Sửa đổi Luật Bảo hiểm tiền gửi để tạo cơ sở pháp lý áp dụng cơ chế phí linh hoạt

Trong tờ trình dự thảo Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi), Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho biết, Luật Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) sau 12 năm thực hiện,bên cạnh những kết quả đạt được, đã phát sinh khó khăn, vướng mắc cần giải quyết - trong đó quy định về phí Bảo hiểm tiền gửi cần được sửa đổi, bổ sung.

Cơ chế phí Bảo hiểm tiền gửi linh hoạt trong từng thời kỳ

Dự thảo Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi) đề xuất: Thống đốc NHNN quy định mức phí Bảo hiểm tiền gửi, việc áp dụng phí Bảo hiểm tiền gửi đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp với đặc thù hệ thống tổ chức tín dụng Việt Nam trong từng thời kỳ. Đây được coi là nội dung sửa đổi theo hướng tạo cơ sở pháp lý áp dụng cơ chế phí linh hoạt (đồng hạng hoặc phân biệt) phù hợp với thực tiễn hệ thống tổ chức tín dụng trong từng thời kỳ; đồng thời phân cấp thẩm quyền quyết định về phí Bảo hiểm tiền gửi cho Thống đốc NHNN. Trong khi đó, theo quy định tại Luật Bảo hiểm tiền gửi hiện hành, Thủ tướng Chính phủ quy định khung phí bảo hiểm tiền gửi; NHNN quy định mức phí bảo hiểm tiền gửi cụ thể đối với tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi trên cơ sở kết quả đánh giá và phân loại các tổ chức này.

Ảnh minh họa

Đánh giá về các đề xuất sửa đổi, bổ sung, các chuyên gia cho rằng, việc phân cấp thẩm quyền quy định về phí bảo hiểm tiền gửi cho Thống đốc NHNN phù hợp chủ trương đẩy mạnh phân cấp, phân quyền của Đảng, Nhà nước; đồng thời phù hợp với thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ của NHNN. Ngân hàng Nhà nước là cơ quan quản lý nhà nước, có chức năng thanh tra, giám sát hệ thống tổ chức tín dụng, NHNN cũng là cơ quan quản lý nhà nước đối với hoạt động bảo hiểm tiền gửi. Vì vậy, NHNN có đủ cơ sở cần thiết để quy định mức phí bảo hiểm tiền gửi và việc áp dụng phí bảo hiểm tiền gửi đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp với tình hình thực tiễn.

Bên cạnh đó, việc quy định mang tính linh hoạt (Thống đốc NHNN quy định áp dụng phí bảo hiểm tiền gửi đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp với đặc thù hệ thống tổ chức tín dụng trong từng thời kỳ) dựa trên cơ sở:

Thứ nhất, hệ thống phí đồng hạng và hệ thống phí phân biệt có ưu điểm và nhược điểm riêng; không có hệ thống phí nào có ưu điểm tuyệt đối. Theo đó, hệ thống phí phân biệt (Tổ chức tín dụng có xếp hạng thấp, rủi ro cao phải nộp phí cao hơn; tổ chức tín dụng có xếp hạng cao, hoạt động an toàn nộp phí thấp hơn) có ưu điểm là phù hợp với nguyên tắc thị trường, khuyến khích các tổ chức tín dụng nâng cao năng lực quản trị, hoạt động thận trọng, an toàn để nộp phí bảo hiểm tiền gửi thấp hơn. Tuy nhiên, hệ thống phí phân biệt có nhược điểm là các tổ chức tín dụng có xếp hạng thấp, có tình hình tài chính khó khăn hơn lại phải nộp phí nhiều hơn; vì vậy hệ thống phí này có thể làm cho tổ chức tín dụng xếp hạng thấp gặp khó khăn nhiều hơn.

Thứ hai, trong bối cảnh nhận thức của người gửi tiền về chính sách Bảo hiểm tiền gửi còn một số hạn chế, việc áp dụng ngay phí phân biệt có thể tác động trực tiếp đến hành vi của người gửi tiền; có thể dẫn đến nguy cơ người gửi tiền rút tiền hàng loạt khỏi tổ chức tín dụng có xếp hạng thấp để chuyển sang các tổ chức tín dụng có xếp hạng cao hơn (do thông tin về xếp hạng để tính phí bảo hiểm tiền gửi khó có thể bảo mật tuyệt đối). Vì vậy, việc chuyển sang hệ thống phí phân biệt cần được tính toán thận trọng dựa trên thực tiễn thị trường.

Hiện nay, Việt Nam vẫn áp dụng cơ chế phí bảo hiểm tiền gửi đồng hạng (mức phí 0,15%/năm tính trên toàn bộ số dư tiền gửi bình quân của các loại tiền gửi được bảo hiểm tại tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi). Ở thời điểm hiện tại, việc áp dụng cơ chế phí Bảo hiểm tiền gửi này phù hợp với thực tiễn hoạt động của các tổ chức tín dụng tại Việt Nam, giúp Quỹ dự phòng nghiệp vụ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tăng trưởng ổn định, là nguồn lực tài chính quan trọng để trả tiền bảo hiểm, xử lý tổ chức tín dụng yếu kém.

Thông lệ quốc tế cho thấy số quốc gia áp dụng phí đồng hạng hoặc phân biệt khá đồng đều nhau. Theo khảo sát thường niên của Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI) 2024, tính trên 110 tổ chức Bảo hiểm tiền gửi trả lời câu hỏi về phí bảo hiểm tiền gửi, có 50 tổ chức bảo hiểm tiền gửi (46%) áp dụng phí đồng hạng, 52 tổ chức bảo hiểm tiền gửi (47%) áp dụng phí phân biệt và 8 tổ chức bảo hiểm tiền gửi (7%) áp dụng cả phí đồng hạng và phí phân biệt. Sự cân bằng nói trên phản ánh thực tế các quốc gia cũng cân nhắc thận trọng về ưu điểm, nhược điểm của từng hệ thống phí khi trước quyết định áp dụng tại quốc gia mình.

Vì vậy, nội dung đề xuất như dự thảo Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi) đảm bảo sự linh hoạt khi áp dụng cơ chế phí đồng hạng hoặc phân biệt phù hợp trong từng thời kỳ, với đặc thù của hệ thống tổ chức tín dụng tại Việt Nam.

Tăng phí Bảo hiểm tiền gửi để bù đắp phần vay đặc biệt NHNN

Dự thảo Luật Bảo hiểm tiền gửi (sửa đổi) đề xuất: Trường hợp tổ chức Bảo hiểm tiền gửi vay đặc biệt NHNN, tổ chức Bảo hiểm tiền gửi xây dựng phương án tăng phí Bảo hiểm tiền gửi để bù đắp phần vay đặc biệt NHNN và gửi NHNN xem xét, quyết định.

Đồng thời, dự thảo Luật cũng đề xuất quy định về vay đặc biệt NHNN như sau: Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi xây dựng phương án tăng phí bảo hiểm tiền gửi để bù đắp phần vay đặc biệt; sử dụng tiền trả nợ vay đặc biệt của tổ chức tín dụng, nguồn thu từ bán giấy tờ có giá do tổ chức Bảo hiểm tiền gửi nắm giữ, từ thanh lý tài sản của tổ chức tín dụng vay đặc biệt, phí Bảo hiểm tiền gửi để ưu tiên hoàn trả nợ vay đặc biệt cho Ngân hàng Nhà nước.

Được biết, đề xuất trên được đưa ra nhằm đồng bộ với quy định tại Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024. Bên cạnh đó, theo quy định tại dự thảo Luật, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam chỉ vay đặc biệt từ NHNN khi Quỹ dự phòng nghiệp vụ của không đủ để chi trả cho người gửi tiền. Như vậy, việc tăng phí chỉ áp dụng trong những tình huống đặc biệt, tạo cơ sở cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam có điều kiện thuận lợi hơn trong việc lập kế hoạch tài chính, cân đối nguồn vốn; bảo đảm khả năng chi trả cho người gửi tiền, đồng thời cũng đảm bảo nguồn tích lũy nhanh hơn để trả lại nguồn tiền vay từ nhà nước (NHNN).

Theo các chuyên gia, về mặt nguyên lý, hoạt động ngân hàng có tính dây chuyền và có ảnh hưởng của hiệu ứng “domino”; sự đổ vỡ của một ngân hàng có nguy cơ dẫn đến rút tiền hàng loạt và ảnh hưởng tới sự an toàn của các ngân hàng khác (kể cả khi các ngân hàng khác hoạt động an toàn, lành mạnh). Vì vậy, khi Quỹ dự phòng nghiệp vụ không đủ để chi trả cho người gửi tiền ở quy mô lớn, các ngân hàng lành mạnh còn lại có trách nhiệm đóng góp thêm phần phí để đảm bảo niềm tin của người gửi tiền; tránh tình trạng rút tiền hàng loạt tại chính ngân hàng lành mạnh. Điều này đảm bảo nguyên tắc dùng nguồn lực thị trường để xử lý chính vấn đề của thị trường, hạn chế sử dụng ngân sách nhà nước. Việc tăng phí này chỉ áp dụng trong một giai đoạn nhất định phù hợp với kế hoạch bù đắp khoản vay của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam từ NHNN; không thực hiện trong thời gian dài.

Theo chuẩn mực quốc tế về bảo hiểm tiền gửi, cơ chế cấp vốn khẩn cấp cho hệ thống bảo hiểm tiền gửi được khuyến nghị cần công khai trong Luật hoặc các quy định dưới Luật. Theo khảo sát thường niên của IADI năm 2024 về nguồn cấp vốn bổ sung hoặc dự phòng cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi trong trường hợp khẩn cấp, có 76/108 (70,3%) tổ chức bảo hiểm tiền gửi trả lời có cơ chế thu phí bảo hiểm tiền gửi bổ sung và 16/108 (14,8%) tổ chức bảo hiểm tiền gửi có cơ chế thu trước phí bảo hiểm tiền gửi

Hoãn nộp phí bảo hiểm tiền gửi

Nội dung tại dự thảo Luật Bảo hiểm tiền gửi cũng đề xuất quy định việc tổ chức tín dụng khi được đặt vào kiểm soát đặc biệt (KSĐB) được tạm hoãn việc nộp khoản phí bảo hiểm tiền gửi nộp thiếu, nộp chậm và khoản tiền chậm nộp (nếu có) phát sinh trước thời điểm tổ chức tín dụng được đặt vào kiểm soát đặc biệt. tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt có trách nhiệm xây dựng kế hoạch để hoàn trả đầy đủ khoản tiền được tạm hoãn trong phương án cơ cấu lại trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

Đánh giá về đề xuất này, các chuyên gia cho biết, tại Khoản 3 Điều 166 Luật tổ chức tín dụng đã có quy định: “tổ chức tín dụng được kiểm soát đặc biệt được miễn nộp phí bảo hiểm tiền gửi”. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành không quy định về việc tạm hoãn tiền nợ phí trong các trường hợp tổ chức tín dụng được đặt vào kiểm soát đặc biệt. Thực tế phát sinh tình huống tổ chức tín dụng khi đã bị đặt vào kiểm soát đặc biệt có khó khăn về tài chính dẫn tới không thể nộp phần phí bảo hiểm tiền gửi mà tổ chức tín dụng còn nợ trước khi được đặt vào kiểm soát đặc biệt. Khi đó, các tổ chức này sẽ phải chịu gánh nặng về việc nộp phí bảo hiểm tiền gửi và chịu phạt mỗi ngày chậm nộp, trong khi tổ chức tín dụng đó không có năng lực tài chính để nộp phí.

TT