Sự cần thiết ban hành Luật Thương mại điện tử từ góc nhìn đại biểu Quốc hội

Tính cấp thiết ban hành Luật Thương mại điện tử

Thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam đang tăng trưởng mạnh mẽ, với tốc độ 20 - 25% mỗi năm, đóng góp khoảng 10% tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ…

Tuy nhiên, lĩnh vực này hiện chưa có đạo luật riêng, mà chỉ được điều chỉnh bằng các Nghị định số 52/2013/NĐ-CP và 85/2021/NĐ-CP.

Hai văn bản này hiện không còn đáp ứng thực tiễn phát triển nhanh của TMĐT, nhất là trước sự xuất hiện của các mô hình kinh doanh mới như livestream bán hàng, sàn TMĐT đa dịch vụ, TMĐT xuyên biên giới và nền tảng tích hợp mạng xã hội.

Tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV vào sáng ngày 3/11, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày Tờ trình dự án Luật Thương mại điện tử, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên khẳng định, việc ban hành Luật TMĐT là "cần thiết và cấp bách" để thể chế hóa đầy đủ chủ trương của Đảng về phát triển thương mại điện tử, kinh tế số và phù hợp với những cam kết quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Luật cũng sẽ khắc phục những bất cập trong quản lý, bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp trong nước. Luật sẽ tạo hành lang pháp lý ổn định, minh bạch, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Dự án Luật Thương mại điện tử khi đi vào thực thi sẽ là công cụ pháp lý, hạ tầng thể chế cho nền kinh tế số Việt Nam. Ảnh minh họa.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, quá trình xây dựng hồ sơ dự án Luật đã được thực hiện đúng trình tự, thủ tục theo quy định. Cơ quan chủ trì soạn thảo đã tổ chức nhiều hội nghị, hội thảo, lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương, đoàn đại biểu Quốc hội, các chuyên gia, nhà khoa học, người hoạt động thực tiễn, các đối tượng chịu sự tác động và ý kiến nhân dân để nghiên cứu, tiếp thu, hoàn thiện dự thảo Luật cùng các hồ sơ tài liệu có liên quan, báo cáo Chính phủ thống nhất thông qua, trình Quốc hội tại Tờ trình số 729, ngày 29/8/2025.

Dự án Luật này cũng đã đã được Ủy ban Kinh tế và Tài chính và các cơ quan của Quốc hội thẩm tra kỹ lưỡng. Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Hội nghị Đại biểu Quốc hội chuyên trách đã thảo luận cho ý kiến.

Trên cơ sở tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội; ý kiến thẩm tra của Ủy ban Kinh tế và Tài chính và ý kiến của các đại biểu Quốc hội chuyên trách, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương rà soát, chỉnh lý các báo cáo, tài liệu trong hồ sơ dự án Luật và có Tờ trình số 1007 ngày 30/10/2025 trình Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật tại Kỳ họp này.

Xây dựng hành lang pháp lý toàn diện, minh bạch, bền vững

Dự thảo Luật gồm 7 chương, 48 điều, bám sát 6 chính sách lớn đã được Chính phủ thông qua: (1) Quy định các loại hình nền tảng TMĐT và trách nhiệm của các chủ thể tham gia; (2) Quy định mạng xã hội hoạt động TMĐT, nền tảng tích hợp đa dịch vụ; (3) Quy định về hoạt động TMĐT có yếu tố nước ngoài; (4) Quy định hoạt động bán hàng livestream, tiếp thị liên kết; (5) Quy định dịch vụ hỗ trợ cho TMĐT; (6) Quy định chính sách hỗ trợ phát triển TMĐT theo hướng xanh, bền vững.

Dự án Luật cũng quy định rõ chuyển đổi từ tiền kiểm sang hậu kiểm, ứng dụng dữ liệu và quản lý rủi ro trong thủ tục hành chính. Cách tiếp cận này thể hiện định hướng “kiến tạo, minh bạch, hậu kiểm thông minh”, vừa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, vừa giúp Nhà nước kiểm soát hiệu quả vi phạm trong môi trường số.

Những nội dung mới của dự thảo Luật so với pháp luật hiện hành, gồm:

Thứ nhất, bổ sung định vị pháp lý toàn diện các mô hình TMĐT, từ bán hàng trực tiếp đến mô hình nhiều bên; tăng cường trách nhiệm của nền tảng trong việc rà soát, hỗ trợ thu hồi sản phẩm lỗi, bảo vệ người tiêu dùng và lưu trữ giao dịch phục vụ kiểm tra.

Thứ hai, mở rộng trách nhiệm của mạng xã hội có hoạt động TMĐT, nền tảng tích hợp đa dịch vụ; bổ sung quy định về trách nhiệm ngăn lạm dụng vị thế, bảo đảm cạnh tranh lành mạnh.

Thứ ba, bổ sung quy định về định danh người bán hàng trong nước (qua VNeID) và nước ngoài (qua giấy tờ pháp lý) nhằm minh bạch giao dịch.

Thứ tư, bổ sung quy định về trách nhiệm của chủ thể bán hàng livestream, tiếp thị liên kết về định danh, minh bạch thông tin và bảo vệ người tiêu dùng.

Thứ năm, bổ sung quy định về trách nhiệm của chủ quản nền tảng nước ngoài trong việc lập pháp nhân hoặc ủy quyền pháp nhân đủ năng lực tại Việt Nam để thực hiện các nghĩa vụ về thuế, tranh chấp, bảo vệ người tiêu dùng.

Thứ năm, bổ sung quy định về trách nhiệm tối thiểu của các đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ TMĐT và cơ chế phản ứng nhanh để yêu cầu ngừng hợp tác với nền tảng vi phạm pháp luật.

Thứ sáu, quy định yếu tố đặc thù trong hợp đồng điện tử có chức năng đặt hàng; bổ sung quy định về hợp đồng tự động và trách nhiệm của các bên liên quan.

Thứ bảy, bổ sung quy định về phát triển thị trường TMĐT trong nước và xuất khẩu; chính sách đặc thù cho vùng sâu, vùng xa, đối tượng yếu thế, doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh.

Luật đi cùng thực tiễn, đảm bảo trách nhiệm của nền tảng

Tại phiên thảo luận tổ chiều 3/11 - Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ đồng thuận cao với sự cần thiết ban hành Luật TMĐT và nhấn mạnh một số nội dung cần cụ thể hóa hơn.

Góp ý về phạm vi điều chỉnh và khái niệm (Điều 1, Điều 3), đại biểu Ma Thị Thúy (Tuyên Quang) đề nghị luật hóa trách nhiệm của chủ sở hữu nền tảng TMĐT trong việc xác minh người bán, bảo vệ dữ liệu người dùng, tiếp nhận và xử lý khiếu nại, gỡ bỏ hàng hóa vi phạm.

Đại biểu Ma Thị Thúy cho rằng, chủ sở hữu nền tảng phải chịu nghĩa vụ pháp lý bắt buộc khi biết hoặc có cơ sở xác định hành vi vi phạm mà không xử lý, nhằm đảm bảo an toàn, minh bạch cho người tiêu dùng.

Nhận định về các mô hình kinh doanh mới như mạng xã hội bán hàng, livestream, thương mại xuyên biên giới, sàn thương mại điện tử đa dịch vụ… chưa có hành lang pháp lý đầy đủ, dẫn đến nhiều bất cập trong quản lý, các đại biểu nhận định, việc xem xét ban hành Luật lần này là rất kịp thời, tạo khuôn khổ pháp lý đồng bộ để phát triển kinh tế số. Đại biểu Ma Thị Thúy - đoàn Tuyên Quang đánh giá, dự thảo đã bổ sung khái niệm về nền tảng trung gian, mạng xã hội bán hàng, livestream, dịch vụ tiếp thị liên kết… đây là điểm mới rất sát thực tiễn.

Cùng chủ đề quan tâm liên quan phạm vi điều chỉnh của Luật (Điều 1 và Điều 3), Đại biểu Đặng Thị Bảo Trinh (Đà Nẵng) đồng tình với Báo cáo thẩm tra về việc phạm vi điều chỉnh của Luật cần được mở rộng, bao quát các hoạt động giao dịch điện tử trong mọi lĩnh vực; tuy nhiên cần bảo đảm tính thống nhất với các luật chuyên ngành như Luật Thương mại, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật An ninh mạng…

Thực tế, TMĐT hiện nay đã vượt ra ngoài giao dịch hàng hóa và dịch vụ truyền thống, phát sinh thêm nhiều hoạt động như quảng cáo, truyền thông, livestream và thậm chí là giao dịch tài chính ẩn danh thông qua các nền tảng trung gian.

Những hoạt động này tiềm ẩn rủi ro lớn cho người tiêu dùng và gây khó khăn cho công tác quản lý Nhà nước do chưa được quy định rõ ràng. Điểu Đặng Thị Bảo Trinh đề nghị, Ban soạn thảo mở rộng khái niệm hoạt động TMĐT theo hướng bao quát tất cả các hoạt động có yếu tố thu thập, chia sẻ dữ liệu, trung gian quảng cáo, và môi giới trên nền tảng điện tử, nhằm khắc phục "khoảng trống pháp lý" hiện nay.

Thảo luận ở Tổ 16, Đại biểu Bế Minh Đức (Đoàn ĐBQH tỉnh Cao Bằng) kiến nghị, sửa đổi Khoản 1, Điều 19 Dự thảo Luật nhằm hài hòa lợi ích giữa quản lý nhà nước và hỗ trợ các chủ thể kinh doanh mới. Việc xác thực định danh điện tử của người bán chỉ nên thực hiện khi họ đạt đến ngưỡng thu nhập chịu thuế, thay vì áp dụng đồng loạt ngay từ đầu.

Đại biểu Bế Minh Đức cũng đề xuất bổ sung trách nhiệm cho chủ sàn TMĐT trong việc bảo mật dữ liệu cá nhân, ngăn chặn triệt để hành vi mua bán, trao đổi thông tin người tiêu dùng; đồng thời nhấn mạnh sự cần áp dụng chế tài nghiêm khắc đối với nhà cung cấp hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, buộc họ phải bồi thường thiệt hại và hoàn trả tiền một cách rõ ràng cho người tiêu dùng khi có khiếu nại.

Chỉ ra thực trạng thuốc giả, thực phẩm chức năng giả diễn ra phổ biến trên các nền tảng, đại biểu Quản Minh Cường (Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Cao Bằng) đặt vấn đề: "mua hàng trên TMĐT là mua bằng niềm tin" và bày tỏ băn khoăn về cơ chế điều chỉnh giá trị thực của hàng hóa được quảng cáo.

Để quản lý hiệu quả vấn đề này, đại biểu Quản Minh Cường đề nghị bổ sung chức năng quản lý Nhà nước đối với các nền tảng TMĐT, là trách nhiệm của UBND cấp tỉnh, thành phố, bởi: “Nếu như chính quyền địa phương không tích cực thì sẽ không quản lý được hoạt động thương mại điện tử diễn ra đúng đắn và chuẩn mực”.

Từ góc nhìn hành pháp và lập pháp, có thể thấy Luật TMĐT là bước ngoặt trong hoàn thiện thể chế kinh tế số Việt Nam. Luật sẽ tạo sân chơi bình đẳng, minh bạch giữa doanh nghiệp trong và ngoài nước; bảo vệ người tiêu dùng, chống gian lận, hàng giả, xâm phạm sở hữu trí tuệ; hỗ trợ phát triển TMĐT xanh và kinh tế tuần hoàn, phù hợp với xu hướng phát triển bền vững toàn cầu; tăng trách nhiệm và nghĩa vụ pháp lý của các nền tảng số trong việc quản trị dữ liệu, định danh và bảo vệ thông tin người dùng.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đã khẳng định, luật cần ban hành sớm để đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên số, bảo vệ người tiêu dùng và doanh nghiệp Việt Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nêu rõ: "Do yêu cầu cấp thiết cần hoàn thiện và ban hành Luật Thương mại điện tử trong thời gian sớm nhất, Chính phủ trình Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật tại Kỳ họp này theo quy trình 1 kỳ họp. Ngay sau khi Luật Thương mại điện tử được Quốc hội ban hành, Chính phủ sẽ giao các bộ, ngành liên quan triển khai ngay việc xây dựng, ban hành văn bản dưới luật để hướng dẫn thực thi Luật được đồng bộ, khả thi, phù hợp với bối cảnh trong nước, quốc tế, góp phần thúc đẩy thương mại điện tử, kinh tế số phát triển hiệu quả, bền vững theo tinh thần Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị".

Nguyên Khánh