Sửa đổi Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật: Để pháp luật thực sự đi vào đời sống

Từ thay đổi tư duy đến tháo gỡ "nút thắt" thể chế

Một trong những điểm cốt lõi được đặt ra trong quá trình sửa đổi Luật lần này là yêu cầu đổi mới tư duy về công tác PBGDPL. Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc đã nhiều lần nhấn mạnh, PBGDPL cần chuyển mạnh sang cách tiếp cận lấy người dân làm trung tâm.

Sự chuyển dịch này phản ánh tinh thần của Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới. Khi người dân được đặt vào vị trí chủ thể, việc tiếp cận pháp luật không còn mang tính đối phó hay hình thức, mà trở thành nhu cầu tự thân nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của chính mình. Đây chính là nền tảng để hình thành một xã hội thượng tôn pháp luật theo đúng nghĩa.

Tuy nhiên, để thay đổi tư duy, không thể chỉ dừng lại ở khẩu hiệu. Thực tiễn 13 năm thi hành Luật cho thấy, một trong những "điểm nghẽn" lớn nhất chính là cơ chế bảo đảm nguồn lực. Việc bố trí kinh phí cho công tác PBGDPL hiện nay còn phân tán, thiếu ổn định, phụ thuộc lớn vào khả năng cân đối ngân sách của từng địa phương. Tình trạng "nơi làm tốt, nơi làm cầm chừng" vẫn diễn ra phổ biến, khiến hiệu quả triển khai thiếu tính đồng bộ.

Cán bộ tư pháp nhiều địa phương tiếp cận công nghệ thông tin để phục vụ công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật. Ảnh: Hương Nguyên

Chính vì vậy, nhiều ý kiến chuyên gia cho rằng, sửa đổi Luật cần thiết lập rõ ràng cơ chế tài chính đặc thù cho công tác PBGDPL. Việc quy định danh mục nhiệm vụ chi, xác định mức chi tối thiểu và xây dựng cơ chế phân bổ, giám sát minh bạch sẽ giúp các địa phương chủ động hơn trong triển khai, thay vì phải "liệu cơm gắp mắm" như thời gian qua. Đồng thời, việc giao một đầu mối chịu trách nhiệm điều phối kinh phí theo địa bàn, quy mô dân số và đặc thù đối tượng sẽ góp phần sử dụng hiệu quả hơn nguồn lực công.

Một điểm đổi mới khác là yêu cầu đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong công tác PBGDPL. Địa phương cần được trao quyền chủ động lựa chọn mô hình, phương thức triển khai phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội và đặc thù dân cư. Song song với đó, trách nhiệm giải trình phải được xác lập rõ ràng.

Theo định hướng sửa đổi, cơ quan nào chủ trì xây dựng chính sách, pháp luật thì cơ quan đó phải chịu trách nhiệm chính trong việc tổ chức PBGDPL đối với lĩnh vực mình quản lý. Cách tiếp cận này nhằm khắc phục tình trạng "khoán trắng" cho ngành tư pháp, đồng thời nâng cao tính chịu trách nhiệm của từng bộ, ngành trong chu trình chính sách. Bên cạnh đó, việc củng cố vai trò của Hội đồng phối hợp PBGDPL các cấp, kể cả ở cấp cơ sở, được xem là điều kiện quan trọng để bảo đảm sự chỉ đạo thống nhất, sát thực tiễn và gắn chặt với đời sống người dân.

Đổi mới nội dung và hình thức tuyên truyền

Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia, PBGDPL không thể đứng ngoài xu thế. Tuy nhiên, chuyển đổi số không chỉ là đưa văn bản pháp luật lên môi trường mạng. Vấn đề cốt lõi là xây dựng hệ thống thông tin pháp luật thống nhất, có trách nhiệm quản lý, cập nhật và chia sẻ dữ liệu rõ ràng, tránh tình trạng manh mún, trùng lặp, thiếu kiểm chứng.

Việc sửa đổi Luật cần quy định cụ thể trách nhiệm của từng cơ quan trong việc xây dựng, vận hành và khai thác các nền tảng thông tin pháp luật, đồng thời bảo đảm chất lượng nội dung theo tiêu chí "đúng - đủ - sạch - sống"; gắn công tác truyền thông chính sách với quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật ngay từ đầu cũng là giải pháp quan trọng để nâng cao tính minh bạch và sự đồng thuận xã hội.

Một điểm nhấn quan trọng khác trong định hướng sửa đổi Luật là nâng cao chất lượng PBGDPL đối với đội ngũ cán bộ, công chức. Theo TS. Vũ Thị Hồng Yến (Đại học Sài Gòn), việc trang bị kiến thức pháp luật cho đội ngũ này không thể dừng ở mức "biết quy định", mà cần hướng tới hình thành tư duy pháp lý và năng lực vận dụng pháp luật trong thực tiễn công vụ.

Điều đó đòi hỏi cách tiếp cận mới trong tổ chức PBGDPL, thay vì truyền đạt đơn thuần các quy định, cần chú trọng rèn luyện kỹ năng phân tích tình huống, nhận diện rủi ro pháp lý và xử lý vấn đề một cách linh hoạt, đúng pháp luật. Muốn vậy, nguồn lực thực hiện PBGDPL cũng phải được mở rộng và chuyên nghiệp hóa, với sự tham gia sâu hơn của đội ngũ luật sư, luật gia, chuyên gia pháp lý và giảng viên các cơ sở đào tạo luật. Kinh nghiệm của nhiều quốc gia cho thấy, việc gắn kết giáo dục pháp luật với hệ thống đào tạo chính quy và đào tạo nghề, đồng thời tận dụng các mô hình truyền thông pháp luật hiện đại, sẽ tạo ra tác động bền vững.

Cuối cùng, thước đo của công tác PBGDPL không thể dừng ở số lượng hội nghị, lớp tập huấn hay tài liệu phát hành. Nhiều chuyên gia cho rằng, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá dựa trên mức độ tuân thủ pháp luật, sự giảm thiểu vi phạm và mức độ hài lòng của người dân. Khi hiệu quả được đo bằng sự thay đổi hành vi và nhận thức xã hội, PBGDPL mới thực sự phát huy vai trò nền tảng của mình.

Đỗ Quyên