Sửa đổi tỷ lệ an toàn tài chính: Gia cố 'lá chắn vốn' bảo đảm ổn định hệ thống

Điều chỉnh chính sách diễn ra trong bối cảnh quy mô tài sản ngành chứng khoán tăng nhanh, thị phần của các CTCK liên kết ngân hàng tư nhân mở rộng đáng kể và hoạt động cho vay, đầu tư trái phiếu trở thành động lực tăng trưởng chủ đạo. Sửa đổi ATTC vì vậy không chỉ là biện pháp kỹ thuật, mà là định hướng chiến lược nhằm củng cố năng lực chống chịu rủi ro và duy trì quỹ đạo phát triển minh bạch, thận trọng và bền vững cho toàn hệ thống.

Chuẩn hóa quản trị rủi ro tài sản: hướng tăng trưởng vào chất lượng thay vì chỉ theo quy mô

Việc điều chỉnh hệ số rủi ro đối với các nhóm tài sản chính được xem là thay đổi cốt lõi của khung ATTC mới. Hệ số rủi ro đối với trái phiếu doanh nghiệp được nâng từ tối đa 40% lên tối đa 45% và lần đầu tiên được xác định theo xếp hạng tín nhiệm, loại hình tổ chức phát hành và kỳ hạn. Cách tiếp cận này tạo ra cơ chế phân loại rủi ro dựa trên chất lượng tín dụng thay vì chỉ xét theo đặc thù công cụ đầu tư, khuyến khích dòng vốn đi vào các tổ chức phát hành có năng lực tài chính tốt.

Đối với các khoản phải thu rủi ro cao như hợp đồng hợp tác kinh doanh (BCC) và tiền đặt cọc bất động sản, hệ số rủi ro được tăng lên tối đa 150%, cao hơn nhiều so với khoảng 100% trước đây. Điều này nhằm giảm các nghiệp vụ không phải hoạt động kinh doanh cốt lõi nhưng tiềm ẩn rủi ro tín dụng lớn. Đáng chú ý nhất, các khoản tạm ứng cho khách hàng lớn – dù chiếm khoảng 2–5% tổng vốn chủ sở hữu tại nhiều CTCK – đã được tăng hệ số rủi ro từ 8% lên 50%. Nếu đối tác mất khả năng thanh toán, giá trị khoản tạm ứng phải được loại trừ khỏi vốn khả dụng, qua đó siết chặt chất lượng tài sản làm căn cứ tính an toàn vốn.

Bên cạnh đó, các khoản đầu tư vào công ty trách nhiệm hữu hạn vượt 25% vốn chủ sở hữu sẽ bị cộng thêm 30% trọng số rủi ro. Mục tiêu chính của biện pháp này là giảm thiểu rủi ro tập trung – một yếu tố có thể gây hiệu ứng lan truyền trong hệ thống tài chính nếu doanh nghiệp lớn gặp biến động.

Theo Công ty CP Xếp hạng tín nhiệm Đầu từ Việt Nam (Vis Rating), các sửa đổi nói trên cho thấy định hướng rõ ràng: đẩy mạnh hoạt động chứng khoán gắn với mô hình kinh doanh cốt lõi, giảm thiểu các khoản mục có tính chất đầu tư tín dụng gia tăng rủi ro bảng cân đối kế toán. Hoạt động cho vay ký quỹ, kinh doanh trái phiếu chính phủ và giấy tờ có giá tiếp tục được ưu tiên, trong khi nhóm phải thu BCC và các khoản đầu tư rủi ro cao sẽ dần bị thu hẹp.

Trong bối cảnh quy mô tài sản của 30 CTCK lớn nhất tăng trưởng kép hàng năm 34% giai đoạn 2020 đến tháng 9/2025, hệ số ATTC đóng vai trò then chốt trong bảo đảm cân bằng giữa tăng trưởng lợi nhuận và an toàn hệ thống. Động lực mở rộng mạnh mẽ cho vay ký quỹ, đầu tư trái phiếu và dư nợ ký quỹ quá hạn đã mang lại mức sinh lời cao, nhưng đồng thời khiến rủi ro tín dụng tích tụ đáng kể.

Không phải tất cả CTCK chịu tác động như nhau. Nhóm tập trung vào cho vay ký quỹ và tự doanh cổ phiếu có thanh khoản cao – điển hình như MBS và SHS – ghi nhận tỷ lệ ATTC ở mức 550 – 650% tại 6T2025, cao hơn nhiều mức tối thiểu 180% và thể hiện năng lực vốn mạnh để hấp thụ biến động thị trường. Ngược lại, các CTCK có tỷ trọng lớn trái phiếu doanh nghiệp như VND và TPS đang tích cực tăng vốn để củng cố bộ đệm rủi ro, phù hợp với yêu cầu quản trị tài sản mới trong khung ATTC.

Bảo vệ ổn định hệ thống: giảm rủi ro lan truyền và định hình quỹ đạo phát triển minh bạch – bền vững

Bối cảnh thị trường vài năm gần đây cho thấy sự gắn kết sâu giữa hệ thống ngân hàng và hệ thống CTCK. Các ngân hàng ngày càng dựa vào các CTCK liên kết để mở rộng hoạt động, đặc biệt thông qua cung cấp vốn cho các doanh nghiệp lớn bằng cho vay trực tiếp, đầu tư trái phiếu hoặc cho vay ký quỹ. Thị phần của các CTCK liên kết ngân hàng tư nhân đã tăng mạnh nhờ những đợt tăng vốn quy mô lớn, giúp phân khúc này chiếm ưu thế trong hệ thống. Tuy nhiên, việc tín dụng tập trung vào các doanh nghiệp lớn – nhất là trong lĩnh vực bất động sản và năng lượng tái tạo – đặt ra nguy cơ rủi ro lan truyền nếu dòng tiền của các doanh nghiệp này gặp trở ngại.

Quy định ATTC sửa đổi vì vậy vận hành như một “lá chắn hệ thống”, giúp giảm rủi ro khuếch đại khi các doanh nghiệp lớn mất khả năng thanh toán, đồng thời điều chỉnh tăng trưởng thị trường theo hướng an toàn và cân bằng. Với mức duy trì ATTC vượt xa ngưỡng tối thiểu ở phần lớn CTCK – bao gồm sáu công ty được VIS Rating xếp hạng tín nhiệm công bố ra công chúng – ngành chứng khoán có dư địa vốn đủ lớn để hấp thụ điều chỉnh chính sách mà không ảnh hưởng đáng kể đến quỹ đạo tăng trưởng ngắn hạn.

Cùng với đó, việc đưa xếp hạng tín nhiệm vào hệ số rủi ro trái phiếu doanh nghiệp không chỉ hỗ trợ phân loại rủi ro theo năng lực của nhà phát hành mà còn tạo điều kiện nâng chuẩn thị trường trái phiếu theo Luật Chứng khoán 2024. Điều này có ý nghĩa đặc biệt đối với các CTCK chuyên đầu tư và phân phối trái phiếu, khi việc phân hóa rủi ro giúp nhà đầu tư đánh giá minh bạch hơn về chất lượng tài sản và khả năng thanh toán của từng tổ chức phát hành.

Trong ngắn hạn, dự kiến sẽ hình thành hai xu hướng rõ nét: các CTCK nắm nhiều tài sản rủi ro sẽ tăng vốn chủ sở hữu để mở rộng biên an toàn vốn; cơ cấu tài sản sẽ chuyển dịch theo hướng giảm các khoản phải thu rủi ro và tăng tỷ trọng tài sản có tính thanh khoản và xếp hạng tín nhiệm cao.

Trong trung và dài hạn, tác động tích cực được kỳ vọng thể hiện trên ba phương diện: giảm rủi ro tập trung vào doanh nghiệp lớn hoặc nhóm ngành vốn nhạy cảm chu kỳ; hạn chế lan truyền rủi ro giữa hệ thống ngân hàng và hệ thống chứng khoán; duy trì đà tăng trưởng của thị trường dựa trên nền tảng an toàn vốn và chất lượng tài sản thay vì mở rộng tín dụng rủi ro.

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán đang duy trì xu hướng lạc quan, điều chỉnh ATTC đóng vai trò như “vành đai an toàn” bảo đảm rằng động lực tăng trưởng không dựa trên việc tích lũy tài sản rủi ro mà dựa trên năng lực vốn, minh bạch tín dụng và chuẩn quản trị rủi ro.

Trần Hương