Sóng ngầm 'tiền bẩn' tràn vào tiền số

Tiền số (gọi tắt là “crypto”) đang ngày càng được chấp nhận trên toàn cầu. Riêng tại Mỹ, Tổng thống Donald Trump công khai ủng hộ tài sản số, thậm chí thành lập doanh nghiệp riêng trong lĩnh vực này, trong khi nhiều ngân hàng tài chính và doanh nghiệp bán lẻ lớn cũng bắt đầu thử nghiệm đồng tiền điện tử.

Nhưng đồng thời, các sàn giao dịch tiền số vẫn âm thầm đón nhận luồng tiền khổng lồ từ tội phạm mạng, lừa đảo và tống tiền. Theo kết quả điều tra chung của nhiều cơ quan báo chí quốc tế, trong đó có New York Times và Hiệp hội Nhà báo Điều tra Quốc tế, hơn 28 tỷ USD có dính líu đến hoạt động phi pháp đã chảy vào các sàn tiền số trong hai năm gần đây.

Nguồn tiền khởi phát từ những nhóm tin tặc, lừa đảo, hoặc tống tiền thường vươn “chân rết” từ Mỹ đến Myanmar. Các nhóm này liên tục bơm tiền vào những sàn giao dịch tiền số lớn nhất thế giới, nơi người dùng có thể quy đổi đô la hay euro sang Bitcoin, Ether và nhiều loại tiền số khác.

Trong số các điểm đến ấy có Binance, sàn giao dịch lớn nhất toàn cầu, đơn vị đã ký thỏa thuận trị giá 2 tỷ USD với doanh nghiệp tiền số của ông Trump hồi tháng 5. Ít nhất 8 sàn nổi bật khác, trong đó có nền tảng toàn cầu OKX, cũng xuất hiện trong phân tích.

“Lực lượng thực thi pháp luật không thể đối phó với lượng hoạt động phi pháp quá lớn trong lĩnh vực này”, chuyên gia Julia Hardy nhận định.

Các con của ông Trump, ông Eric (trái) và ông Donald, cùng chỉ về biển quảng cáo có đề cập World Liberty Financial, doanh nghiệp tiền số của gia đình này. Ảnh: Reuters.

Tiền số lên ngôi, tiền bẩn vẫn tuôn chảy

Những ngày đầu của tiền số như Bitcoin thường gắn liền với các chợ đen, nơi những kẻ buôn ma túy hay tội phạm mạng lợi dụng tính ẩn danh và tốc độ giao dịch để rửa tiền. Từ đó đến nay, ngành này đã phát triển mạnh mẽ và trở nên chuyên nghiệp hơn, với hàng tỷ USD giao dịch tiền số hợp pháp diễn ra mỗi ngày.

Các sàn lớn đã cam kết mạnh tay xử lý hành vi phạm tội. Binance từng nhận tội vi phạm quy định chống rửa tiền năm 2023 và chấp nhận nộp phạt 4,3 tỷ USD cho chính phủ Mỹ sau khi xử lý giao dịch cho nhóm khủng bố như Hamas và Al Qaeda.

Cùng lúc đó, gia đình ông Trump đã biến tiền số thành một trong những trụ cột kinh doanh của mình.

Trước kỳ bầu cử 2024, ông Trump và các con thành lập startup World Liberty Financial, dự kiến mang lại hàng chục triệu USD mỗi năm từ thỏa thuận với Binance. Tháng trước, Tổng thống Trump còn ân xá cho nhà sáng lập Binance, Changpeng Zhao, phải chịu 4 tháng tù giam sau khi công ty nhận tội tiếp tay rửa tiền.

Chính quyền ông Trump cũng nới lỏng đáng kể khả năng truy tố tội phạm tài sản số. Bộ Tư pháp Mỹ hồi tháng 4 đã giải tán nhóm chuyên trách trong lĩnh vực này với lý do cần ưu tiên truy tìm khủng bố và tội phạm ma túy hơn là xử lý chính các nền tảng diễn ra giao dịch phi pháp.

Phân tích của nhóm điều tra chỉ hé lộ một góc nhỏ của dòng tiền số phi pháp trên các sàn giao dịch vì danh tính nhiều tài khoản tội phạm chưa được xác định. Nhưng đây là một trong những lần đầu tiên việc truy vết tiền phi pháp trên các nền tảng này được thực hiện có hệ thống, theo New York Times.

Một cái tên nổi bật trong kết quả điều tra là Huione Group, tập đoàn tài chính lớn tại Campuchia. Bề ngoài, doanh nghiệp này cung cấp dịch vụ giúp khách hàng trả tiền mua sắm siêu thị hay đi ăn nhà hàng.

Nhưng đồng thời, Huione vận hành chợ đen trực tuyến được ví như “Amazon của tội phạm”, nơi chuyên diễn ra hoạt động mua bán dữ liệu cá nhân, hỗ trợ kỹ thuật cho lừa đảo và dịch vụ rửa tiền. Cơ quan chức năng xác định Huione đã hỗ trợ tin tặc và nhiều mạng lưới lừa đảo khắp Đông Nam Á.

Changpeng Zhao, nhà sáng lập Binance. Tổ chức Huione Group, bị nhà chức trách Mỹ cáo buộc dính líu tới hoạt động tội phạm, đã nạp hơn 400 triệu USD tiền số vào sàn Binance từ năm 2023. Ảnh: New York Times.

Tháng 5, Bộ Tài chính Mỹ đã cấm Huione tiếp cận hệ thống ngân hàng Mỹ vì là “mắt xích then chốt” cho hoạt động lừa đảo nhắm vào người dân nước này. Nhưng dòng tiền từ một số ví tiền số của Huione vẫn tiếp tục chảy vào Binance và OKX. Từ tháng 7/2024 đến 7/2025, hơn 400 triệu USD đi vào Binance và hơn 220 triệu USD vào OKX chỉ trong năm tháng.

Nhóm điều tra báo chí sở dĩ có thể xác định được dòng tiền này là nhờ phân tích một số ví tiền số mà Huione từng công khai trong các báo cáo tài chính phát hành năm ngoái, theo New York Times.

Đại diện OKX cho biết công ty đã giám sát chặt các ví này trước cả thời điểm bị Mỹ liệt vào danh sách cảnh báo và đến tháng 10 đã chặn toàn bộ giao dịch. Binance khẳng định không thể ngăn giao dịch đến, nhưng đã xử lý các khoản tiền khả nghi khi chúng xuất hiện.

Nhưng đó không phải dòng tiền bất thường duy nhất. Tháng 2, nhóm tin tặc Lazarus đánh cắp lượng tiền số Ether trị giá 1,5 tỉ USD từ sàn Bybit (trụ sở tại Dubai), rồi nhanh chóng chuyển sang Bitcoin thông qua nền tảng chuyên hoán đổi tiền số. Cùng khoảng thời gian đó, 5 tài khoản nạp của Binance nhận được 900 triệu USD Ether từ chính nền tảng hoán đổi nói trên, một mức tăng đột ngột.

Xét tới yếu tố thời điểm, số tiền Ether bị mất cắp là “nguồn khả dĩ duy nhất có thể giải thích cho các giao dịch này”, ông Jonathan Reiter, CEO hãng theo dõi tiền số ChainArgos, nói. “Binance lẽ ra phải phát hiện ra những giao dịch này”.

Mắt xích mới của hoạt động rửa tiền

Một khía cạnh nguy hiểm khác nằm ở các cửa hàng đổi tiền mặt từ tiền số. Không cần giấy tờ tùy thân, bất cứ ai cũng có thể đến đây, gửi tiền số vào ví cửa hàng và nhận lại tiền USD, EUR, hay các đồng tiền truyền thống khác.

Một chiều tháng 7, phóng viên điều tra đã thử đi đổi 1.200 USD tiền số ở một tiệm tạp hóa tại Kyiv, Ukraine sau khi hẹn giao dịch trên ứng dụng Telegram. Trong căn phòng đổi tiền đặt phía sau cửa tiệm, người ta để chiếc máy đếm tiền, cạnh đó là máy tính cầm tay kiểu cổ và hộp bìa các tông đựng đầy chun buộc tiền.

Chỉ sau vài phút, phóng viên nhận được xấp tiền mặt từ tay nhân viên ngồi trong căn phòng. Anh không nhận được hóa đơn, và lịch sử trò chuyện giữa hai bên trên Telegram bị đối phương xóa ngay sau đó.

Một chi nhánh Huione ở Phnom Penh, Campuchia. Cơ quan chức năng Mỹ cho biết Huione là một “mắt xích quan trọng” của hoạt động tội phạm mạng và lừa đảo đầu tư. Ảnh: New York Times.

Những điểm đổi tiền số như cơ sở ở Kyiv đang mọc lên tại nhiều nước Đông Âu và châu Á, trở thành không gian mới trong hoạt động rửa tiền quốc tế. Chỉ riêng Hong Kong đã ghi nhận hơn 2,5 tỉ USD giao dịch qua các điểm đổi trong năm 2024, theo hãng phân tích tiền số Crystal Intelligence.

Hoạt động của các doanh nghiệp đổi tiền số sang tiền mặt thường chủ yếu dựa vào những sàn giao dịch lớn. Chẳng hạn, Binance, OKX và Bybit đã nhận tổng cộng 531 triệu USD từ những điểm đổi tiền này trong năm ngoái, theo Crystal Intelligence.

Không phải tất cả người sử dụng dịch vụ đổi tiền này đều phạm tội, nhưng tính chất ẩn danh của những cơ sở này biến chúng thành mắt xích rửa tiền hiệu quả.

“Nhiều cơ sở chúng tôi bắt gặp không yêu cầu giấy tờ xác minh danh tính”, ông Nick Smart, giám đốc chuyên môn của Crystal Intelligence, nói. “Vào đó bạn muốn đổi gần như bao nhiêu cũng được”.

Cũng vì đặc điểm này, ông Richard Sanders, chuyên gia truy vết tiền số, cảnh báo: “Các điểm đổi tiền này có thể tiếp tay cho tội phạm tài chính ở mức độ gần như không giới hạn”.

Rất khó để biết những gì xảy ra sau khi tiền bẩn chảy vào sàn tiền số vì dòng tiền khi đó sẽ không còn công khai. Các sàn giao dịch có thể kịp thời phát hiện và đóng băng khoản tiền hoặc giao nộp cho lực lượng chức năng. Nhưng nếu không bị phát hiện, khoản tiền bẩn có thể đem lại lợi ích cho sàn dưới dạng phí giao dịch.

“Họ sẽ mất đi nguồn doanh thu lớn nếu tống khứ tội phạm khỏi nền tảng”, ông John Griffin, chuyên gia tiền số thuộc Đại học Texas, Austin, nói với New York Times. “Họ có lợi ích khi cho phép hoạt động như vậy tiếp diễn”.

Lạc Chi