Sống cuộc đời khởi nghiệp (Bài 5)

Trong một kỷ nguyên đầy biến động, khởi nghiệp không còn là đặc quyền của những người "tay không bắt giặc" mà trở thành một tinh thần - tinh thần kiến tạo giá trị thay vì chờ đợi vận may. Và như mọi hành trình đáng giá, nó đòi hỏi không chỉ hành động mà là “hệ điều hành tư duy” phù hợp để duy trì động lực dài hạn.

Khi nhân sự hiểu rõ mình là ai trong tổ chức, điều gì thúc đẩy mình, mục tiêu nào thật sự quan trọng, họ không cần bị “quản” nữa, mà họ tự chủ động phát triển

Tư duy khởi sự là một trạng thái tinh thần

Hãy hình dung về một nữ doanh nhân mà bạn ngưỡng mộ, rất có thể cô ấy bắt đầu từ căn bếp, gara hay bàn ăn gia đình. Nancy Whiteman khởi sự thương hiệu thực phẩm Wana Brands trị giá 25 triệu USD ngay tại nhà bếp. Huda Kattan tạo ra sản phẩm mi giả vì không tìm được sản phẩm chất lượng phù hợp với nghề nghệ sĩ trang điểm của mình… Và còn rất nhiều người như thế nữa.

Tư duy khởi nghiệp thực ra không đồng nghĩa với việc sở hữu một công ty hay mở một cửa hàng hữu hình. Trên thực tế, đó là trạng thái tinh thần nơi con người chọn chủ động thay vì bị động, sáng tạo thay vì lặp lại, và chịu trách nhiệm toàn phần cho kết quả của mình.

Bạn có thể cảm thấy choáng ngợp khi bắt đầu điều chỉnh tư duy để trở thành một nhà khởi nghiệp kinh doanh hoặc bắt đầu khởi sự một tổ chức. Nhưng đừng giới hạn mình, hãy tin rằng mình thực sự là một doanh nhân, với cách đơn giản là quay về những điều cơ bản nhất. Đó là xác định lý do bạn bắt đầu. Tại sao bạn khởi nghiệp? Điều gì thúc đẩy bạn? Khách hàng của bạn được lợi gì? Tại sao lại là lúc này, và tại sao là ý tưởng này? Biết rõ lý do vì sao sẽ giúp bạn bền bỉ và kiên cường. Như triết gia Nietzsche từng nói: “Ai có lý do để sống thì có thể vượt qua mọi nghịch cảnh”.

Từ một đứa trẻ bị cho làm con nuôi, Steve Jobs (1955 - 2011) đã tự mở đường để trở thành biểu tượng công nghệ toàn cầu. Ông khởi đầu cùng Steve Wozniak từ gara nhỏ và tạo nên cuộc cách mạng với Apple II, rồi Macintosh. Ngay cả khi bị loại khỏi công ty do chính mình sáng lập, ông vẫn nói: “Bị đuổi khỏi Apple là điều tốt nhất từng xảy ra với tôi. Trọng lượng của thành công được thay bằng sự nhẹ nhõm của khởi đầu mới”.

Tại Việt Nam, có những câu chuyện khởi nghiệp cũng khiến người ta phải dừng lại suy ngẫm. Ông Đoàn Nguyên Đức, hay được gọi thân thuộc là “bầu Đức” bắt đầu từ một xưởng mộc nhỏ ở Pleiku. Không bằng cấp cao, không xuất phát điểm “hoành tráng”, ông từng bị xem là “người ngoại đạo” khi bước vào lĩnh vực bóng đá. Nhưng với niềm tin mãnh liệt, ông lập Học viện HAGL Arsenal JMG - nơi ươm mầm những Công Phượng, Xuân Trường, Tuấn Anh… góp phần làm thay đổi diện mạo bóng đá Việt Nam. Từ một người làm gỗ, ông trở thành biểu tượng dám nghĩ dám làm không chỉ trong kinh doanh mà còn trong cách trao đi những giá trị xã hội bền vững.

Hay bà Mai Kiều Liên, người phụ nữ đứng sau thành công rực rỡ của Vinamilk. Sinh ra tại Pháp, lớn lên trong giai đoạn đất nước còn đầy khó khăn, bà chọn quay về Việt Nam để cống hiến. Dẫn dắt Vinamilk từ một doanh nghiệp quốc doanh cũ kỹ trở thành thương hiệu tầm vóc quốc tế, bà vẫn luôn giữ cho mình sự giản dị và một tinh thần “không bao giờ được tự mãn”. Bà từng nói: “Khó khăn là điều không tránh khỏi, nhưng nếu lùi bước, bạn sẽ mất đi cơ hội được lớn lên cùng thách thức đó”.

Bạn có bỏ quên điều gì trên con đường làm kinh doanh?

Dù ở thung lũng Silicon, ở cao nguyên Pleiku hay trong một nhà máy sữa giữa lòng Sài Gòn… điểm chung của những con người này là họ đã không để quá khứ hay hoàn cảnh định nghĩa tương lai. Họ bắt đầu từ cái nhỏ nhất, cái khó nhất nhưng với trái tim lớn và một khát vọng không ngừng. Và đôi khi, khởi đầu tốt nhất… lại chính là lúc ta tưởng như phải bắt đầu lại từ đầu.

Cá nhân tôi cũng từng khởi nghiệp với nhiều đam mê, nhưng thiếu một điều cốt lõi, đó là tư duy đúng đắn về vai trò người lãnh đạo. Sau ba năm xây dựng doanh nghiệp (DN), tôi rơi vào trạng thái kiệt sức, tổ chức vận hành lộn xộn, gia đình bị ảnh hưởng và bản thân gần như mất phương hướng. Câu hỏi lớn nhất lúc đó là: “Mình đã quên mất điều gì trên hành trình này?”.

Câu trả lời không nằm ở mô hình kinh doanh, không phải ở chỉ số tài chính. Mà chính là sự cân bằng giữa ba trụ cột sống còn: bản thân - gia đình - DN.

Nhiều người làm chủ DN đi lên từ chuyên môn, và tôi cũng vậy. Nhưng từ kỹ thuật viên trở thành nhà điều hành là một bước chuyển lớn về tư duy. Nếu người lãnh đạo không làm chủ được tâm thế của mình, tổ chức sẽ vận hành theo phản ứng, không theo mục tiêu chiến lược.

Tôi bắt đầu lại bằng việc làm rõ giá trị cốt lõi của chính mình, xác định DN mình đang xây phục vụ điều gì trong cuộc sống không chỉ để tồn tại, mà còn để sống ý nghĩa hơn. Khi tư duy được điều chỉnh, mọi hành động bắt đầu có hướng đi rõ ràng.

Thời điểm khủng hoảng, tôi nhận ra mình luôn ở bên gia đình… nhưng không thực sự “có mặt”. Tâm trí tôi bị kéo về những hợp đồng chưa chốt, nhân sự vừa nghỉ việc, chỉ tiêu chưa đạt. Tôi tưởng rằng mình đang hi sinh vì gia đình, nhưng thật ra đang vô tình đánh đổi những điều không thể lấy lại.

Bước ngoặt đến khi tôi thiết lập ranh giới rõ ràng: khung giờ dành cho gia đình là “vùng thiêng”, không bị xâm phạm bởi công việc. Việc này không chỉ cải thiện mối quan hệ, mà còn giúp tôi trở nên minh mẫn hơn khi quay trở lại điều hành DN.

Một người không thể xây một tổ chức. Sau khi bản thân tôi tái lập được sự cân bằng, việc tiếp theo là đưa tư duy này lan tỏa tới đội ngũ quản lý. Chúng tôi không chỉ làm việc để đạt mục tiêu ngắn hạn mà cùng nhau thiết kế lại tầm nhìn, văn hóa và phương pháp phối hợp. Khi từng bộ phận cùng hiểu rõ mục tiêu chung, DN bắt đầu vận hành không chỉ dựa vào năng lực của tôi mà dựa vào hệ thống. Đây là điều kiện tiên quyết để một người lãnh đạo có thể rút lui tạm thời mà tổ chức vẫn tiến lên.

Khi một nhân sự quản lý hiểu rõ mình là ai trong tổ chức, điều gì thúc đẩy mình, mục tiêu nào thật sự quan trọng, họ không cần bị “quản” nữa, họ tự chủ động phát triển. Đây là kiểu phát triển mang tính dài hạn mà tôi tin doanh nghiệp nào cũng cần hướng tới.

Đôi khi câu hỏi lớn nhất lúc chủ doanh nghiệp gặp khó khăn là: “Mình đã quên mất điều gì trên hành trình này?”

Chính nhờ trải nghiệm cá nhân, cộng với kiến thức học được từ NLP (lập trình ngôn ngữ tư duy), giờ đây, trên con đường huấn luyện và phát triển tư duy lãnh đạo, tôi chọn cách tiếp cận sâu, sao cho chạm được đến tầng tiềm thức của khách hàng. Thay vì các khóa học đại trà, tôi tập trung coaching từng cá nhân chủ chốt để “cài đặt” lại tư duy và tháo gỡ niềm tin giới hạn từ gốc rễ. Sự chuyển hóa bắt đầu không phải từ kỹ năng, mà từ nhận thức.

Một chủ DN ngành hàng tiêu dùng với quy mô doanh thu 30 - 50 tỷ đồng/năm đã từng stress đến mức 90% muốn đóng cửa công ty, nhưng sau khi đồng hành cùng tôi, giờ đây đã vừa đạt được mục tiêu tài chính vừa cân bằng được cuộc sống cá nhân, gia đình và DN. Hay chủ một hệ thống 2 cửa hàng bảo dưỡng xe máy ở Thái Nguyên từ chỗ luôn trong trạng thái căng thẳng giờ đã có đời sống tinh thần nhẹ nhàng, thoải mái, và còn sắp mở thêm cửa hàng thứ năm tại khu vực miền Tây Nam bộ.

Suy cho cùng, cân bằng không đến từ việc “chia đều thời gian”, mà từ sự rõ ràng trong ưu tiên. Có lúc công việc cần doanh nhân nhiều hơn, có lúc gia đình cần họ nhiều hơn. Khi bản thân vững vàng, họ mới có thể điều phối ba trụ cột: cá nhân, gia đình, DN như một tam giác không đỉnh nào bị đổ.

Khởi nghiệp là một lối sống

Nhiều người nghĩ rằng khởi nghiệp là một giai đoạn nhưng với tôi, đó là một lối sống. Khi chọn con đường này, bạn không chỉ tạo ra một sản phẩm hay dịch vụ, bạn đang lựa chọn sống trong một trạng thái liên tục học hỏi, thích nghi và phát triển. Tư duy khởi nghiệp không chỉ dùng để điều hành DN, mà còn để dẫn dắt chính cuộc đời mình.

Tôi từng nói với các học viên trong chương trình huấn luyện: “Nếu bạn mang trong mình tư duy ‘sai rồi sửa’, thì khả năng cao là DN của bạn cũng sẽ đi theo chu kỳ như vậy: mãi sai và sửa”. Một người khởi nghiệp cần bắt đầu bằng việc tìm hiểu kỹ lĩnh vực mình theo đuổi, thiết lập tư duy đúng từ đầu, và hành động một cách có chiến lược. Đó không phải là lý thuyết sáo rỗng, đó là điều tôi đã trải nghiệm bằng cả những bài học xương máu.

Khởi nghiệp không dành cho những ai muốn nhanh chóng thoát khỏi sự quản lý của người khác nhưng lại chưa sẵn sàng tự quản lý chính mình. Nó là một hành trình chuyển hóa, nơi mỗi thử thách đều buộc bạn đối diện với bản thân. Làm chủ DN, suy cho cùng, là học cách làm chủ tư duy, cảm xúc và phản ứng trước biến động mỗi ngày.

Bạn không cần là bản sao của Steve Jobs hay Richard Branson. Nhưng bạn có thể học từ họ một điều: Thành công không khởi đầu từ danh tiếng, mà từ nội lực - thứ chỉ được hình thành khi bạn dám bắt đầu, dám bước tiếp, và dám tin vào chính mình. Vì khởi nghiệp, sau cùng, không chỉ là bắt đầu công việc mà là bắt đầu lại chính bạn.

(*) Nhà huấn luyện NLP và phát triển tư duy lãnh đạo

Ngô Xuân Vũ