuyết lớn nhất của văn học Đức kể từ sau thời của Thomas Mann.

Ai cũng biết chi tiết là phần cấu thành trong một tác phẩm và có vai trò quan trọng. Có những truyện ngắn rất dở nhưng nó “đứng” được chỉ vì có một chi tiết hay. Nếu không có những chi tiết sáng giá thì một tác phẩm trung bình có thể sụp đổ hoàn toàn.

Một người bạn của tôi làm công tác biên tập, khi đánh giá về một tác phẩm bị “đổ” anh luôn nói rằng: Truyện không có những chi tiết hay, không có thứ gì neo vào lòng độc giả, không có cái gì làm cho người ta nhớ…

Chắc hẳn ai đọc truyện Chí Phèo của Nam Cao đều nhớ chi tiết bát cháo hành của Thị Nở nấu cho Chí Phèo. Chính bát cháo hành là một bước ngoặt góp phần thay đổi suy nghĩ và cuộc đời Chí Phèo. Nếu không có bát cháo hành ấy, rất có thể đời anh Chí sẽ rẽ sang một hướng khác.

Chi tiết giản dị nhưng đầy nhân văn này đã làm cho tác phẩm của Nam Cao lớn hơn. Thậm chí nó trở thành một biểu tượng trong những hoàn cảnh tương tự. Chi tiết nhỏ, giản dị đặt đúng chỗ sẽ mang lại những hiệu quả lớn.

Nhưng một tác phẩm có quá nhiều chi tiết và chi tiết nào cũng ngang bằng nhau thì truyện sẽ loãng và không có điểm nhấn. Cái gì dẫu hay nhưng nhiều quá sẽ nhàm và ít tác dụng. Trong tác phẩm cần có những chi tiết đắc dụng.

Chi tiết đắc dụng giống như “thần nhãn”, tự nó toát lên tinh thần và ý nghĩa của tác phẩm mà tác giả không cần phải nói nhiều. Sở dĩ có nhiều truyện ta đọc từ rất lâu rồi mà vẫn kể được vanh vách vì tác phẩm ấy có nhiều chi tiết hay và dễ nhớ.

Chi tiết trong tác phẩm giống như ánh mắt, nụ cười của một người ta tiếp xúc lần đầu, ta nhớ về họ hay không một phần nhờ vào những thứ rất nhỏ nhưng rất nhiều thông điệp và cảm xúc ấy...

Uông Triều/ Trần Lê Books & NXB Văn học