Sửa đổi toàn diện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, đề cao trách nhiệm người đứng đầu

Yêu cầu cấp bách từ thực tiễn

Xuất phát từ yêu cầu cấp bách của thực tiễn và chỉ đạo của Đảng, Chính phủ khẳng định việc ban hành Luật Tiết kiệm, chống lãng phí thay thế Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí là hết sức cần thiết. Mục tiêu đặt ra là hình thành một khung khổ pháp lý thống nhất, rõ ràng, hiệu quả, vừa phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý hành vi gây lãng phí, vừa xây dựng văn hóa tiết kiệm bền vững trong toàn xã hội.

Để đạt mục tiêu đó, dự thảo luật được xây dựng trên quan điểm bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, đặc biệt là Chỉ thị 27-CT/TW, Quy định 231-QĐ/TW và Hướng dẫn 63-HD/BCĐTW. Dự thảo cũng kế thừa những quy định đang phát huy hiệu quả, đồng thời sửa đổi, bổ sung những điểm chưa rõ, loại bỏ quy định chồng chéo, bất cập, bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và sự thống nhất trong hệ thống pháp luật.

Một điểm nhấn quan trọng là phạm vi điều chỉnh được mở rộng, bao quát toàn bộ các lĩnh vực quản lý, từ tài chính công, tài sản công, tổ chức bộ máy và lao động khu vực nhà nước, đến quản lý, khai thác, sử dụng tài nguyên, năng lượng, hoạt động sản xuất kinh doanh và tiêu dùng của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân. Đối tượng áp dụng cũng mở rộng, bao gồm cả tổ chức của Đảng, cơ quan nhà nước, lực lượng vũ trang, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước, các tổ chức, hộ gia đình và cá nhân có liên quan.

Bố cục dự thảo được rút gọn còn 6 chương, 37 điều, giảm mạnh so với 80 điều của Luật hiện hành. Việc lược bỏ này không làm giảm hiệu lực quản lý vì các luật chuyên ngành như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Quản lý, sử dụng tài sản công, Luật Đầu tư công đã có quy định chi tiết; đồng thời dự thảo giao các bộ, ngành thường xuyên rà soát, cập nhật định mức kinh tế – kỹ thuật, tiêu chuẩn, chế độ phù hợp thực tiễn.

Nhiều nội dung mới đáng chú ý đã được Chính phủ thiết kế. Cụ thể: Trách nhiệm người đứng đầu được xác định cụ thể với bảy nhóm quyền và trách nhiệm, nhấn mạnh việc chịu trách nhiệm cá nhân nếu để xảy ra lãng phí do chậm ban hành hoặc thực hiện không đúng chương trình, kế hoạch tiết kiệm. Cơ chế bảo vệ người đấu tranh chống lãng phí được thể chế hóa đầy đủ từ Quy định 231-QĐ/TW, trao quyền cho mọi tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin, yêu cầu người đứng đầu kiểm tra, xử lý, công khai kết quả và giải trình. Nhận diện hành vi lãng phí được hoàn thiện với chín nhóm hành vi gây lãng phí và chín nhóm hành vi vi phạm trong tổ chức thực hiện, cùng quy định chế tài cụ thể. Chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí được bổ sung thay cho chương trình tổng thể trước đây, định hướng dài hạn các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp. Cơ sở dữ liệu quốc gia về tiết kiệm, chống lãng phí do Bộ Tài chính quản lý, cùng quy định bắt buộc công khai thông tin để Nhân dân và các tổ chức giám sát.

Ngày Toàn dân tiết kiệm, chống lãng phí 31/5 hàng năm được quy định, gắn với ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đăng bài “Thế nào là Kiệm” trên Báo Cứu Quốc (31/5/1949), nhằm lan tỏa sâu rộng văn hóa tiết kiệm.

Về lộ trình, dự thảo đề xuất có hiệu lực từ 01/7/2026, bảo đảm đủ thời gian chuẩn bị văn bản hướng dẫn và để các bộ, ngành, địa phương kịp xây dựng Chương trình tiết kiệm, chống lãng phí năm 2026 trước ngày 31/12/2025.

Với cấu trúc chặt chẽ và nhiều đổi mới, Chính phủ thể hiện rõ quyết tâm chuyển từ quản lý đầu vào sang quản lý theo kết quả, đề cao trách nhiệm người đứng đầu, khuyến khích sáng kiến tiết kiệm, đồng thời bảo đảm đồng bộ với các luật hiện hành và phù hợp với xu thế quản trị công hiện đại.

Toàn cảnh phiên họp

Tiếp tục hoàn thiện và bảo đảm tính khả thi

Báo cáo thẩm tra sơ bộ về dự án luật này, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đồng tình với sự cần thiết ban hành Luật mới và đánh giá cao việc chuẩn bị công phu, bám sát đường lối của Đảng, phù hợp Hiến pháp, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Trên cơ sở phân tích toàn diện, báo cáo thẩm tra đưa ra nhiều kiến nghị quan trọng để dự thảo luật hoàn thiện và khả thi hơn. Trước hết, Ủy ban đề nghị tiếp tục rà soát, thể chế hóa đầy đủ các quan điểm của Đảng, đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu chuyển mạnh từ tư duy “tiết kiệm chi phí” sang “hiệu quả sử dụng ngân sách và tài nguyên” dựa trên kết quả đầu ra, qua đó tăng trách nhiệm giải trình của người đứng đầu. Cơ quan thẩm tra cũng đề nghị kế thừa những quy định ổn định, hiệu quả của Luật hiện hành, đồng thời khắc phục triệt để các hạn chế, vướng mắc đã được tổng kết.

Về phạm vi điều chỉnh, Ủy ban cho rằng cần bổ sung nội dung tiết kiệm, chống lãng phí trong quá trình xây dựng và thi hành pháp luật để phù hợp Nghị quyết 66-NQ/TW và Điều 5 dự thảo. Đây là bước mở rộng quan trọng, giúp phòng ngừa lãng phí ngay từ khâu hoạch định chính sách. Cùng với đó, Ủy ban đề nghị bỏ Điều 3 về áp dụng luật vì không khác với Điều 58 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025, tránh trùng lặp không cần thiết.

Đối với các nguyên tắc tiết kiệm, chống lãng phí tại Điều 5, cơ quan thẩm tra đề nghị bổ sung nguyên tắc đánh giá dựa trên tiêu chuẩn, định mức kết hợp kết quả đầu ra và tác động xã hội, coi đây là giải pháp cấp bách để chuyển từ quản lý hình thức sang quản lý thực chất. Đồng thời, kiến nghị thêm nguyên tắc phân biệt rạch ròi giữa lãng phí do vi phạm và rủi ro khách quan, tạo không gian cho đổi mới, khuyến khích cán bộ dám nghĩ, dám làm mà không bị đánh đồng với sai phạm.

Về chiến lược và chương trình tiết kiệm, chống lãng phí, Ủy ban đề nghị không quy định các nội dung về quy trình, thủ tục thuộc thẩm quyền Chính phủ như khoản 3 Điều 9, khoản 3 Điều 10, khoản 2 Điều 11, nhằm bảo đảm sự linh hoạt trong tổ chức thực hiện. Đối với chính sách khuyến khích tiết kiệm, chống lãng phí trong Nhân dân, báo cáo thẩm tra đề xuất giao Chính phủ quy định chi tiết, phù hợp Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân.

Cơ quan thẩm tra cũng nhấn mạnh việc quy định rõ trách nhiệm giải trình, cơ chế bảo vệ người cung cấp thông tin và người đấu tranh chống lãng phí, đồng thời xác định nguyên tắc xử lý kỷ luật, miễn nhiệm hoặc từ chức khi để xảy ra lãng phí nghiêm trọng. Đây là giải pháp then chốt để tăng tính răn đe và phòng ngừa ngay từ khâu quản trị. Bên cạnh đó, Ủy ban đề nghị bổ sung cơ chế kiểm soát rủi ro và đánh giá hợp lý, giúp phân định rõ giữa lỗi chủ quan và rủi ro khách quan, qua đó gắn trách nhiệm với năng lực quản trị, tránh “cào bằng lỗi”.

Đối với xử lý vi phạm và bồi thường thiệt hại, Ủy ban đề xuất quy định cụ thể trong luật hoặc giao Chính phủ hướng dẫn rõ các trường hợp phải bồi thường, mức bồi thường, cũng như trách nhiệm liên đới của người đứng đầu. Ngoài ra, báo cáo còn kiến nghị bổ sung quy định về biện pháp khắc phục mang tính phục hồi, tái cơ cấu, chuyển đổi mục đích sử dụng nhằm tận dụng tối đa giá trị tài sản công, giảm tổn thất kép về ngân sách và xã hội.

Nhìn tổng thể, Ủy ban Kinh tế và Tài chính đánh giá dự thảo Luật Tiết kiệm, chống lãng phí đã được chuẩn bị công phu, tiếp thu chỉ đạo của Đảng và yêu cầu thực tiễn, đồng thời nhấn mạnh một số nội dung cần tiếp tục hoàn thiện để bảo đảm luật khi ban hành vừa tinh gọn, đồng bộ, vừa đủ công cụ quản lý, giám sát và chế tài hiệu quả.

Trần Hương